Πολύ μελάνι χύθηκε για την παρουσία των Rolling Stones στην Αβάνα. Το «μεγαλύτερο συγκρότημα του κόσμου» θα εμφανιζόταν εκεί (εμφανίστηκε) την 25/3/2016, φέρνοντας, υποτίθεται, πιο κοντά τους Κουβανούς με τη… ροκ φιλελευθεροποίηση. Κάποιοι το τράβηξαν και το πήγαν παραπέρα… συνήθως άνθρωποι που δεν έχουν ουδεμία σχέση με το ροκ, που δεν γνωρίζουν, εις βάθος, πρόσωπα και καταστάσεις του αμερικάνικου και του εγγλέζικου ροκ εννοώ, πόσω μάλλον του κουβανικού.
Ο Πάσχος Μανδραβέλης, για παράδειγμα, έγραψε στο kathimerini.gr της 3/4/2016 πως το… «Το σημαντικό δεν είναι ότι οι Rolling Stones εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Κούβα. Σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι το κομμουνιστικό καθεστώς επί 60 και πλέον χρόνια είχε απαγορεύσει τη μουσική τους –τυπικώς την περίοδο 1961-1966, ουσιαστικώς στη συνέχεια–, και οι φαν του συγκροτήματος συμπεριφέρονταν όπως οι δικοί μας αντιστασιακοί στη χούντα[sic]».
Κατ' αρχάς εκείνο που πρέπει να πούμε είναι πως δίνουμε πολύ μεγάλη αξία στο ροκ... ως ροκ. Ορισμένοι κρίνουν «ελευθερίες» και «δημοκρατικότητες» από το πώς μια χώρα αντιμετωπίζει το ροκ και τα παρακλάδια του.
Το τονίζω και πάλι. Είναι λυπηρό άνθρωποι που δεν έχουν ουδεμία γενική και πολύ περισσότερο ειδική σχέση με το ροκ, να βγάζουν τέτοιου τύπου συμπεράσματα, τα οποία δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
Κατ’ αρχάς εκείνο που πρέπει να πούμε είναι πως δίνουμε πολύ μεγάλη αξία στο ροκ… ως ροκ. Ορισμένοι κρίνουν «ελευθερίες» και «δημοκρατικότητες» από το πώς μια χώρα αντιμετωπίζει το ροκ και τα παρακλάδια του. Ξεχνούν, όμως, οι ίδιοι πως ροκ υπήρχε και στη χούντα του Pinochet, όπως και στη χούντα του Παπαδόπουλου και πως, πολλές φορές, το ροκ ηθελημένα ή άθελά του συμπορεύτηκε με την πιο μαύρη αντίδραση. Περαιτέρω, δεν είδα κανέναν να ενδιαφέρεται για το ροκ στην Αϊτή, χώρα δίπλα στην Κούβα και με σχεδόν ίδιο πληθυσμό, που αιματοκυλίστηκε, επί δεκαετίες, από τους Duvalier… Ας είναι…
Μπορεί κι εδώ στην Ελλάδα να γνωρίσαμε το ροκ, από τη γέννησή του ήδη, ως πολιτιστικό προϊόν μέσω της αμερικανικής στρατιωτικής μηχανής και της προπαγάνδας (Έκτος Στόλος, ραδιοφωνικός σταθμός της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στο Ελληνικό, Φωνή της Αμερικής κ.λπ.), αλλά, γιατί, σώνει και καλά, θα έπρεπε να δίνουν στο ροκ την ίδια σημασία και οι Εσκιμώοι του Αρκτικού Κύκλου, οι βοσκοί στο Αφγανιστάν, οι φυλές του Αμαζονίου ή των τροπικών δασών της Βραζιλίας και του Κονγκό; Η ιστορία έχει δείξει πως χώρες με ισχυρή, λαϊκή, μουσική κουλτούρα δεν έχουν το ροκ σε πρώτη προτεραιότητα. Και τούτο ισχύει και για την Ελλάδα, που καθώς έχει συναρπαστική βυζαντινή, δημοτική, σμυρνέικη/ ρεμπέτικη, λαϊκή και εντεχνολαϊκή παράδοση, αφήνει το ροκ, το κάθε είδους ροκ στα… κοινωνικά μετόπισθεν.
