Στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας ο Mισέλ Φουκώ λέει ότι η δύναμη δεν είναι θεσμός, κατασκεύασμα ή φυσική ιδιότητα, αλλά μια περίπλοκη στρατηγική κατάσταση που διαμορφώνεται μέσα σε μία συγκεκριμένη κοινωνία. Σ' αυτήν τη στρατηγική κατάσταση έχουν σημαντικό συμβολικό ρόλο τα αντικείμενα που εξυπηρετούν την επίδειξη και την εμπέδωση της δύναμης: στέμματα, θρόνοι, σκήπτρα, πλούσια κοσμήματα, περίτεχνα σκεύη και ακριβά ενδύματα μεταδίδουν ένα σαφές μήνυμα οικονομικής και κοινωνικής διαφοροποίησης. Τέτοια δείγματα επίδειξης ισχύος περιλαμβάνονται στην έκθεση 'Πριγκίπισσες' του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, στην οποία παρουσιάζονται 24 σύνολα κτερισμάτων από γυναικείες ταφές κύρους, που χρονολογούνται από τον 10ο ως τον 6ο αιώνα π.Χ. και προέρχονται από την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Νότια και την Κεντρική Ιταλία (Ετρουρία).
Η ιδέα αυτής της παρουσίασης είναι ευφυής και αντικατοπτρίζει το βάθος των γνώσεων που έχει για την εποχή αυτή ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, καθηγητής Ν. Σταμπολίδης, που επιμελήθηκε την έκθεση με την αρχαιολόγο Μ. Γιαννοπούλου. Ξεφεύγοντας από την κατεστημένη παρατήρηση της ζωής των κυρίαρχων ανδρών, οι 'Πριγκίπισσες' μιλούν για τον κόσμο των ισχυρών γυναικών και τη δική τους συνεισφορά στην κοινωνία και στον πολιτισμό της εποχής τους. Εδώ παρουσιάζονται οι γυναίκες που έλκουν την κοινωνική τους ισχύ από την καταγωγή, τους γάμους τους, τον ρόλο τους στη θρησκευτική ζωή. Είναι οι σεβάσμιες δέσποινες, οι ώριμες κυρίες, οι αρχοντοπούλες, οι μάγισσες, οι ιέρειες, οι βασίλισσες της εποχής τους. Ο τίτλος της έκθεσης δεν είναι ακριβής και η αμηχανία της επιλογής φαίνεται τόσο στα μονά εισαγωγικά που τον συνοδεύουν όσο και στην ανάγκη επεξήγησης στα φυλλάδια και στον κατάλογο ότι η λέξη «πριγκίπισσες» προέρχεται από τη λατινική princeps που σημαίνει τον πρώτο σε μία κοινωνία. Ίσως «αρχόντισσες» να ήταν καλύτερη επιλογή, από το ελληνικό ρήμα «άρχω»: εξουσιάζω, ηγούμαι.
Ορθότατα η παρουσίαση γίνεται χρονολογικά κι έτσι διακρίνει κανείς εύκολα τις διατοπικές σχέσεις και τη διαχρονική εξέλιξη των ταφικών εθίμων. Ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται αναπόφευκτα από τον πλούτο των κοσμημάτων που κυριαρχούν σε αυτή την έκθεση. Προίκα και δώρα, οικογενειακά κειμήλια, ακριβές αγορές, τα ζηλευτά κοσμήματα, δεν στολίζουν απλώς την ισχυρή γυναίκα αλλά την ξεχωρίζουν από τις άλλες, επιδεικνύουν την ισχύ της. Διαδήματα, ενώτια, ψέλια (βραχιόλια), δαχτυλίδια, επιστήθια κοσμήματα, ζώνες, πόρπες και επιρράματα για τα φορέματα, από χρυσό, ασήμι, κεχριμπάρι, ελεφαντόδοντο, ημιπολύτιμους λίθους, κατασκευασμένα με περίτεχνες τεχνικές και μεράκι, ένα πλήθος υπέροχων κοσμημάτων γεμίζει τις προθήκες αυτής της έκθεσης.
