Περιδιαβαίνοντας στην πόλη, εκείνο που νιώθει κανείς, και μάλιστα έντονα, είναι πως αλλάζει συνεχώς ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε πλέον την ίδια την πόλη. Αρκετά κτίρια της Αθήνας αποκαθίστανται είτε από φορείς είτε από ιδιώτες για να συνεχίσουν και πάλι την πορεία τους, ενώ άλλα έχουν εγκαταλειφθεί και είναι ετοιμόρροπα, δίνοντας τη θέση τους στο κενό ή σε κάτι νέο. Κάθε τέτοια κίνηση δημιουργεί πολλές αντιπαραθέσεις, αλλά, όπως και με την αρχιτεκτονική διαδικασία, είτε στο σχεδιαστήριο είτε στο γιαπί, η αλήθεια δεν βρίσκεται στο ένα ή στο άλλο άκρο, παρά σε μια ισορροπία όσων χάνουμε και όσων κερδίζουμε σε κάθε μας κίνηση.
5 κτίρια της Αθήνας που έχουν εγκαταλειφθεί
1. Ξενοδοχείο Sans Rival
Πού βρίσκεται: Οδός Λιοσίων, πλατεία Βάθη
Το ξενοδοχείο SansRival είναι ακόμα ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο των αρχών του περασμένου αιώνα. Στην ίδια θέση και κατάσταση είναι πολλά ανώνυμα, αλλά ιδιαίτερα αρχιτεκτονήματα μέσα στην πόλη των Αθηνών, τα οποία παραμένουν σε εκείνο το μεταβατικό στάδιο κατά το οποίο η ανακήρυξή τους σε διατηρητέα δηλώνει ταυτόχρονα και την «υποψηφιότητά» τους για κατεδάφιση. Το κτίριο σταματά λίγο πριν από την οξεία γωνία την οποία σχηματίζουν οι οικοδομικές γραμμές του οικοπέδου, ορθώνοντας επίπεδη όψη, και την ίδια στιγμή χρησιμοποιεί καμπύλους εξώστες, υπαινισσόμενο το νοητό του όριο. Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί αλλά ούτε και να εξηγήσει τα ιδιαίτερα συναισθήματα που σου δημιουργεί το συγκεκριμένο κτίριο ώστε να σταθείς και να το προσέξεις. Αν περιηγηθεί κανείς τη γύρω περιοχή της πλατείας Βάθη και τα υπόλοιπα ξενοδοχεία που γειτνιάζουν με τον σιδηροδρομικό σταθμό, μεταφέρεται, μέσα από τις αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, σε μια περιοχή που τις συντηρεί ακόμα με ένα περίεργο τρόπο.
2. Μουσείο της Ακρόπολης (1865/1887/1953 )
Αρχιτέκτονες: Παναγής Κάλκος / G. Κawerau / Πάτροκλος Καραντινός
Πού βρίσκεται: Στον βράχο της Ακρόπολης
Με το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης και τη μεταφορά των αρχαίων ευρημάτων στο επίπεδο της πόλης, το παλιό μουσείο πάνω στον βράχο δεν υπηρετεί πλέον καμιά ανάγκη. Φαίνεται να έχει ολοκληρώσει τον προορισμό του και να μην έχει λόγο ύπαρξης στο μέλλον κι επομένως είναι διατηρητέο, ώστε ολόκληρος ο χώρος του μουσείου να αποδοθεί πλήρως στα μνημεία και τους επισκέπτες. Ωστόσο, παραμένει μια σημαντική επέμβαση στον βράχο της Ακρόπολης. Αν αναλογιστεί κανείς την ευθύνη του να σχεδιάσει και να χτίσει τόσο κοντά στον ναό του Παρθενώνα, μάλλον δεν θα διαφωνήσει ότι το παλιό μουσείο στάθηκε αξιοπρεπώς. Δεν συνομιλεί άμεσα, δεν αντιπαρατίθεται αλλά και δεν θίγει τα γύρω του μνημεία, λειτουργεί επικουρικά και αυτό διαβάζεται σε κάθε πλευρά του.