Από πού κι ως πού λοιπόν το ροκ αποτελεί a priori ένδειξη πνευματικής ελευθερίας και ακαταμάχητο φορέα πανανθρώπινων πολιτιστικών μηνυμάτων; Εκείνο που πράττουμε, όταν μετράμε με τέτοιες μεζούρες, είναι να κόβουμε και να ράβουμε τους «ξένους» λαούς βάσει των δικών μας δεδομένων. Αν αυτό δεν είναι στεγνά ρατσιστικό, είναι κάτι πολύ χειρότερο…
Είχε πει μια μεγάλη μορφή του ροκ, και ντράμερ των Εγγλέζων Soft Machine στα τέλη του ’60 και τις αρχές του ’70, o Robert Wyatt:
«Ακόμα κι αν υποκρινόμαστε ότι η περίοδος της αποικιοκρατίας τελείωσε, επιβάλλουμε σ’ ολόκληρο τον κόσμο να πιστέψει ότι ο μοναδικός τρόπος ζωής είναι αυτός που μοιάζει με τον δικό μας. Εμείς στη Δύση φαίνεται ότι ξέρουμε πότε χρειαζόμαστε να αφομοιώσουμε την κουλτούρα κάποιων άλλων και είμαστε ικανοί να το κάνουμε αυτό, χωρίς ν’ αφήσουμε στους άλλους τίποτα. Βρίσκω τη δημιουργία αυτής της ισοπεδωτικής κουλτούρας ανησυχητική. Όλοι στον κόσμο προσπαθούν να γίνουν πανομοιότυποι με αυτό το μεγάλο απόρθητο φρούριο που δημιούργησε ο Δυτικός Πολιτισμός με τις τεράστιες τεχνολογικές και στρατιωτικές δυνάμεις που διαθέτει και τον αέρα της ηθικής και πνευματικής υπεροχής. Ισοπεδώνει τα πάντα. Υπάρχει ένα σπουδαίο βουλγάρικο ποίημα που λέγεται “Ο πυροβολισμός που τραυματίζει, αλλά δεν σκοτώνει”. Μιλάει για μια πάπια-κράχτη. Μια πάπια που ο κυνηγός της έχει κόψει τα φτερά και την παίρνει μαζί του για να φωνάζει στις άλλες, που ακούγοντάς την πλησιάζονται και σκοτώνονται από τον κυνηγό. Δε θέλω να πω ότι η Δύση εξολοθρεύει λαούς και κουλτούρες, αλλά ότι τους επιτρέπει να ζουν με κομμένα φτερά. Όπως το rock n’ roll».
[περιοδικό Μουσική, τεύχος 60, Νοέμβρης 1982, μτφ. Κώστας Αρβανίτης]
Συζήτησα με φίλους και γνωστούς το θέμα των Rolling Stones στην Αβάνα και είπαμε διάφορα. Κι έτσι… κι αλλιώς. Μάθαμε κάποια πράγματα ή φρεσκάραμε τις μνήμες μας σε κάποια άλλα. Η ουσία; Ροκ στην Κούβα υπάρχει από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης (το έπαιζαν ορχήστρες, όπως και στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες) όπως υπήρξε σε κάθε περίοδο τού εκεί καθεστώτος.
Εξάλλου –και ο καθείς μπορεί να το σκεφτεί αυτό– μετά την επικράτηση της επανάστασης στην Κούβα, και το αμερικανικό εμπάργκο που επακολούθησε, το τελευταίο που θα ενδιέφερε τους Κουβανούς θα ήταν το ροκ.