Όταν ξεπεράσει κανείς την πρώτη εντύπωση, αξίζει να δει πιο προσεκτικά τα ευρήματα που παρουσιάζονται στην έκθεση και να αναζητήσει τις αφανείς πρωταγωνίστριες πίσω από τα σύνολα των αντικειμένων. Κοινή δραστηριότητα για όλες αυτές τις αρχόντισσες ήταν, ως φαίνεται, η υφαντική, επιβεβαιώνοντας την εικόνα που έχουμε από τα ομηρικά έπη, όπου η δέσποινα του οίκου ήταν συνήθως και δεινή υφάντρα. Καθεμία, όμως, από τις πρωταγωνίστριες της έκθεσης είχε την προσωπική της ιστορία, προτιμήσεις και ιδιαιτερότητες που αναδύονται καθώς περνά ο επισκέπτης από τη μία αίθουσα στην άλλη. Η ιέρεια της Ίσιδας στην Ελευσίνα που τάφηκε με ένα ειδώλιο της θεάς που λάτρευε. Η πλούσια Αθηναία που παντρεύτηκε και μετακόμισε στη Σαλαμίνα της Κύπρου, φέρνοντας μαζί της την πλούσια προίκα της (σκεφτείτε την, ας πούμε, στο καράβι καθώς φτάνει στη νέα της πατρίδα). Η αρχόντισσα των Αιγών που ιερουργούσε κρατώντας ένα σκήπτρο μοναδικό, με τρίδυμο διπλό πέλεκυ στην κορυφή. Η πολύχρυση βασίλισσα των Αιγών, μια Λυδή πριγκίπισσα που παντρεύτηκε τον Αμύντα Α' με γάμο πολιτικής σκοπιμότητας κι έφτασε στην αυλή των Μακεδόνων, πιθανότατα άγνωστη μεταξύ αγνώστων.
Την παράσταση κλέβουν οι Ιταλίδες με τα εντυπωσιακά κοσμήματα και σκεύη τους, ευρήματα που δεν έχουν παρουσιαστεί ξανά στην Ελλάδα. Καθώς θα στέκεστε στην κεντρική γυάλινη προθήκη της τρίτης αίθουσας θαυμάζοντας τα περίτεχνα ξύλινα αντικείμενα από το Verucchio, προσέξτε ότι προέρχονται από τον τάφο ενός παιδιού πολυαγαπημένου, μιας πριγκιποπούλας μόλις τριών ετών. Ο θρόνος της, το υποπόδιο, το τραπεζάκι, ένα κιβωτίδιο κι ένα σπάνιο μουσικό όργανο, δώρα ακριβά των γονιών της για το ταξίδι και το επέκεινα. Κι αν έπρεπε μία από όλες, Ελληνίδες και Ιταλίδες, να ξεχωρίσει; Θα ήταν μάλλον η Λαρθία του τάφου Regolini-Galassi (7ος αι. π.Χ.), η μόνη που γνωρίζουμε το όνομά της, γιατί γράφτηκε σε κάποιο κτέρισμά της «Λαρθίας ειμί». Δικό της είναι το χρυσό βραχιόλι που διακοσμεί την αφίσα της έκθεσης. Η Λαρθία φαίνεται πως είχε και ιδιαίτερη σχέση με τα γράμματα. Πήρε μαζί της το μελανοδοχείο της, εγχάρακτο, με το ετρουσκικό συλλαβάριο και το ελληνικό αλφάβητο χωριστά στη βάση, γραφίδες και μία μικρή, οστέινη πινακίδα που θα καλυπτόταν με κερί. Παρατηρήστε την πινακίδα προσεχτικά και θα δείτε στο χείλος, ως τυφλοσούρτη, αχνογραμμένο πάλι το ελληνικό αλφάβητο.
Δύο σκέψεις τελευταίες για το μουσειολογικό κομμάτι της έκθεσης: είναι κατανοητή η ανάγκη να κυριαρχήσει το ανθρακί χρώμα, αναδεικνύονται έτσι καλύτερα ο χρυσός και το κεχριμπάρι, και η όλη σκοτεινιά ίσως ταιριάζει ως περιβάλλον των ταφικών ευρημάτων. Αλλά αισθάνθηκα ότι λείπει το χρώμα σε μια έκθεση που επιχειρεί να ανασυστήσει τη ζωή. Ιδιαιτέρως επιτυχημένη ήταν η σχεδιαστική αναπαράσταση ολόσωμων των γυναικών, όπου φαίνεται και ο τρόπος που φέρονται τα κοσμήματα. Αντίστοιχα, όμως, λείπουν τα σχέδια για δύο παραστάσεις που διακρίνονται με δυσκολία: την παράσταση των πολεμιστών στον ξύλινο θρόνο της μικρής πριγκίπισσας και τη λίθινη στήλη της Κλώθουσας από τον Πρινιά.
σχόλια