5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο

5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο Facebook Twitter
Τι είναι η βυζαντινή πρωτεύουσα, αν όχι το πρώτο δείγμα διάρθρωσης κρατικού μηχανισμού –με κανόνες, θεσμούς, αξιώματα και γραφειοκρατία!- που θα «χτίσουν» τη χιλιόχρονη ιστορία της, ως εύλογη εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;
2

Μια τρανταχτή υπογραφή που συνοδεύεται από ακαδημαϊκό τίτλο, ένας ονομαστός εκδοτικός οίκος, καλό μάρκετινγκ και κυρίως η επιδειξιμανία κάποιων αναγνωστών, είναι αρκετά για να κάνουν ένα μέτριο, προχειρογραμμένο σύγγραμμα viral. Όταν αυτό αφορά το ευαίσθητο θέμα που λέγεται Βυζάντιο, η επιτυχία και το μπέρδεμα ας θεωρούνται σίγουρα.

Η ιστορική γραμμή που συνδέει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με το τέλος της Παλιάς Ρώμης, την άνθιση της Νέας και τη σύνδεση της με την Κωνσταντινούπολη κι από εκεί με το δυτικό στοιχείο μέσω των Βενετών, ακόμη υποδαυλίζει θεωρίες συνωμοσίας και εθνικιστικές υστερίες. Η τραγωδία της Άλωσης, ακόμη συντηρεί θρησκευτικούς θρύλους, δοξασίες και ως επί το πλείστον εμπνέει χριστιανικά παραμύθια, που κάποτε ευτελίζουν με τις ακρότητές τους το ιστορικό γεγονός.

Λογικό, εν μέρει. Η θεμελίωση, η οργάνωση και η εξέλιξη της βυζαντινής πρωτεύουσας, ενός στοιχήματος του ιδρυτή της, με σαφείς αναφορές στους παράγοντες που καθόρισαν την ύπαρξη και τον ρόλο της Κωνσταντινούπολης στη διαχρονία της, τόσο σε ό,τι αφορά την κρατική οργάνωση και τις πολυεπίπεδες μεταρρυθμίσεις, όσο και σε ό,τι αφορά τις καθοριστικές σχέσεις με τον χριστιανισμό και τον μείζονα ρόλο της ελληνικής και πνευματικής πολιτικής παράδοσης στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του βυζαντινού κράτους, πάντα θα ενδιαφέρουν τόσο τους (Έλληνες) αναγνώστες όσο και τους ιστορικούς μελετητές.

Έχει σπουδαία πράγματα να ομολογήσει το Βυζάντιο ακόμη και για τη σημερινή ζωή και τις συνήθειες μας, σπουδαίες ιστορικές αλήθειες που σίγουρα δεν ξεπετιούνται σε πολυδιαφημισμένα βιβλία, εκλαϊκευμένης, αλλά κάποτε ρηχής επιστήμης.

Χτισμένη πάνω στα χνάρια του ρωμαϊκού της σκελετού, η Κωνσταντινούπολη από το 330 έως την αποπεράτωση του Ναού της Αγίας Σοφίας, περίπου 30 χρόνια μετά, πήρε να εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά ενός αστικού κέντρου που αναπτύσσεται μαζί με τις ανάγκες των κατοίκων και τις φιλοδοξίες του ιδρυτή, των διαδόχων του και των αξιωματούχων της.

Οι πρώτες – οι ανάγκες για οργανωμένο ανεφοδιασμό της πόλης και μάλιστα σε μία περίοδο που πολλά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διαλυτικά ως προς αυτή την οργάνωση – μοιάζουν ωσάν να υπαγόρευαν το όραμα μιας πόλης – κράτους, μεγαλύτερης από την παρακμάζουσα Ρώμη, ισχυρότερης από την Αλεξάνδρεια ή την Αντιόχεια, ενός πραγματικού οχυρού ασύγκριτης ισχύος, εύρυθμης, αξιόπιστης και έμπλεης νοημάτων και συμβολισμών πολιτικής και πολιτειακής λειτουργίας.