Σε μια διαλυμένη χώρα (λέμε για τη χώρα αμέσως μετά την επανάσταση) δίχως δομές που να λειτουργούν, με τους ανθρώπους σε ακραία φτώχεια και με τη μαφία να λυμαίνεται τα πάντα για δεκαετίες, το ροκ δεν θα μπορούσε παρά να ήταν μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Παρά ταύτα, από πολύ νωρίς, από τα μέσα του ’60, το πράγμα πήρε και σ’ αυτόν τον τομέα το δρόμο του – εννοώ με συγκεκριμένα γκρουπ και καλλιτέχνες. Και τούτο παρά το γεγονός πως η Κούβα (όπως κι εμείς στην Ελλάδα) είχε και έχει μια συγκλονιστική μουσική παράδοση που συνδέει τρεις κόσμους (τους ισπανούς κατακτητές, τους ιθαγενείς και τους μαύρους σκλάβους από την Αφρική). Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσω την ιστορία με τους Buena Vista Social Club, που άφησαν άφωνη όλη την οικουμένη στα χρόνια του ’90…
Με όλα αυτά δεν υπονοώ πως οι λαϊκές μουσικές παραδόσεις της Κούβας ή της Ελλάδας είναι σημαντικότερες από την αμερικάνικη λαϊκή παράδοση, από την jazz, το folk, το blues και την country. Αν είναι δυνατόν. Δεν μπαίνουν τέτοιοι συγκρητισμοί. Λέω απλώς πως είναι… άλλες.
Δεν ξέρω πόσοι γνωρίζουν την ταινία του Σοβιετικού Μιχαήλ Καλατόζοβ Soy Cuba από το 1964 (ευχαριστώ τον Αλέξανδρο για τα κλιπάκια). Πρόκειται για μία εκπληκτικής ομορφιάς σοβιετοκουβανική παραγωγή, σκέτη ποίηση ορισμένες φορές, που σχετιζόταν φυσικά με τα προεπαναστατικά και τα επαναστατικά χρόνια. Η ταινία είχε περιπέσει στην αφάνεια για… αιώνες, μέχρι τουλάχιστον την ανακάλυψή της στα nineties όταν και γράφτηκαν οι πρώτοι ύμνοι (Martin Scorsese, Francis Ford Coppola κ.ά.). Εκεί, λοιπόν, στο Soy Cuba ακούγεται καθαρά rock n’ roll, που μπορεί να αφορούσε βεβαίως στην προεπαναστατική Κούβα (κατά το σενάριο), αν και θα το έβλεπαν στην επαναστατημένη! Και αυτό έχει τη σημασία του…
Η πιο βασική αιτία, που πήγε πίσω τη διάχυση του ροκ στην Κούβα ήταν το αμερικανικό εμπάργκο, και όχι οι Μπαρμπούδος. Ένας από τους μεγαλύτερους μουσικούς (κανταδόρος, αλλά και πειραματιστής ροκάς) που ανέδειξε το κουβανικό ροκ, ο Silvio Rodríguez, γνωστός και στη Δύση από τα eighties/nineties όταν δίσκοι του κυκλοφόρησαν στην Αγγλία από την Hannibal, αλλά και από την αμερικανική Luaka Bop (του David Byrne των Talking Heads), λέει σε συνέντευξή του:
«Από το 1964 έως το 1965, όταν άρχισα να συνθέτω πιο ρυθμικά τραγούδια, μέχρι το 1967, όταν απολύθηκα από το Στρατό, ήμουν πολύ παραγωγικός. Πιο πολύ έγραφα τραγούδια αγάπης, δίχως να καταπιάνομαι με τα γεγονότα του καιρού, αν και από τότε ξεκίνησα να γράφω σιγά-σιγά και τα πολιτικά τραγούδια μου. Ένα από τα πρώτα μου ήταν το “Por qué” που αναφερόταν στις φυλετικές διακρίσεις στις ΗΠΑ, ενώ ένα επόμενο ήταν το “La leyenda del águila” και ήταν αντιπολεμικό τραγούδι, υπερασπιστικό προς το Βιετνάμ. Κατόπιν έγραψα κι άλλα τραγούδια για τον πόλεμο στο Βιετνάμ.(…)
Γύρω στο 1969 άκουσα Bob Dylan για πρώτη φορά. Εκείνα τα χρόνια τού αμερικανικού εμπάργκο τα πράγματα ήταν πολύ σκληρά για όλους μας. Όπως, όμως, τα χρόνια περνούσαν και όλοι καταλάβαιναν πως η επανάσταση είχε έρθει για να μείνει, πολλές ήταν οι κυβερνήσεις που συνήψαν διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα. Όταν οι ΗΠΑ κήρυξαν το εμπάργκο κατά της Κούβας, μόνο η Σοβιετική Ένωση, οι σοσιαλιστικές χώρες, και μια χούφτα φίλοι, όπως το Μεξικό, τόλμησαν ν’ ανοίξουν και να διατηρήσουν σχέσεις μ’ εμάς. Και κάπως έτσι δεν είχα την ευκαιρία ν’ ακούσω τον Dylan μέχρι τα τέλη του 1968, αρχές ’69.
