Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Μάσκα, τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα, Γαλλία. Επίχρυσος χαλκός
0

Πολύ πριν γίνει πολυπόθητο status symbol ως έμβλημα του οίκου Versace, η Μέδουσα υπήρξε μία από τις τρομακτικότερες γυναικείες φιγούρες στην μυθολογία.

Με φίδια αντί για βοστρύχους και βλέμμα που πάγωνε κυριολεκτικά όσους την κοιτούσαν, ενσάρκωνε διαχρονικά τη femme fatale, όπως επιθυμεί να αναδείξει και η πρώτη έκθεση που είναι αφιερωμένη στις πολλαπλές ερμηνείες που τις έχουν δώσει οι καλλιτέχνες από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι και σήμερα.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Μέδουσα ήταν κόρη του Φόρκυ ή Φορκέα και της Κητούς, θνητή αδελφή των άλλων δύο Γοργόνων, της Σθενούς και της Ευρυάλης. Η μορφή και η ιστορία της αποτέλεσε αγαπημένο θέμα των ζωγράφων, γλυπτών και άλλων καλλιτεχνών που επέλεγαν να την απεικονίζουν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.

Αυτές οι αλλαγές στην αναπαράσταση της Μέδουσας αποτυπώνονται υποδειγματικά στα 60 έργα τέχνης που επέλεξε η Κική Καρόγλου, επιμελήτρια της έκθεσης του Metropolitan Museum of Art με τίτλο «Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art» (Επικίνδυνη Ομορφιά: η Μέδουσα στην Κλασική Τέχνη). 

Η Μέδουσα ήταν ένα πλάσμα της θάλασσας που παρουσιαζόταν όπως και άλλα μυθικά τέρατα (η Σφίγγα, οι Σειρήνες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη) ως μισή γυναίκα και μισή τέρας. Στις πρώιμες απεικονίσεις την βλέπουμε με υπερμέγεθες κεφάλι, χαυλιόδοντες, γενειάδα και φίδια αντί για μαλλιά.

Πως όμως έφτασε ένα μυθικό τέρας να αναφέρεται ως επικίνδυνη ομορφιά; 

Τα έργα της συλλογής του Met παρουσιάζουν με γλαφυρό τρόπο την ωραιοποίηση της τρομακτικής φιγούρας όπως αυτή εξελίχθηκε και εκφράστηκε, αρχικά χάρη στην εξιδανίκευση της ανθρώπινης μορφής στην αρχαιοελληνική κλασική τέχνη, και στην συνέχεια στις παραστατικές και διακοσμητικές τέχνες της ρωμαϊκής, ελληνιστικής και εν γένει της δυτικής τέχνης μέχρι και πρόσφατα.

Η Μέδουσα ήταν ένα πλάσμα της θάλασσας που παρουσιαζόταν όπως και άλλα μυθικά τέρατα (η Σφίγγα, οι Σειρήνες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη) ως μισή γυναίκα και μισή τέρας. Στις πρώιμες απεικονίσεις την βλέπουμε με υπερμέγεθες κεφάλι, χαυλιόδοντες, γενειάδα και φίδια αντί για μαλλιά.

Αυτή η άσχημη εκδοχή της δεν διήρκεσε όμως για πάντα και ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα, στο πλαίσιο της εξύμνησης του ιδανικού στην κλασική τέχνη, η Μέδουσα εξωραΐζεται: τα χαρακτηριστικά του προσώπου γίνονται αισθητά πιο λεπτά και συμμετρικά, τα υπερμεγέθη και τρομακτικά δόντια εξαφανίζονται, η γκριμάτσα με τα φουσκωμένα μάγουλα που βγάζει έξω την γλώσσα εξαλείφεται, ενώ ο αριθμός των φιδιών στα μαλλιά της μειώνεται αισθητά.

Σταδιακά η φρικτή φιγούρα που επινοήθηκε ώστε να αποτελεί σύμβολο αποτροπής, δηλαδή να λειτουργεί ως «κακό» που διώχνει το κακό, σαν το «μάτι» που πολλοί φοράνε σήμερα προκειμένου να διώχνει το κακό μάτι, αντικαθίσταται από μια εύμορφη γυναίκα.

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χάλκινο διακοσμητικό ρυμού άμαξας, χαλκός, άργυρος και ορείχαλκος, Ρώμη, 1ος - 2ος αι. μ.Χ.

Δεν είναι όμως μόνο στη τέχνη που η Μέδουσα αλλάζει μορφή. Όλοι γνωρίζουμε τον μύθο του Περσέα, όπου η θνητή Γοργόνα δεν είναι παρά το τέρας που πρέπει να σφαγιαστεί για να νικήσει ο ήρωας τους εχθρούς του, αλλά υπάρχει και μια μεταγενέστερη εκδοχή από τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, σύμφωνα με την οποία η Μέδουσα ήταν μια πανέμορφη κόρη και ιέρεια της Αθηνάς που γοήτευσε τον Ποσειδώνα.

Όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις ιστορίες, ο θεός -φυσικά- δεν μπορούσε να συγκρατήσει το πάθος του και συνευρέθηκε μαζί της μέσα στον ναό της Αθηνάς μεταμορφωμένος σε άλογο.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει η Αθηνά έξαλλη για την προσβολή προς το πρόσωπο της (άλλοι λένε πως ζήλευε και την ομορφιά της), κι αφού δεν μπορούσε να τα βάλει με τον αδελφό της ξέσπασε στην άτυχη Μέδουσα μεταμορφώνοντας την σε απεχθές τέρας. 

Όσο δραστικές κι αν ήταν οι αλλαγές στην εμφάνισή της ανά τους αιώνες κι όποια κι αν είναι η ιστορία που κρύβεται πίσω αυτήν, η Μέδουσα παραμένει πάντα άμεσα αναγνωρίσιμη χάρη σε ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό: κοιτάζει πάντοτε ευθεία μπροστά της. 

Στην αρχαία ελληνική τέχνη είναι σπάνιο μια μορφή να κοιτάζει απευθείας προς τον θεατή, όμως στη συντριπτική πλειοψηφία των αναπαραστάσεων της Μέδουσας το βλέμμα της καρφώνεται στο δικό μας. 

Το εικαστικό στοιχείο που αποτελείται από την κεφαλή και το πρόσωπο της Μέδουσας ονομάζεται Γοργόνειο και χρησιμοποιούνταν συχνά ως διακοσμητικό μοτίβο στην αρχιτεκτονική, σε κεραμικά αγγεία και στην μεταλλοτεχνία.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι τοποθετούσαν γοργόνεια ως σύμβολα αποτροπής σε οικίες, κρήνες, ναούς, αλλά και ζωγραφισμένα μέσα σε ποτήρια και πιάτα ως έκπληξη στους συνδαιτυμόνες που με την τελευταία γουλιά και μπουκιά βρίσκονταν πρόσωπο με πρόσωπο με την Μέδουσα.  

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη μελανόμορφη βάση του αγγειοπλάστη Εργοτίμου και του ζωγράφου Κλειτία, αρχαϊκή περίοδος, 570 π.Χ. Αττική

Οι στρατιώτες κοσμούσαν με γοργόνεια τις ασπίδες και τους θώρακες των πανοπλιών τους προκειμένου να τους προστατεύει στην μάχη, όπως έσωσε και τον Περσέα το κομμένο κεφάλι της που μετέτρεπε σε πέτρα όσους το κοιτούσαν ακόμα και μετά θάνατον.

Αναφορές στη χρήση του Γοργόνειου ως κεντρικού διακοσμητικού ασπίδας βρίσκουμε στην Ιλιάδα του Ομήρου, στην περιγραφή της ασπίδας του Ηρακλή από τον Ησίοδο, αλλά συχνότερα αποτελεί το κεντρικό μοτίβο της αιγίδας της Αθηνάς στις απεικονίσεις της θεάς σε αγγεία και γλυπτά.

Σήμερα η Μέδουσα, με τα φιδίσια μαλλιά και το βλέμμα που πετρώνει, παραμένει μια αλληγορική φιγούρα μοιραίας ομορφιάς και μια εύκολη επιλογή προς παρομοίωση των γυναικών που έχουν ισχύ αλλά θεωρούνται μισητές.

Παρ' ότι η εμφάνιση της αλλάζει δραστικά και από γκροτέσκα φιγούρα με αμφίβολο φύλο, εξελίσσεται σε μια όμορφη γυναίκα, κατά βάθος πάντα αποτελεί μια καταραμένη μορφή, είναι η «άλλη» που πρέπει να ηττηθεί. Μια φονική και απόκοσμη ξένη που ταυτόχρονα είναι πανταχού παρούσα και διαθέτει μια αδιαμφισβήτητη δύναμη που μαγνητίζει εκτός από τους κοινούς θνητούς και τους καλλιτέχνες. 

Η έκθεση «Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art» παρουσιάζεται στο The Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και θα διαρκέσει ως τις 6 Ιανουαρίου 2019.