3. Μέγαρο Δεκόζη-Βούρου / Κινηματοθέατρο Αττικόν (1870-1920)
Αρχιτέκτονας: ΕrnstZiller
Πού βρίσκεται: Οδός Σταδίου 19-21 & Χρήστου Λαδά
Σχεδιάζεται από τον Ε. Ziller, περνά διαδοχικές φάσεις αρχιτεκτονικών ρυθμών, σχεδιασμένες από τον Αλέξανδρο Νικολούδη –από τον εκλεκτικισμό στις νεομπαρόκ λεπτομέρειες–, μέχρι τις τελευταίες εργασίες συντήρησης το 2007. Τον Φεβρουάριο του 2012, στα γεγονότα του κέντρου της Αθήνας, καίγεται και από τότε παραμένει πίσω από τις λαμαρίνες, τα αυτοσχέδια μνημεία για εκείνους που χαθήκαν και τα ενίοτε άστοχα συνθήματα γραμμένα με σπρέι. Δεν φαίνεται ακόμα καμία κίνηση ενδιαφέροντος προς την αποκατάστασή του, αλλά η καταστροφή του έχει εντυπωθεί με τον πιο περίεργο τρόπο στη μνήμη της πόλης. Ήταν η πλέον δυσάρεστη, αλλά ίσως απαραίτητη αφορμή προκειμένου να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον των πολιτών για την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης, η οποία μέχρι τότε αφορούσε μόνο φορείς και συνδικαλιστικά όργανα.
4. Εφετείο - Εισαγγελία Εφετών Αθηνών
Πού βρίσκεται: Οδός Σωκράτους 65
Στο κέντρο της Αθήνας, το παλιό κτίριο του Εφετείου είναι το καλύτερο παράδειγμα της έλλειψης σχεδιασμού και διαχείρισης των δημόσιων κτιρίων μέσα στην πόλη. Αφού εγκαταλείφθηκε, καταλαμβάνεται αυθορμήτως, και επομένως χωρίς καμιά μέριμνα και σχεδιασμό, από μετανάστες που έχουν ανάγκη στέγασης. Σύντομα, δημιουργούνται σοβαρά ζητήματα υγιεινής και δίκαιες ή άδικες αντιδράσεις ομάδων και γειτόνων. Ο φαύλος κύκλος του παραλογισμού και της έλλειψης οποιουδήποτε είδους σχεδιασμού τελειώνει απλοϊκά και απότομα με την ολική εκκαθάριση, περίφραξη και φύλαξή του κτιρίου από εταιρεία ασφαλείας. Το οξύμωρο στην πόλη παραμένει: άνθρωποι έχουν ανάγκη στέγασης και την ίδια στιγμή δημόσια κτίρια στέκουν άδεια, χωρίς να ανταποκρίνονται σε κανένα ερέθισμα.
5. Κτίριο ΙΚΑ
Πού βρίσκεται: Πειραιώς, πλατεία Κουμουνδούρου
Το κτίριο του ΙΚΑ δεν είναι ένα συνηθισμένο κτίριο. Καλύπτει ένα οικοδομικό τετράγωνο και συνδέει νοητά την περιοχή του Ψυρρή με την πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο. Είναι από τα ελάχιστα μοντέρνα κτίρια της Αθήνας που αποκαλύπτουν σε μία και μόνο ματιά τον δημόσιο χαρακτήρα τους. Τα κάθετα στοιχεία τα οποία είναι εμφανή στο ισόγειο, υποχωρούν ώστε να απελευθερώσουν τα οριζόντια, συνεχή –έως το μέγιστο μήκος– ανοίγματα της όψης. Τα γραμμικά ανοίγματα της όψης, άλλοτε ζωγραφισμένα στο προστατευτικό περιτύλιγμα του κτιρίου, σήμερα εμφανή ως έχουν, είναι εκείνα που τονίζουν με τον πιο σαφή τρόπο την αντίθεση με τα γύρω νεοκλασικά πέτρινης κατασκευής και των μικρών ανοιγμάτων. Το κτίριο χρήζει στατικής ενίσχυσης από τον σεισμό του 1999 και παραμένει σταθερά σε αχρηστία, ενώ την ίδια στιγμή τα περισσότερα δημόσια κτίρια της Αθήνας διασπώνται και διανέμονται γραφείο προς γραφείο σε ενοικιαζόμενες πολυκατοικίες προς όλες τις κατευθύνσεις.
