Υπήρξε ξεχωριστός τραγουδιστής ο Δημήτρης Μητροπάνος. Μεγάλος. Αναγνωρίσιμος από χιλιόμετρα, με το δικό του μέταλλο, τα δικά του πατήματα (ή μη πατήματα) στις νότες, ένα επίλεκτο μέλος μιας ομάδας ερμηνευτών που ευνοήθηκε από την εποχή των διαχρονικών ασμάτων.
Χωρίς ιδιαίτερη καριέρα στα sixties (μιας και τότε ξεκινούσε), αλλά με τρανή αυτόφωτη παρουσία στα seventies (και πέραν αυτών), ο Μητροπάνος υπήρξε η ύπατη φωνή του λαϊκού νταλκά, της λεγόμενης καψούρας, στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Τα τραγούδια του εκείνης της περιόδου –βασικά συνθέσεις του Τάκη Μουσαφίρη και του Σπύρου Παπαβασιλείου– που ισορροπούσαν ανάμεσα στον ήχο του σκυλάδικου και τη λαϊκή μπαλάντα αποτέλεσαν από τη μια μεριά τον αφρό της τραγουδιστικής του προσφοράς, αλλά και το διαβατήριο, αν θέλετε, προκειμένου να μπει ο Μητροπάνος συν τω χρόνω στα σαλόνια, αρχίζοντας να απασχολεί σιγά-σιγά τα μαζικά μέσα και από 'κει και πέρα την κουλτούρα (είτε την ψεύτικη, είτε την κανονική).
Μπορεί και τα μεν και τα δε, τα seventies τραγούδια του και τα πιο σύγχρονα εννοώ, να τα είπε ο ίδιος άνθρωπος, αλλά μεταξύ τους όλα αυτά τα κομμάτια, ως κοινωνικά και αισθητικά παράγωγα, δεν είχαν και δεν έχουν κανέναν εσωτερικό δεσμό. Όπως ουδεμία σχέση δεν έχει η Ελλάδα του «Κάνε κάτι να χάσω το τραίνο» και της «Κυρά Ζωής», με την Ελλάδα του «Σ' αναζητώ στη Σαλονίκη», της «Ρόζας» και της «Κατσαρόλας»...
Αυτά είναι τα 10+1 κορυφαία τραγούδια του Δημήτρη Μητροπάνου, που έρχονται από πολύ παλιά και που θα ταξιδεύουν, έτσι, εις τον αιώνα τον άπαντα. Μια αναγκαία διευκρίνιση, όμως, πιο πριν. Δεν συμπεριλαμβάνω ανάμεσα το περίφημο "Pot-Pouri", για ένα και μόνο λόγο. Και τα τρία κομμάτια είναι διασκευές παλαιότερων τραγουδιών που είχαν πει η Μαρινέλλα, ο Κωστής Χρήστου και οι Θάνος Μπρατσιώτης/ Σόφη Ζαννίνου. Είπα να επιλέξω, δηλαδή, από τραγούδια πρώτων εκτελέσεων.
1.
«Σε μια στίβα καλαμιές» (Τάκης Μουσαφίρης)
Το σημαντικότερο τραγούδι που είπε ο Μητροπάνος στην καριέρα του. Ένα προσωκρατικό, καθαρτήριο άσμα του Τάκη Μουσαφίρη για τον παράλληλο κόσμο, με αξία αναλλοίωτη. Μόνον ο (μοναχικός) ζεϊμπέκικος θα του ταίριαζε.
Έβλεπα φωτιές στο δρόμο, έβλεπα παντού φωτιές
πως καιγόνταν τα κορμιά μας, ζούσαν μόνο οι ψυχές
και δεν είχαν ούτε πόνο, ούτε και λαβωματιές
να 'μενα στον άλλο κόσμο, να μην ξύπναγα ποτές
2.
Άλλος για Χίο τράβηξε (Δήμος Μούτσης - Μάνος Ελευθερίου)
Ποτέ δε συνδέω αυτό το αριστούργημα με την προσφυγιά. Δεν ξέρω γιατί. Τα λόγια «αίμα και δάκρυα πίνει» μου φαίνονταν ακατανόητα, όταν 6χρονος-7χρονος τ' άκουσα για πρώτη φορά στο ραδιόφωνο. Απίστευτος, και ανεπανάληπτος, ο ηλεκτρικός ήχος τού Μούτση. Και ο Μητροπάνος δηλαδή. Ερμηνεία εξωπραγματική.
3.
«Πες μου που πουλάν καρδιές» (Τάκης Μουσαφίρης)
Από τα τραγούδια που ξεκίνησαν το μύθο Μητροπάνος-Μουσαφίρης, αφού το κομμάτι προέρχεται από την «Κυρά Ζωή» (1974). Φοβερά τα γυρίσματα της φωνής. «Θέλω νάσαι αετός/ σ' αψηλά να πας λημέρια/ το κρασί σου ήλιου φως/ και να κερνάς τ' αστέρια». Τι έγραψε ο άνθρωπος! Σκέτος Παπαγιαννοπούλου!
4.