Όμως, η φιλοδοξία του ιδρυτή της να διεκδικήσει ανοιχτά τα νόμιμα δικαιώματα διαδοχής του στην εξουσία, να συνεχίσει την αντίληψη για μια αυτοκρατορία που αποτελεί οικογενειακό κληροδότημα μετατρέπει την Κωνσταντινούπολη σε φυσική συνέχεια του imperium romanum, μια αυτοκρατορία που με πρότυπο και κεφαλή τη Ρώμη αξιώνει παγκόσμια κυριαρχία.

Τι είναι η βυζαντινή πρωτεύουσα, αν όχι το πρώτο δείγμα διάρθρωσης κρατικού μηχανισμού –με κανόνες, θεσμούς, αξιώματα και γραφειοκρατία!- που θα «χτίσουν» τη χιλιόχρονη ιστορία της, ως εύλογη εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;

5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο Facebook Twitter
Tο υγρό πυρ ήταν το μυστικό όπλο του Βυζαντίου.

Έχει σπουδαία πράγματα να ομολογήσει το Βυζάντιο ακόμη και για τη σημερινή ζωή και τις συνήθειες μας, σπουδαίες ιστορικές αλήθειες (πέρα από τους θρύλους και τις δοξασίες που μας έχουν πείσει ότι το Βυζάντιο είναι τμήμα της εθνικής μας κληρονομιάς) που σίγουρα δεν ξεπετιούνται σε πολυδιαφημισμένα βιβλία, εκλαϊκευμένης, αλλά κάποτε ρηχής επιστήμης.

Ευτυχώς, θα υπάρχουν πάντα τα λιγότερο διαφημισμένα στο ευρύ κοινό, που σίγουρα αξίζουν τον κόπο και κυρίως απαντούν με στοιχεία και ντοκουμέντα στο «γιατί» τέλειωσε «το Βυζάντιο», αφήνοντας πίσω του κληρονομιά, πέρα από τις ενδοξολογίες και την κούφια περηφάνια.

Και να κάποια από αυτά, βασισμένα σε πολυετείς έρευνες, μελέτες και διασταύρωση του υλικού που οι συγγραφείς τους άντλησαν με επιμονή, κυρίως από τα σωζώμενα αρχεία της περίφημης βυζαντινής γραφειοκρατίας.

«Βυζάντιο – Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης»

Cyril Mango, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (2013)

Οι λαοί και οι γλώσσες, η πόλη στην άνοδο και την παρακμή της, οι συνήθειες των πολιτών σπουδαίες και ταπεινές, ο μοναχισμός, η λογοτεχνία και η εκπαίδευση, η αρχιτεκτονική και ο άυλος κόσμος μέσα από τα μάτια των «Ρωμαίων» ή των «Χριστιανών»: όλη η τότε ζωή στην Augusta Antonina ή Νέα Ρώμη ή Άνθουσα ή Flora Roma ή απλώς Βυζάντιο εδώ απλώνεται σε γλώσσα κατανοητή, με φιλικές παραπομπές για όποιον θέλει να εντρυφήσει λίγο παραπάνω.

Επίσης, ας μην ξαφνιαστεί ο καλοπροαίρετος αναγνώστης, αν διαπιστώσει ότι η λέξη «Βυζαντινός» ως χαρακτηρισμός δηλωτικός της καταγωγής κάποιου είναι μάλλον γέννημα της Αναγέννησης και ότι τελοσπάντων κυρίως σε κράτος αναφερόμαστε, όταν μιλάμε για το Βυζάντιο και όχι σε αυτοκρατορία...

«Βυζάντιο και Βενετία: Μελέτη των Διπλωματικών και Πολιτιστικών Σχέσεων» 

Donald M. Nicol – Εκδόσεις Παπαδήμα (2015)

Να μια εξαιρετική αφήγηση για τις πραγματικές σχέσεις του Βυζαντίου με τη Βενετία, αυτό το κράτος το φαινομενικά μικρό, το ανύπαρκτο, το χτισμένο πάνω στη θάλασσα. Αν το προηγούμενο βιβλίο είναι μια εισαγωγή στην έκπληξη, αυτό εδώ, πρακτικά περιγράφει κυριολεκτικά σε επεισόδια την πορεία μιας... φιλίας που ήταν παγίδα και συμφέρον μόνο.