5 κτίρια που αποκαθίστανται στην Αθήνα
1. Acropole Palace (1925-1926)
Αρχιτέκτονας: Σωτήρης Μαγιάσης
Πού βρίσκεται: Πατησίων & Αβέρωφ
Κύριος Έργου: Υπ. Πολιτισμού
Μελέτη Αποκατάστασης: Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων
Ακόμα κι αν είναι αρκετά παραμελημένη, η οδός Πατησίων είναι από τους πιο σημαντικούς δρόμους της Αθήνας. Αρκεί να περπατήσει κανείς κατά μήκος της και να στρέψει το βλέμμα από την οπτική φυγή της Ακρόπολης προς τα κτίρια που τη δημιουργούν. Εκεί, ανάμεσα στην καθαρότητα του μοντέρνου, τον οικείο νεοκλασικισμό και τις εργοταξιακές λινάτσες, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τον «ενδιάμεσο» χρόνο, τη μεταβατική περίοδο του μεσοπολέμου. Πρόκειται για το «εξαίρετο δείγμα art nouveau ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής», με τις σχεδιασμένες λεπτομέρειες του Σ. Μαγιάση. Το κτίριο έχει εμφανή διάκριση βάσης, κορμού και στέψης, ενώ «τελειώνει» με τα ελεύθερα υποστυλώματα του δώματος στο σημείο εκείνο που συναντιέται με τον ουρανό. Το πολυτελές ξενοδοχείο έζησε δόξες σε μια παράλληλη ζωή με την οδό Πατησίων, εγκαταλείφθηκε, πήρε φωτιά, αλλά σήμερα επισκευάζεται με εντατικούς ρυθμούς. Η νέα χρήση αφορά γραφεία, υπηρεσίες, ξενώνες και δημιουργικούς χώρους του υπουργείου Πολιτισμού, που θα συλλειτουργήσει με το γειτονικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
2. Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου (1964-1976)
Αρχιτέκτονες: Παύλος Μυλωνάς και Δημήτρης Φατούρος
Πού βρίσκεται: Βασιλέως Κωνσταντίνου 50
Κύριος Έργου: Υπουργείο Πολιτισμού
Αρχιτεκτονικό Γραφείο: Διονύσης Βασιλόπουλος και συνεργάτες
Το μουσείο, ως αρχιτεκτονικό ζήτημα, εμπεριέχει –από τις πρώτες «μολυβιές» του σχεδιασμού του– την πιθανότητα της επέκτασής του στον μέλλοντα χρόνο. Αν κανείς μελετήσει το εξαιρετικό μοντέρνο κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης, δεν θα είναι δύσκολο να χωροθετήσει τις νέες λειτουργικές ανάγκες και χρήσεις που απαιτεί η σύγχρονη θεώρηση των μουσείων ως τόπου συνάντησης. Νιώθει κανείς ότι το ίδιο το κτίριο προδιαγράφει την κατεύθυνση και οριοθετεί το βάρος που μπορεί να «σηκώσει». Ωστόσο, η αρχιτεκτονική δεν είναι παρά το τελειωμένο έργο, το οποίο βιώνεται από τον χρήστη με όλες τις αισθήσεις. Εκεί, η υλικότητα και η επιλογή της παραμικρής λεπτομέρειας μπορούν να αναιρέσουν καθοριστικά την αρχική ιδέα. Άλλωστε, η τελική σχέση του νέου με το παλιό αποδεικνύει με μια γρήγορη ματιά αν πρόκειται για μια απλή αντιπαράθεσή ή αν υπάρχει ενδιαφέρον να βρεθεί ένας κοινός τόπος επικοινωνίας. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο μεσογειακός ήλιος που αναδεικνύει τα σχέδια του Ι.Μόραλη στο γειτονικό Χίλτον θα κρίνει τελικά και κυρίως ισότιμα το κτίριο της «Νέας» Πινακοθήκης, αλλά όχι τα πολλά και εξαίρετα έργα τέχνης στο εσωτερικό του.
3. Πρεσβεία των ΗΠΑ (1959-1961)
Αρχιτέκτονας: Walter Gropius, σε συνεργασία με τον Περικλή Σακελλάριο
Πού βρίσκεται: Λεωφ. Βασιλέως Σοφίας 91
ΚύριοςΈργου: TheDepartment of State's Bureau of Overseas Buildings Operations (OBO)
Αρχιτεκτονικό Γραφείο: AnnBehaArchitects(www.annbeha.com/)
