— Πες μας δυο λόγια για την πλατφόρμα.
To Archive Alert είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα που έχει βασικό στόχο τη διάσωση ιστορικών αρχείων και εν γένει πολιτιστικού υλικού που έχει ιστορικό ενδιαφέρον (οπτικοακουστικό υλικό, χάρτες, φωτογραφίες, έντυπα, εφημερίδες, αφίσες κ.ά.). Μας ενδιαφέρει κυρίως υλικό που κινδυνεύει, είτε επειδή βρέθηκε σε κάποια συνθήκη καταστροφής εξαιτίας άγνοιας ή αμέλειας είτε λόγω απουσίας εξειδικευμένης γνώσης. Η χρήση της πλατφόρμας είναι δωρεάν και έχει αποκλειστεί από την αρχή οποιαδήποτε κερδοσκοπική διαδικασία μέσα από αυτή.
— Πώς ξεκίνησε η ιδέα και πότε;
Πριν από περίπου δύο χρόνια ξεκίνησε η ιδέα και ήταν αποτέλεσμα της ερευνητικής και εργασιακής εμπειρίας όλης της ομάδας. Είμαστε μια ομάδα ιστορικών –εκτός από μένα, ο Παναγιώτης Ανδριανόπουλος, ο Γιώργος Γάσιας, ο Στέφανος Βαμιεδάκης και ο Γιάννης Γονατίδης– που τα τελευταία δέκα, ίσως και παραπάνω, χρόνια ασχολούμαστε συστηματικά με τη διάσωση και ταξινόμηση ιστορικών αρχείων. Έτσι, φτιάξαμε μια μη κερδοσκοπική εταιρεία, την Αρχείων Τάξις, ώστε να μπορούμε επίσημα να αναπτύξουμε μια αυτόνομη συλλογική δραστηριότητα στον χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και οι πέντε ερχόμαστε αντιμέτωποι, όσα χρόνια που ασχολούμαστε με αρχεία, με σημαντικό υλικό που βρίσκεται σε χωματερές, αποθήκες με λίμνες μούχλας, κάδους απορριμμάτων, ξεχασμένες εκλογικές κάλπες, ντουλάπες, πατάρια κ.ά. Αντίστοιχες υποθέσεις με αρχειακό υλικό που καταστρέφεται μπορούν να εντοπιστούν εύκολα στα διαδικτυακά ενημερωτικά μέσα της επαρχίας. Έτσι, τον Οκτώβριο του 2015, σε κάποιο καφενείο ή στο καφενειακό μας e-mail, δεν θυμάμαι, έπεσε η ιδέα-βόμβα για το "Archive Alert" από τον Παναγιώτη. Φτιάξαμε μια πρόταση και την καταθέσαμε στο Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση στο πλαίσιο του προγράμματος στήριξης Επιστημονικών Εταιρειών 2016 και μετά από αξιολόγηση, η δημιουργία της πλατφόρμας χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα. Την τεχνική υποστήριξη του εγχειρήματος ανέλαβε ο Βασίλης Πουλόπουλος από το Εργαστήρι Επιχειρηματικού Πολιτισμού Ματαρόα.
— Τι εμπίπτει στην κατηγορία του ιστορικού αρχείου;
Ιστορικό αρχείο είναι το υλικό που δεν έχει πλέον χρησιμότητα στην άσκηση της καθημερινής δραστηριότητας του ανθρώπου ή του φορέα που το δημιούργησε. Στο μυαλό των περισσότερων το ιστορικό αρχείο αφορά μόνο έγγραφα που έχουν σχέση με σημαντικά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Δεν είναι καθόλου έτσι όμως. Μπορούμε καλύτερα να καταλάβουμε την έννοια του αρχείου αν σκεφτούμε την καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα, υπάρχει μια σειρά από έγγραφα που τεκμηριώνουν την ταυτότητά μας, τις εκπαιδευτικές μας πιστοποιήσεις (απολυτήρια σχολείων-πτυχία κ.ά.), φορολογικά έγγραφα-αποδείξεις για τις καθημερινές μας συναλλαγές, η ηλεκτρονική μας, πια, αλληλογραφία, οι φωτογραφίες μας, τα σχόλιά μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενδεχομένως οι σημειώσεις και οι σκέψεις μας γραμμένες σε ένα ημερολόγιο. Όλο αυτό το υλικό αποτελεί το προσωπικό μας αρχείο, ενώ παράλληλα, στην εργασιακή μας καθημερινότητα, κάνουμε πράγματα που παράγουν αντίστοιχο ηλεκτρονικό και έντυπο υλικό και συγκροτούν το αρχείο του οργανισμού όπου εργαζόμαστε. Όλο αυτό το υλικό, ανεξαρτήτως χρονολογίας, μορφής, ύλης και περιεχομένου –μπορεί να είναι οτιδήποτε: χειρόγραφα, έντυπα, βιβλία, τετράδια σημειώσεων και καταγραφής λογαριασμών, κατάστιχα, καταγραφές μνημών και άλλες οπτικές ή ηχητικές αποτυπώσεις, εφημερίδες, χάρτες, σχέδια, φιλμ, ταινίες, κασέτες, ψηφιακό ή οπτικό υλικό, σκληροί δίσκοι υπολογιστών κ.λπ.–, μετά τη χρήση του αποτελεί ιστορικό αρχείο και είναι σημαντική η διατήρηση μέρους αυτού για ερευνητικούς λόγους.