Εδώ πρέπει να πω πως οι Beatles ήταν εκείνοι που άφησαν διαρκέστερο αποτύπωμα σ’ εμένα, αφού οι Beatles ήταν εκείνοι που είχαν επεκτείνει όλες τις παραδοσιακές παραμέτρους τής λαϊκής μουσικής. Έφτιαχναν δηλαδή τη δική τους καλλιεργημένη μουσική, που είχε ταυτοχρόνως και λαϊκή απήχηση. Ήμουν ανέκαθεν παθιασμένος ακροατής της λεγόμενης “σοβαρής” μουσικής (Μπετόβεν, Τσαϊκόβσκι, Μότσαρτ, Μπραμς, Στραβίνσκι…) και κάπως έτσι άρχισα να παρατηρώ το πώς οι Beatles είχαν φθάσει τόσο μακριά από τα επίσημα, να τα πούμε, αισθητικά πρότυπα. Και ταυτίστηκα μ’ αυτή τη στάση, γιατί ήμουν κι εγώ διατεθειμένος να πειραματιστώ με το τραγούδι».
[Από συνέντευξη του Silvio Rodríguez που δόθηκε το 1980 και που υπάρχει στο LP της Luaka Bop “Los Grandes Exitos” από το 1991]
Βλέπουμε λοιπόν πως ένας από τους πιο σημαντικούς «δυτικούς» μουσικούς, που έβγαλε η Κούβα τα τελευταία 50 χρόνια, ο Silvio Rodríguez, ήταν επηρεασμένος ήδη από τα sixties από τον Bob Dylan και τους Beatles. Έτσι, εκείνο που γράφει ο Π. Μανδραβέλης στην Καθημερινή πως… «το καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο απαγόρευε επί της ουσίας τη μουσική πολλών δυτικών συγκροτημάτων (ανάμεσά τους ήταν και οι Beatles)»… είναι παντελώς ανακριβές και έξω από οποιαδήποτε πραγματικότητα.
Ας μας απαντήσει λοιπόν κάποιος πώς είναι δυνατόν να λέει ο Rodríguez ότι είχε επηρεαστεί από τους Beatles την περίοδο του nueva trova (του «νέου τραγουδιού»), αν οι Beatles ήταν απαγορευμένοι; Δεν χρειάζεται να πω πως οι προσωπικοί δίσκοι τού Rodríguez, που άρχισαν να κυκλοφορούν από το 1975, όπως κι εκείνοι με το φοβερό συγκρότημα Grupo De Experimentación Sonora Del ICAIC (στο οποίο συμμετείχε), που σχηματίστηκε το 1969, μαρτυρούν όχι μόνο για την αναμφισβήτητη ροκ αξία αυτού του γκρουπ, αλλά και για τις αναφορές/επιρροές του.
Κάποιος θα μπορούσε να ρωτήσει.... Πού έβρισκε o Silvio Rodríguez τους δίσκους των Beatles, για να τους ακούσει; Τι να σας πω, δεν ξέρω. Αν έπαιρνα εγώ τη συνέντευξη θα τον ρωτούσα.