Η Βενετία ως επαρχία, ως προτεκτοράτο, ως σύμμαχος, ως συνεταίρος και δανειστής και τελικά ως ιστορικό σαράκι του Βυζαντίου, περιγράφεται με λεπτομέρεια και ντοκουμέντα από την Πρώτη έως την Τέταρτη Σταυροφορία κι από εκεί στο κατώφλι των Τούρκων.

«Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός»

Φαίδων Κουκουλές, Τόμοι Α- Ε, Collection de l'Institut Francais D' Athenes, Εκδόσεις Παπαζήση (ανατύπωση), 1948

Μνημειώδες έργο, του διακεκριμένου βυζαντινολόγου και πανεπιστημιακού δασκάλου, εξάτομο, λεπτομερές, πολύτιμο. Όλη η ζωή των κατοίκων του Βυζαντίου, οι συνήθειες, οι διάλεκτοι, οι ενδυμασίες, τα τραγούδια, η μουσική, η διασκέδαση, ο πολιτισμός και η πολιτική τους, εκτείνονται σε έξι εμπεριστατωμένους και έμπλεους έρευνας τόμους.

Εδώ οι εκπλήξεις έρχονται κυρίως από τα κοινά που μπορεί να εντοπίσει κανείς στην ιδιοσυγκρασία και τη νοοτροπία των «Βυζαντινών» με τους Νεοέλληνες, αλλά και πάλι μια προσοχή στη σύγκριση δεν βλάπτει.

Για όποιον ακόμη ενδιαφέρεται για την παρακαταθήκη του Βυζαντίου στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία ας αναζητήσει, δυστυχώς μόνο στα αγγλικά:

"The Byzantine Legacy in the Orthodox Church", John Meyendorff, St Vladimirs Seminary (2000), καθώς και το "Church & learning in the Byzantine Empire", J. M Hussey, Russell & Russell Inc. (1963).

Βιβλίο
2

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Η διαμάχη ανάμεσα στην Τζόαν Ντίντιον και την Ιβ Μπάμπιτζ συνεχίζεται και μετά θάνατον σε μια «διπλή» βιογραφία

Βιβλίο / Τζόαν Ντίντιον vs. Iβ Μπάμπιτζ: Μια διαμάχη που συνεχίζεται και μετά θάνατον

Η Ντίντιον και η Μπάμπιτζ πέθαναν με διαφορά έξι ημερών τον Δεκέμβριο του 2021: «Θέλω να πιστεύω ότι η Τζόαν Ντίντιον έζησε μια επιπλέον εβδομάδα από κακία», είχε γράψει τότε μια δημοσιογράφος σε ένα tweet που έγινε viral.
THE LIFO TEAM
Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Βιβλίο / Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από τον θάνατο του καλλιτέχνη κυκλοφορεί το βιβλίο «Γράφοντας τη ζωγραφική - Ημερολόγια 1960-1990» που αφηγείται τη δημιουργική αγωνία και τον σύντομο, πλην πλούσιο και ταραχώδη βίο του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Βιβλίο / «Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Patrick Radden Keefe που έγινε μίνι σειρά στο Disney+, εκτός από τη συγκλονιστική ιστορία της Jean McConville που απήχθη και δολοφονήθηκε από τον IRA, φέρνει και ένα παράδειγμα έντασης γραφής και έρευνας που δεν το συναντούμε συχνά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ
 Δημήτρης Χατζής  (Νίκος Γουλανδρής «491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή»)

Το πίσω ράφι / «Αν δεν γυρίσω, σα συγγραφέας είμαι χαμένος»: Ο Δημήτρης Χατζής μέσα από 491 δελτία

Στο βιβλίο του Νίκου Γουλανδρή, μέσα από έγγραφα, φωτογραφίες και επιστολές καταγράφεται ο κόσμος που θέλησε ν’ αλλάξει ο Χατζής, ως πολίτης, ως πεζογράφος, ως ιδεολόγος.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