Νομίζω ότι το βασικό ζήτημα είναι η έλλειψη προσωπικού και χρηματοδότησης στους φορείς και η έλλειψη της συλλογικής συνείδησης, καθώς όλες και όλοι είμαστε υπεύθυνοι για τη διάσωση των αρχείων. Κι αυτό γιατί τα αρχεία είναι ένα σημαντικό κομμάτι του μηχανισμού συγκρότησης και διάσωσης της ιστορικής μας ταυτότητας.
— Σε τι κατάσταση βρίσκονται τα ιστορικά αρχεία στη χώρα μας;
Αταξίας! Αστειεύομαι. Όσο πιο συνοπτικά μπορώ θα σου περιγράψω έναν ολόκληρο κόσμο, ελπίζοντας να μην παραλείψω κάτι. Αρχείο πέρα από το ίδιο το υλικό συνηθίζουμε να λέμε και τους φορείς-χώρους όπου συγκεντρώνεται. Οπότε θα ξεκινήσω από τους φορείς. Υπάρχουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) και οι κατά νομούς περιφερειακές υπηρεσίες τους, που είναι ο αρμόδιος δημόσιος οργανισμός για τη συγκέντρωση, ταξινόμηση και διάθεση στο κοινό των αρχείων της χώρας. Πέρα από τα ΓΑΚ, υπάρχουν ειδικά τμήματα στον δημόσιο τομέα που συγκροτούν και παρέχουν υπηρεσίες αρχείων (π.χ. δημοτικά αρχεία, αρχεία υπουργείων, αρχεία της αστυνομίας κ.ά.). Υπάρχουν αρχεία σε ιδιότυπο καθεστώς, όπως, για παράδειγμα, τα εκκλησιαστικά ή αρχεία πολιτικών κομμάτων. Υπάρχουν μη κερδοσκοπικοί αρχειακοί φορείς, μουσεία και ιδιωτικοί οργανισμοί που έχουν κυρίως ιδιωτικές συλλογές. Στο επίπεδο του υλικού τώρα, αν εξαιρέσουμε τα «τυχερά» αρχεία που βρίσκονται σε κάποιον φορέα, υπάρχει ένας τεράστιος αρχειακός όγκος, δημόσιος και ιδιωτικός, που λανθάνει και είναι εκτεθειμένος σε συνθήκες καταστροφής ή, στην πραγματικότητα, έχει καταστραφεί. Για παράδειγμα, τα αρχεία των δήμων της χώρας, παρ' ότι έχουν ιστορία αντίστοιχη της ίδιας της χώρας, στις περισσότερες περιπτώσεις οι υπάλληλοι γνωρίζουν και μπορούν να έχουν πρόσβαση στη μεταπολεμική γραφειοκρατική παραγωγή ή, χειρότερα, μόνο σε αρχειακό υλικό μετά τη Μεταπολίτευση. Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχει ένα δίκτυο αγοραπωλησίας, κλοπής ή υπεξαίρεσης υλικού για ιδιοτελείς σκοπούς. Νομίζω ότι το βασικό ζήτημα είναι η έλλειψη προσωπικού και χρηματοδότησης στους φορείς και η έλλειψη της συλλογικής συνείδησης, καθώς όλες και όλοι είμαστε υπεύθυνοι για τη διάσωση των αρχείων. Κι αυτό γιατί τα αρχεία είναι ένα σημαντικό κομμάτι του μηχανισμού συγκρότησης και διάσωσης της ιστορικής μας ταυτότητας. Το ουσιαστικό, βέβαια, δεν είναι μόνο η διάσωση του υλικού, αλλά και η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτό όλων των πολιτών.
— Περίγραψέ μας τη διαδικασία με την οποία δουλεύει η πλατφόρμα.
