Ταξιδεύοντας στο εξωτερικό ή κοιτώντας απλά οδηγούς άλλων μητροπόλεων του κόσμου, θα συνειδητοποιήσουμε ότι στις περισσότερες το στοιχείο του νερού παίζει καταλυτικό ρόλο. Το Λονδίνο, η Ρώμη, το Βερολίνο και το Παρίσι είναι χτισμένα με επίκεντρο τον Τάμεση, τον Τίβερη, τον Σπρέε και τον Σηκουάνα αντίστοιχα. Η Αθήνα, με τρία μεγάλα ποτάμια μέσα στην περιφέρειά της, οικοδομήθηκε αγνοώντας τα και ρημάζοντάς τα, όπως ακριβώς γίνεται σε οποιαδήποτε τριτοκοσμική πόλη. Δεν υπάρχει φυσικό περιβάλλον, μόνο ένας τσιμεντένιος μιμητισμός και ένας ανεξάντλητος υδροκεφαλισμός. Δεν αντιλέγουμε. Και οι άλλες πρωτεύουσες μπορεί να είναι βρώμικες και με ατμοσφαιρική ρύπανση, άλλα έχουν και κάποια σημεία που «αναπνέουν». Τα νερά των ποταμών τους δεν ακούγονται μόνο στα υπόγεια πλημμυρισμένων σπιτιών, αλλά συμμετέχουν στη βουή και στο ρυθμό της πόλης. Το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Αλασσώνας και ο Βοϊδοπνίχτης δεν έχουν αυτήν τη τιμή. Πόσο μάλλον ο Ιλισός.
«Η ανάπτυξη της πόλης γύρω από το ποτάμι αγνοεί παντελώς τα όρια και τις εντάσεις του, με αποτέλεσμα τη διατάραξη του δίπολου πόλη-φύση και την ασύμμετρη εξέλιξη του κτισμένου σε βάρος του φυσικού τοπίου». Αυτό μας είπαν οι τέσσερις νέοι αρχιτέκτονες που επανασχεδίασαν για λογαριασμό της LifΟ τον τρίτο μεγάλο ποταμό του Λεκανοπεδίου, τον Ιλισό. Δούλεψαν από κοινού από τα τέσσερα σημεία του ορίζονται στα οποία σήμερα διαμένουν. Η Χριστίνα Αχτύπη ολοκληρώνει το μεταπτυχιακό της στην Bartlett School of Architecture στο Λονδίνο. Έχει λάβει μέρος σε πολλές εκθέσεις και διαγωνισμούς. Από το 2005 είναι μέλος της αρχιτεκτονικής ομάδας Divercity. Tο 2008 συμμετείχε στην επιμέλεια της έκθεση και στον κατάλογο «Athens by Sound», ήταν εθνική Συμμετοχή της Ελλάδας στην 11η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής στην Biennale της Βενετίας με γενικό τίτλο: «Out there. Architecture beyond building». Η Κατερίνα Κούρκουλα το 2008 ολοκλήρωσε τη διπλωματική της στο Πανεπιστήμιο Cooper Union της Νέας Υόρκης με θέμα «Χορογραφίες του πάγου στην Ανταρκτική», για την οποία και έλαβε τα βραβεία AIA School Medal and The Certificate of Merit for the excellence και Irma Guistino Weiss Prize for Emerging Artists. Ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. H Αγγελίνα Μανίτσα είναι και αυτή απόφοιτος της Bartlett School of Architecture και από το 2006 είναι μέλος της ομάδας Divercity. Τέλος, ο Σταύρος Σπυρέλλης από το Νοέμβριο του 2007 εργάζεται στο Παρίσι πάνω στη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Κοινωνικοί διαχωρισμοί στο στεγαστικό και το εκπαιδευτικό δίκτυο της μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας».
Ιλισός 5ο αιώνας π.Χ.-2009
Ο Ιλισός «εμφανίζεται» πρώτη φορά σε επιγραφές τον 5ο αιώνα π.Χ. Πηγάζει από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού και χύνεται στο Φάληρο. Οι αρχαίοι πίστευαν πως στις όχθες του κατοικούν οι Μούσες και κοντά στο βωμό των Ιλισιάδων (στις Μούσες), κάτω από έναν πλάτανο, δίδασκε ο Σωκράτης τους μαθητές του. Ο ποταμός χρησίμευε ως ένα φυσικό όριο της πόλης, διαδραματίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ζωής των αρχαίων Αθηναίων. Όλα αυτά τα ωραία γίνονταν βέβαια μέχρι το 1948, που άρχισε να κατασκευάζεται η λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου. Μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1960 είχε καλυφθεί σε μεγάλο βαθμό και η κοίτη του έγινε κατά το μεγαλύτερο μέρος της υπόγεια. Το 1969, όταν η Νάνα Μούσχουρη τραγουδούσε το ομώνυμο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι, ήδη οι Αθηναίοι είχαν αρχίσει να ξεχνάνε τον Ιλισό. Εξού και το ερώτημα «πώς το λεν τον ποταμό;». Το μόνο σημείο που έχει μείνει σήμερα ανέπαφο αλλά εγκαταλελειμμένο είναι μερικές εκατοντάδες μέτρα στο ύψος της Καλλιθέας.