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη πελίκη που αποδίδεται στον Πολύγνωτο, 450–440 π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Εγχάρακτο από καρνεόλιο, 3ος - 1ος αιώνας π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κεφαλή Μέδουσας, κάμεο του Μπενεντέττο Πιστρούτσι, 1840-1850. Ερυθρός ίασπις με χρυσό δέσιμο και λευκό σμάλτο.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χάλκινη περικνημίδα για αριστερό πόδι με κεφάλι Μέδουσας, Ελλάδα 4ος αι. π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Η Αμαρτία (Γυναίκα με Κόκκινα Μαλλιά και Πράσινα Μάτια), Έντβαρντ Μουνχ, 1902. Λιθογραφία σε κίτρινο, κόκκινο και πράσινο.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Μέδουσα, 1860-1870, όνυχας.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κύπελλο μελανόμορφο αρχαϊκής περιόδου, 565-550 π.Χ. Ελλάδα
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κεφαλή Μέδουσας, στούντιο Αντόνιο Κανόβα, 1806–7, Ρώμη. Γύψινο πρόπλασμα με μεταλλική ράβδο
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Ιππέας και άλογο, πρώιμη ελληνιστική περίοδος (αρχές 3ου αιώνα π.Χ.), Κύπρος.Τερακόττα
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κύλιξ μελανόμορφη που αποδίδεται στον ζωγράφο Γ, αρχαϊκή περίοδος, Αττική, 575 π.Χ.Ύψος 13 εκ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη ερυθρόμορφη λήκυθος που αποδίδεται στον Τιθωνό, κλασική περίοδος, 480 π.Χ. Αττική.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Δίωτο πήλινο αγγείο, πρώιμη ελληνιστική περίοδος 4ος - 3ος αιώνας π.Χ. Απουλία.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χρυσό μενταγιόν με μορφή γοργόνειου, κλασική περίοδος, Κύπρος, 450 π.Χ. Χρυσός και άργυρος,
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Λάκης Παπαστάθης: Ένας ανήσυχος καλλιτέχνης, ένας υπέροχος άνθρωπος

Εικαστικά / Λάκης Παπαστάθης: Ένας ανήσυχος καλλιτέχνης, ένας υπέροχος άνθρωπος

Το Μουσείο Μπενάκη τιμά με μια σημαντική έκθεση τη μνήμη του σκηνοθέτη, διανοούμενου, ιστοριοδίφη και ερευνητή του λαϊκού μας πολιτισμού, συνδημιουργού του θρυλικού «Παρασκηνίου». Ο επιμελητής της έκθεσης, Γιώργος Σκεύας, μας μιλά γι’ αυτήν.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η μεγάλη έκθεση του Steve McQueen για τα κινήματα που διαμόρφωσαν τη Μεγάλη Βρετανία

Εικαστικά / Η Μεγάλη Βρετανία που αντιστάθηκε υπάρχει ακόμα στις φωτογραφίες αυτής της έκθεσης

Από τις σουφραζέτες των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι τις διαμαρτυρίες για τον πόλεμο στο Ιράκ, η έκθεση σε επιμέλεια του Steve McQueen συγκεντρώνει τις πιο δυνατές εικόνες μιας χώρας που βγήκε πολύ συχνά και πολύ δυνατά στους δρόμους.  
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
MARTIN GAYFORD: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε εντελώς λάθος» Ή MARTIN GAYFORD: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε λάθος»

Εικαστικά / Martin Gayford: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε εντελώς λάθος»

Ένας από τους πιο επιδραστικούς κριτικούς τέχνης της Βρετανίας μιλά στη LiFO για τις τάσεις που διαμορφώνουν τη σύγχρονη τέχνη, τις φιλικές του σχέσεις με θρυλικούς καλλιτέχνες όπως ο Freud και ο Hockney, αλλά και για το αν η κριτική μπορεί όντως να επηρεάσει τα πράγματα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η πρώτη μεγάλη έκθεση της οραματίστριας καλλιτέχνιδας Ithell Colquhoun

Εικαστικά / Τα σουρεαλιστικά αριστουργήματα της Ithell Colquhoun σε μια μεγάλη έκθεση

Το πολύχρωμο και αποκρυφιστικό σύμπαν της ξετυλίγεται στην πρώτη μεγάλη έκθεση για την οραματίστρια καλλιτέχνιδα, που εξερευνά τη θέση των γυναικών και τη σημασία του φύλου.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Βαγγέλης Μπαλής δημιουργεί κεραμικούς σάτυρους που του μοιάζουν

Εικαστικά / Ο Βαγγέλης Μπαλής δημιουργεί κεραμικούς σάτυρους που του μοιάζουν

Ένας νέος καλλιτέχνης δημιουργεί μοναδικά αντικείμενα ανάλογα με τη διάθεσή του, ονειρεύεται έναν χώρο όπου θα δημιουργεί απερίσπαστος και δεν τον νοιάζει καθόλου να βιοποριστεί από την τέχνη.
ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Μια νέα έκθεση με χαρακτικά της ώριμης περιόδου της Βάσως Κατράκη