Υπάρχουν δύο επίπεδα εγγραφής στην πλατφόρμα. Ένα αφορά τους χρήστες και ένα τους αρχειακούς φορείς. Τα άτομα που θέλουν να υποβάλουν ένα αίτημα στην πλατφόρμα για αρχειακό υλικό που εντόπισαν σε κίνδυνο, για παράδειγμα σε ένα εγκαταλελειμμένο παλιό εργοστάσιο ή σε έναν κάδο ενώ περπατούσαν, ή θέλουν να δηλώσουν ιστορικό υλικό που έχουν στη διάθεσή τους στο σπίτι ή στην επιχείρησή τους πραγματοποιούν μια εγγραφή και συμπληρώνουν μια φόρμα με τα προσωπικά τους στοιχεία, τα γενικά χαρακτηριστικά του υλικού που βλέπουν, την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται, τη χρονολογία που αφορά και αν θέλουν μπορούν να ανεβάσουν μια φωτογραφία που τράβηξαν με το κινητό τους. Ύστερα, η κατάθεσή τους πηγαίνει ηλεκτρονικά στον αρμόδιο φορέα, ο οποίος, σε περίπτωση που αποδεχτεί το αίτημα, πρέπει να μεριμνήσει για τον έλεγχο και τη διάσωση του υλικού ή, εάν πρόκειται για ιδιωτικό αρχείο, απλώς στην καταγραφή του. Δεν είναι υποχρεωτικό οι ιδιώτες να δώσουν το αρχειακό τους υλικό στον φορέα. Σημαντικό είναι να καταγράψουμε τι υπάρχει και πού. Οι φορείς, από την άλλη, κάνουν μια αντίστοιχη εγγραφή με το υλικό για το οποίο είναι αρμόδιοι και τους ενδιαφέρει να έχουν στις συλλογές τους. Επί της ουσίας, η δήλωση του αρχείου συνδυάζεται με τον αρμόδιο φορέα για τη διάσωσή του. Αν φτιάξουμε application στο μέλλον, θα το πούμε «αρχειακό tinder».
— Πόσοι την έχουν χρησιμοποιήσει ως τώρα;
Η πλατφόρμα ξεκινάει τη λειτουργία της τώρα. Μάλλον πρέπει να τα πούμε σε έναν χρόνο για να μπορούμε να έχουμε στοιχεία. Το θετικό είναι πως εξασφαλίσαμε τη συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και τις περιφερειακές τους υπηρεσίες, οπότε είμαστε έτοιμοι να διοχετεύσουμε στον αρμόδιο φορέα τις δηλώσεις. Η επιτυχία του εγχειρήματος στηρίζεται στη διάδοσή του και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών. Φορείς και πολίτες μπορούν να εγγραφούν στο www.archivealert.gr και να ξεκινήσουμε το παιχνίδι του χαμένου ή κρυμμένου θησαυρού, ενός θησαυρού όμως που έχει σημασία μόνο για την ιστορική μας συνείδηση.
— Ποια είναι η σημαντικότερη λειτουργία, ποια είναι τα επόμενα σχέδια;
Η σημαντικότερη λειτουργία της πλατφόρμας είναι η άμεση ενημέρωση για το υλικό που κινδυνεύει. Ολοκληρώσαμε ένα πρότζεκτ, σημαντικό και μεγάλο για εμάς, ελπίζοντας να δοθεί ώθηση στη συζήτηση γύρω από τα αρχεία, τη διάσωση και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες, την επικοινωνία της επιστήμης, την αίσθηση καθενός και καθεμιάς για την ιστορικότητα των υλικών που παράγουμε και χρησιμοποιούμε. Όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά και στην πράξη. Σημαντική, επίσης, είναι η αναβάθμιση της συνεργασίας μη κερδοσκοπικών οργανισμών, όπως είμαστε εμείς, με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς σε μια κατεύθυνση συνδιαμόρφωσης με σκοπό την καλή χρήση των οικονομικών και ανθρώπινων πόρων που έχουμε στη διάθεσή μας. Αφού γίνει γνωστή και λειτουργήσει, τα επόμενα σχέδια για την πλατφόρμα είναι η προσαρμογή της στο νομικό καθεστώς άλλων χωρών, η μετάφρασή της και η λειτουργία της εκτός Ελλάδας, καθώς πρόκειται για ένα καινοτόμο εργαλείο που αντίστοιχό του, στον βαθμό που γνωρίζουμε, δεν υπάρχει.
*Το Archive Alert σχεδιάστηκε από την Αρχείων Τάξις και υποστηρίζεται τεχνικά από το Εργαστήρι Επιχειρηματικού Πολιτισμού Mataroa. Η δημιουργία του χρηματοδοτήθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση στο πλαίσιο του Προγράμματος Ενίσχυσης Επιστημονικών Εταιρειών 2016. Η επίσημη παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί στις 4 Φεβρουαρίου, στον IANO (Σταδίου 24).
σχόλια