Ιλισός 2009
Η ομάδα αντιμετώπισε τον ποταμό ως χείμαρρο. Όπως και είναι, άλλωστε. «Ορμητικός κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ήρεμος το καλοκαίρι, υπερχειλίζει και στερεύει σε μια μη-γραμμική πορεία. Ο όγκος και η ορμή του νερού που παραμένει στην κοίτη του αγγίζουν δύο ακραίες καταστάσεις και απαιτούν ιδιαίτερο χειρισμό για την αξιοποίησή του». Στην πρώτη πρότασή τους μας δείχνουν πώς θα μπορούσε ο ποταμός να επανακτήσει τη σχέση του με την πόλη με τα τωρινά δεδομένα. Παρατηρούμε πως γύρω από τα ποτάμι εγκαθίσταται ένα σύμπλεγμα από κατοικίες, χώρους πρασίνου και αναψυχής, πολιτιστικά κέντρα αλλά και καταστήματα. Ο κόσμος θα έπινε τον καφέ του by the river στο Νέο Κόσμο και στην Καλλιθέα, θα πήγαινε θέατρο με τη βάρκα στο Μέγαρο Μουσικής και τα ζευγαράκια θα έκαναν ρομαντικές βολτούλες με θέα τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ένα ολόκληρο κομμάτι από το κέντρο της Αθήνας μέχρι το Φαληρικό Δέλτα θα ανάσαινε περιβαλλοντικά, δίχως να χάσουμε ούτε σε κατοικίες αλλά ούτε σε εμπορικά κέντρα.
Ιλισός 2200
Η ομάδα επανασχεδίασης Ιλισού το πήγε λίγο πιο μακριά το θέμα, προσπαθώντας να προσφέρει μια διαφορετική οπτική του ποταμού στα δισέγγονα των εγγονιών μας. Σύμφωνα λοιπόν με την πρότασή τους, το 2200 ο ποταμός θα πρέπει να επανακτήσει το χαρακτήρα που είχε στην αρχαιότητα. Επιστρέφει στην πόλη και παραχωρείται στους κατοίκους της, όχι μόνο ως τοπίο αλλά ως ένας τόπος διάδρασης της φύσης, της τεχνολογίας και του πολίτη. Οι πλωτές κατασκευές εναρμονίζονται με το χείμαρρο και η χρήση τους αλλάζει σύμφωνα με την εποχή. Ο ποταμός, σαν τη διώρυγα του Παναμά, κινείται μέσα από διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα. Τα σκαλοπάτια αποκαλύπτονται το καλοκαίρι και χάνονται μέσα στο χείμαρρο το χειμώνα. Γιγάντιες, δημόσιες, «μπανιέρες» επιπλέουν στην κοίτη. Το χειμώνα λειτουργούν ως θερμαινόμενα λουτρά (spa). Παρασυρόμενες από τον άνεμο αποθηκεύουν νερό για τους ξηρούς μήνες. Το καλοκαίρι ηρεμούν και οι πολίτες αξιοποιούν το αποθηκευμένο νερό ως εστίες δροσιάς, δώρο στους κατοίκους της πόλης. Οι όψεις των κτιρίων μετατρέπονται σε γιγαντοοθόνες, όπου προβάλλονται πληροφορίες και θεάματα. Και όλα αυτά μερικά βήματα από την πλατεία Συντάγματος. «Καλάμια» εκατοντάδες μέτρων είναι φυτεμένα κατά μήκος του Ιλισού. Εκεί οι μελλοντικοί «δημότες Αθηναίων ανεβαίνουν στο υψηλότερο σημείο των «καλαμιών» , όπου από ειδικές βεράντες θα ρεμβάζουν, απολαμβάνοντας την πανοραμική θέα διαφόρων «καρέ» της πόλης. Παράλληλα όμως με το αγνάντεμα προστατεύουν και τα κεφάλια τους, καθώς το 2200 η εναέρια συγκοινωνία είναι πιο επικίνδυνη για ατυχήματα, όπως μαθαίνουνε από τις περιγραφές στα μυθιστορήματα του Φίλιπ Ντικ. Το ποτάμι είναι ένας ζωτικός οργανισμός που επηρεάζει και συνδιαμορφώνει το αστικό τοπίο. Μέχρι τότε, βέβαια, έχουμε καιρό. Κοιτώντας την κοίτη του Ηριδανού στο Μοναστηράκι μπορούμε ακόμα να ονειρευόμαστε.
σχόλια