«Κυρά Ζωή» (Σπύρος Παπαβασιλείου - Τάσος Οικονόμου)
Ο σκληρός, γρέτζος (όπως λέμε και στο νησί) ήχος του μπουζουκιού, τα ενισχυμένα τύμπανα, το up-tempo ζεϊμπέκικο και βεβαίως η ερμηνεία, προωθούν την «Κυρά-Ζωή» μεταξύ των κορυφαίων ασμάτων που ευτύχησε να πει ο Μητροπάνος.
5.
«Κλαίει απόψε η γειτονιά» (Σπύρος Παπαβασιλείου - Βασίλης Μαρινάτος)
Το πρώτο τραγούδι (1971) που ταυτοποιεί τον ήχο-Μητροπάνου στα seventies. Ένα μαύρο κομμάτι-σταθμός, στην αισθητική βάση του οποίου στηρίχθηκαν όλα τα (ανάλογα) κατοπινά. Νομίζω πως ο Μουσαφίρης το είχε ως πρότυπο, πριν αρχίσει να γράφει για τον αείμνηστο ερμηνευτή.
6.
«Καλοκαίρια και χειμώνες» (Σπύρος Παπαβασιλείου – Τάσος Οικονόμου)
Η ωραιότερη λαϊκή μπαλάντα που έχω ακούσει. Αέρας η μελωδία, αληθινοί οι στίχοι («εγώ στα μάτια σου μετρώ/ τ' απέραντο και το μικρό/ αγαπημένη»), μαεστρική η ενορχήστρωση (ύμνος για το μπουζούκι), ερμηνεία ολκής από τον Μητροπάνο. Λαϊκά '76!
7.
«Δώσε μου φωτιά» (Γιώργος Μανισαλής - Κώστας Ψυχογιός)
Ένα παλιό τραγούδι (1971) που κρατά κάτι από τον ήχο της δεκαετίας του '60. Παρότι είναι ένα τραγούδι μετάβασης (για τον ήχο του λαϊκού), εμπεριέχει πλείστα όσα στοιχεία της μητροπάνειας πινακοθήκης.
8.
«Κάνε κάτι να χάσω το τραίνο» (Τάκης Μουσαφίρης)
Μυθικό κομμάτι (κι αυτό από τα «Λαϊκά '76»). Ο Μητροπάνος στην ύπατη στιγμή ερωτικής απελπισίας, ερμηνεύει τους πυρωμένους στίχους του Μουσαφίρη (τσιγάρα που καίνε, τραίνα που φεύγουν, χωρισμοί, δάκρυα...) με την υποκριτική δύναμη του ανθρώπου που δεν πήγε στο Δημοτικό, πείθοντας όμως τους πάντες πως πέρασε από το ΜΙΤ ή το LSE.
9.
«Σ' αγαπώ ακόμα» (Τάκης Μουσαφίρης)
Το «Σ' αγαπώ ακόμα» μπορεί να βγάζει μιαν «εντεχνίλα» στην εισαγωγή, πριν σκάσουν τα ντραμς και τα μπουζούκια, αλλά είναι από την αρχή σχεδόν ένα κλασικό «μουσαφίρικο» τραγούδι. Ο Μητροπάνος σε φάση ερμηνευτικής διάλυσης σπαράζει στα ρεφρέν, καθώς οι ανάσες του αφουγκράζονται αβύσσους ερωτικού πόνου. Ήταν 1977.
10.
«Ο χάρος βγήκε παγανιά» (Δήμος Μούτσης - Μάνος Ελευθερίου)
Άπειρα φράγκα στα τζουκμπόξ είχα ρίξει για την «παγανιά» και για το «η σούστα πήγαινε μπροστά», που ήταν στην άλλη πλευρά (του 45αριού). Απομονωμένο το κομμάτι από τον «Άγιο Φεβρουάριο» διαβάζεται κι αλλιώς. Μην το ξαναπούμε. Απαστράπτων Μούτσης.
11.
«Μια παρέα είμαστε» (Γιώργος Χατζηνάσιος - Μιχάλης Μπουρμπούλης)
Ο Χατζηνάσιος ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε το τραγουδιστικό μέλλον του Μητροπάνου, πράττοντας κάτι που το επιχείρησαν άλλοι συνάδελφοί του μια δεκαετία (και βάλε) αργότερα. Θυμάμαι την αίσθηση που προξένησαν τα «Συναξάρια» όταν κυκλοφόρησαν (1981), όπως θα θυμάμαι για πάντα τη λυπητερή μελωδία κι αυτά τα θλιμμένα στιχάκια του Μιχάλη Μπουρμπούλη που ώρες-ώρες σε καταπίνουν...
Σύννεφα σκεπάσαν τον ουρανό, φεύγει η λιακάδα
ένας κρύος κι έρημος σταθμός μοιάζει η Ελλάδα
αύριο σκορπίζουμε σαν πουλιά στην κοσμοπλημμύρα
σαν τους πρόσφυγες που δεν έχουνε μέσ' τον ήλιο μοίρα
τραίνα θα μας πάρουνε την αυγή και λεωφορεία
γεια σου Στέλλα, γεια σου Αγγελική και μην κλαις Μαρία...