Πολύ πιθανόν να εισάγονταν δίσκοι των Beatles στην Κούβα από το τότε ανατολικό μπλοκ (γιατί δίσκοι και τραγούδια των Beatles είχαν κυκλοφορήσει και στη Σοβιετική Ένωση και στην Ανατολική Γερμανία και στην Τσεχοσλοβακία και αλλού, ήδη από τα sixties), ή μπορεί να έφθαναν μέσω των διεθνών φεστιβάλ τραγουδιού, που γίνονταν στη χώρα ήδη από το 1967!
Στο Festival Internacional de la Canción Popular του 1967 είχε εμφανισθεί, μεταξύ άλλων ονομάτων, μία από τις μεγαλύτερες ισπανίδες ποπ τραγουδίστριες της εποχής, η σπουδαία Massiel, ενώ το 1970 στο Festival International του Varadero (στη βόρεια πλευρά του νησιού, απέναντι από το Miami) είχαν συμμετάσχει οι Los Bravos (όλοι θυμούνται το “Black is black”), η Catherine Ribeiro με τους Alpes (από τις κορυφαίες μπάντες του γαλλικού ροκ εκείνη την εποχή), οι Ιταλοί Dik Dik, ο Καταλανός Lluís Llach (μεγάλος τραγουδοποιός), η σπουδαία Barbara Dane από τις ΗΠΑ, ο Sergio Endrigo από την Ιταλία, ακόμη και ο Costa Cordalis!
Και όλα τούτα χρόνια πριν το περίφημο Havana Jam (2-4/3/1979), που έφερε στο Θέατρο Karl Marx στην Αβάνα τους Αμερικανούς Weather Report, Fania All-Stars, Stephen Stills, Billy Swan, Bonnie Bramlett, Kris Kristofferson, Rita Coolidge, Billy Joel κ.ά. Και τούτο (το Havana Jam) δεκαετίες πριν φθάσουμε στους Manic Street Preachers (έπαιξαν στην Αβάνα το 2001) και από ’κει στους Rolling Stones… Γιατί όλα τα ενδιάμεσα χρόνια τα «καπιταλιστικά» ονόματα (και όχι μόνο ροκ) που εμφανίστηκαν στην Κούβα είναι πάμπολλα (από τον Caetano Veloso και την Gal Costa, μέχρι τον Michel Legrand και τον Astor Piazzolla).
Στη συνέχεια παραθέτω μερικά ονόματα του παλιού sixties/ seventies κουβανικού ροκ (σε όλα του τα παρακλάδια… garage, progressive, avant-rock, latin-rock, funk-rock κ.λπ.), προτείνοντάς τα για ψάξιμο και ακρόαση (κατ’ αρχάς από το YouTube). Τα ονόματα από τα eighties/nineties ή τα σημερινά, σε κάθε είδος, από punk μέχρι heavy metal, είναι πολύ περισσότερα…
Los Bucaneros, Los Barba Combo, Grupo De Experimentación Sonora Del ICAIC, Grupo Los Yoyi, Mirtha y Raúl, Los Reyes 73, Grupo Monumental, FA 5, Juan Almeida, Raul Gomez, Grupo Sintesis, ή τους πιο γνωστούς μας στην Ελλάδα Orquesta Los Van Van και Irakere… για να μείνουμε στα πολύ-πολύ βασικά.
Στην περιοχή Vedado της Αβάνας υπάρχει το πάρκο “John Lennon”. Εκεί είναι τοποθετημένο ένα άγαλμα του μεγάλου Beatle, σμιλεμένο από τον κουβανό γλύπτη José Villa Soberón. Εγώ δεν ξέρω πολλές πρωτεύουσες της Δύσης, στις οποίες να έχει στηθεί άγαλμα του Lennon. Εκείνοι που μιλάνε για «απαγορεύσεις» μπορεί να ξέρουν…