Εικαστικά / Βάσω Κατράκη: Η τέχνη της συγκινεί ακόμα

Έργα της σημαντικής Ελληνίδας χαράκτριας που παραπέμπουν στη βία της δικτατορίας, αλλά και άφυλες μορφές της όψιμης περιόδου της με αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα, που υπερβαίνουν το ατομικό και γίνονται μέρος της συλλογικής μνήμης.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τι απέγινε η πρωτοπορία στην τέχνη;

Εικαστικά / Τι απέγινε η πρωτοπορία στην τέχνη;

Ο κόσμος της σύγχρονης τέχνης έχει καταντήσει να μοιάζει με τσίρκο. Αλλά ο πραγματικός κακός της ιστορίας δεν είναι οι καλλιτέχνες, αλλά η σύγχρονη αγορά της τέχνης, η αξία της οποίας ξεπερνά πλέον τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως
THE LIFO TEAM
Ο Άνσελμ Κίφερ αποτίνει φόρο τιμής στον Βαν Γκογκ

Εικαστικά / Ο Άνσελμ Κίφερ αποτίνει φόρο τιμής στον Βαν Γκογκ

Μια νέα έκθεση στο Άμστερνταμ με πρόσφατα έργα του Κίφερ αναδεικνύει τη σύνδεσή του με τον Βαν Γκογκ και προκαλεί ήδη πολλές συζητήσεις. Ο σπουδαίος Γερμανός καλλιτέχνης εμπνέεται σταθερά, εδώ και 60 χρόνια, από τον Ολλανδό ζωγράφο. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Helmut Lang: What remains behind

Εικαστικά / Helmut Lang: Από το θρυλικό rubber dress στα πρωτόγονα γλυπτά του

Ο καλλιτέχνης και πρώην σχεδιαστής μόδας διατηρεί την προσήλωσή του στα υλικά και παρουσιάζει γλυπτά που θίγουν τη διαρκή εμμονή του με το θέμα της μνήμης, σε ένα σπίτι-σύμβολο του μοντερνισμού στο Λος Άντζελες.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
62 λεπτά με τον Ανέστη Ιωάννου

Εικαστικά / Από τη Νεφελοκοκκυγία στο skate και το τζιν: Το Εικαστικό Σύμπαν του Ανέστη Ιωάννου

Ο νεαρός εικαστικός αναζητά μια νέα μορφή ελευθερίας και απογείωσης, συνδέοντας τη δυναμική της street culture με την ουτοπία των Ορνίθων και των τσαρουχικών ονείρων, αναζητώντας μια έξοδο από το αστικό τραύμα σε έναν κόσμο γεμάτο δυνατότητες και φαντασία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο καινοτόμος κεραμίστας–γλύπτης Brian Rochefort παρουσιάζει στην Αθήνα νέα του έργα

Εικαστικά / Brian Rochefort: Ο ριζοσπάστης της κεραμικής παρουσιάζει τα νέα του έργα στην Αθήνα

Είναι διάσημος για τη δημιουργία μεγάλων, ζωηρών κεραμικών γλυπτών με μοναδικές υφές και αφηρημένα μοτίβα, ενώ οι συνθέσεις του ισορροπούν μεταξύ αταξίας και αρμονίας.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τα ιστορικά έργα του Κώστα Πανιάρα από βινύλ σε μια νέα έκθεση

Εικαστικά / Τα ιστορικά έργα του Κώστα Πανιάρα από βινύλ σε μια νέα έκθεση

Το βινύλιο υποκαθιστά το χρώμα σε μια σειρά έργων που παρουσιάστηκαν με μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ’80 στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη από τον Αλέξανδρο Ιόλα. Σαράντα χρόνια μετά, η γκαλερί The Breeder τα επανασυστήνει στο κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κατσαδιώτης

Εικαστικά / «Tα έργα μου είναι σκοτεινά, αλλά δεν τα έχω σκεφτεί ποτέ ως προκλητικά»

Μία μέρα μετά τον βανδαλισμό των έργων του από τον βουλευτή της Νίκης, ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης μιλά στη LiFO για τη δουλειά του που προκάλεσε τέτοιες αντιδράσεις σε συγκεκριμένες ομάδες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Μια πολύ καλή ιδέα, τέλεια εκτελεσμένη»: Η προφορική ιστορία των Λέλουδων 

Εικαστικά / «Μια πολύ κακή ιδέα, τέλεια εκτελεσμένη»: Η προφορική ιστορία των Λέλουδων 

Πώς η ανάγκη μιας κολεκτίβας καλλιτεχνών για χώρο εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο φιλόξενα κουίρ σποτ στο κέντρο της πόλης: Μέσα από τις αφηγήσεις των παιδιών που το έφτιαξαν και το έζησαν.  
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