Ο W.Gropius θα πει: «Το κτίριον της πρεσβείας θα είναι ανοικτό, χωρίς τοίχους, διαζώματα ή προσόψεις που να εμποδίζουν τη θέα του εσωτερικού. Το κτίριο θα είναι ανοικτό σε όλους και άρα δημοκρατικό».Η σημερινή εικόνα της περίφραξης και η προσέγγιση του κτιρίου δεν μπορεί να πείσει άμεσα για το παραπάνω, ωστόσο δεν αναιρείται η αρχική πρόθεση. Μοναδικό έργο του καθηγητή/ιδρυτή της σχολής Bauhaus στην Ελλάδα, συνδιαλέγεται, χωρίς να μιμείται, με οικείες μορφές, χωρίς να αδιαφορεί για το περιβάλλον του και ταυτόχρονα παραμένει συνεπές ως προς τον «μοντερνισμό» του. Αυτή η ισορροπία είναι, αν μη τι άλλο, ένας δημοκρατικός τρόπος έκφρασης και διαλόγου ανάμεσα στο κτίριο και στον τόπο. «Καταβάλαμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να συνδυάσουμε τις παραδόσεις της πόλεως με τις δικές μας αρχιτεκτονικές αντιλήψεις. Αλλά το να συνεχίζεις τις παραδόσεις, δεν σημαίνει τυφλή απομίμηση. Με αφετηρία την παράδοση, πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τη γλώσσα εκείνη η οποία μπορεί να εκφράσει τη σημερινή πραγματικότητα». Η επέκτασή της πρεσβείας προς το Κολωνάκι, δεν μπόρεσε να αναμετρηθεί ισότιμα με το κεντρικό κτίριο, πέφτοντας στην παγίδα να το ακολουθήσει και να μη «σταθεί» απέναντί του. Άραγε, ποια θα είναι η διαχείριση της επέμβασης στο ίδιο το κεντρικό κτίριο;
4. Μέγαρο Ziller - Λοβέρδου (1882)
Αρχιτέκτονας: Ερνέστος Τσίλερ
Πού βρίσκεται: Μαυρομιχάλη 6
Κύριος έργου: Υπ. Πολιτισμού
Αρχιτεκτονική Μελέτη: Τεχνική Υπηρεσία Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου / Χατζής
Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός εν τη απουσία «πελάτη» είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές ενός δημιουργού. Η κατοικία Ziller σχεδιάζεται ταυτόχρονα ως προσωπική κατοικία του αρχιτέκτονα, αρχιτεκτονικό γραφείο και εργαστήριο. Μια σύνθετη δομή, όπως και η σύνθεση του ευρωπαϊκού κλασικισμού, της αρχαιοελληνικής ιστορίας και των προσωπικών ρυθμολογικών επινοήσεων του Αυστριακού αρχιτέκτονα στον μεσογειακό τόπο. Το 1912 ο Διον. Π. Λοβέρδος, ως νέος ιδιοκτήτης, συνεχίζει να χρησιμοποιεί το κτίριο ως κατοικία, ενώ, παράλληλα, στον ίδιο χώρο στεγάζει και την προσωπική του συλλογή. Σήμερα, το μέγαρο επισκευάζεται με σκοπό να λειτουργήσει ως παράρτημα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου με πληροφόρηση για το έργο του Ε. Τσίλερ και τη συλλογή του Δ. Λοβέρδου. Στο οικόπεδο βρίσκεται επίσης ένα μικρό θολωτό παρεκκλήσι, σχεδιασμένο από τον Αριστοτέλη Ζάχο κατά παραγγελία του τελευταίου ιδιοκτήτη, όπως και η διαδρομή που οδηγεί στην περιβόητη (και τελικά καθόλου μυστηριώδη) είσοδο επί της οδού Ακαδημίας.
5. Σχολή Δοξιάδη
Αρχιτέκτονας: Γραφείο Δοξιάδη
Πού βρίσκεται: Στρατιωτικού Συνδέσμου 24
Κύριος Έργου: Κυκλάμινο Α.Ε. (Χρήστος Ιωάννου & Μίλτος Καμπουρίδης)
Αρχιτεκτονικό γραφείο: DivercityAthens (www.divercityarchitects.com/) (Νίκος Τραβασάρος)
Η αλλαγή χρήσης με τη μετατροπή της Σχολής Δοξιάδη σε συγκρότημα κατοικιών είναι πράγματι ένα ιδιαίτερο ζήτημα. Η πατίνα των στοιχείων εκείνων που παραμένουν ως έχουν και η (ενίοτε εκτυφλωτική) λάμψη των νέων υλικών, καθώς και οι απαραίτητες προσθήκες στο υπάρχον σώμα, απαιτούν ιδιαίτερη επιμέλεια για να μπορέσουν να συνυπάρξουν σε ένα νέο σύνολο. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να διαχειριστεί η ματιά μας μια νέα –και δυναμική– ισορροπία παλιού και νέου, η οποία δεν μπορεί να περιγραφεί σε μια λίστα αριθμημένων στοιχείων περί διατήρησής τους ή μη από την αρμόδια δημόσια υπηρεσία. Την ίδια στιγμή, δεν μπορεί να μην αξιολογηθεί η ελληνική πραγματικότητα. Η χρήση της ιδιωτικής κατοικίας είναι ίσως η μοναδική πρακτική εγγύηση για τη συντήρηση και τη συνέχιση της ζωής ενός κτιρίου σε έναν τόπο που απαξιώνει όλο και περισσότερο τον δημόσιο χώρο. Άλλωστε, το ίχνος της κεντρικής ιδέας στην αρχιτεκτονική ενός κτιρίου (ο τρόπος που «φυτρώνει» το κτίριο στους πρόποδες του λόφου και η ανάπτυξή του γύρω από τον πυρήνα του αιθρίου) είναι πιο δυνατό από τις διαφορετικές χρονικές εκφάνσεις στη ζωή του.
σχόλια