— Πείτε μας με δυο λόγια τι έγινε στην Ισλανδία.
Στις 9 Οκτωβρίου του 2008 ο κόσμος παρακολουθούσε έκπληκτος πώς μια ελίτ τραπεζιτών στην Ισλανδία έθεσε σε δοκιμασία ένα ολόκληρο έθνος. Οι τραπεζικές πολιτικές και οι κυβερνητικές δομές αποδείχθηκαν ανεπαρκείς να δώσουν λύσεις στο κοινωνικό και οικονομικό αδιέξοδο της χώρας. Και όμως, η απογοήτευση έδωσε τη θέση της στην ελπίδα. Οι Ισλανδοί πολίτες είδαν μέσα στα συντρίμμια της κρίσης μια ευκαιρία αναστοχασμού και επανασχεδιασμού του κράτους, καθώς και μια ευκαιρία επαναπροσδιορισμού του τρόπου και των όρων της πολιτικής διαβούλευσης. Αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα νέο Σύνταγμα για την Ισλανδία, από τους πολίτες για τους πολίτες. Και το έκαναν με έναν τρόπο πρωτόγνωρο, μοναδικό, που έκτοτε έχει εμπνεύσει δεκάδες αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε όλο τον κόσμο.
— Πώς επιτεύχθηκε αυτό πρακτικά, μέσα από ποιες διαδικασίες;
Το κίνημα πολιτών που αναπτύχθηκε στην Ισλανδία είναι αξιοσημείωτο, όχι μόνο για το μήνυμα και τους συμβολισμούς του αλλά για την ίδια τη διαδικασία του σχεδιασμού. Αρχικά συγκροτήθηκε η Συντακτική Εθνοσυνέλευση, στην οποία συμμετείχαν 950 πολίτες που επιλέχθηκαν με κλήρωση από τους εκλογικούς καταλόγους της χώρας, εξασφαλίζοντας τη δίκαιη γεωγραφική κατανομή και την ίση αντιπροσώπευση των δύο φύλων. Η συνέλευση έθεσε σε διαβούλευση τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούσαν την ισλανδική κοινωνία. Έπειτα εξέλεξε ένα συνταγματικό συμβούλιο χωρίς βουλευτές ή τραπεζίτες αλλά με απλούς πολίτες που εξασφάλισαν ένα ευρύ φάσμα απόψεων της ισλανδικής κοινωνίας. Χρησιμοποίησαν μεθόδους πληθοπορισμού (crowdsourcing) και ανοιχτές διαδικτυακές πλατφόρμες, ώστε κάθε πρόταση να τίθεται σε πυρετώδη συλλογικό διάλογο. Οργάνωσαν ανοιχτές εκδηλώσεις και διαβουλεύσεις σε δημόσιους χώρους και σχολεία, ενώ παράλληλα αξιοποίησαν στο έπακρο το Διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα. Κάθε πολίτης μπορούσε να διατυπώνει νέες ιδέες, ενστάσεις, πιθανές βελτιώσεις σε κάθε πρόταση. Και κάθε άρθρο που ολοκληρωνόταν ήταν αποτέλεσμα μιας πολύμορφης σύνθεσης, που έγινε ταχύτατα και αποτελεσματικά.
Το παράδειγμα της Ισλανδίας μάς διδάσκει τη συμβολική δύναμη του Συντάγματος ως ενός κοινωνικού συμβολαίου μέσα από το οποίο οραματιζόμαστε το μέλλον της χώρας και ορίζουμε θεσμούς που προστατεύουν τις αξίες, τον πολιτισμό και το περιβάλλον μας για τις επόμενες γενιές.
— Τι απ' όλα θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε στην Ελλάδα;
Εδώ μιλάμε για μια πολύ πιο μεγάλη κλίμακα πληθυσμού και μια κρίση πολύ πιο βαθιά και επώδυνη, που δύσκολα πλέον αντιλαμβανόμαστε ως... ευκαιρία. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν πολλές αναλογίες με την Ισλανδία ως προς το μέγεθος της οικονομικής κατάρρευσης, τα θεσμικά αίτια της κρίσης και την ανάγκη ριζικού επανασχεδιασμού πολιτειακών θεσμών. Η χρήση των νέων τεχνολογιών και των κοινωνικών δικτύων, σε συνδυασμό με δομημένους διαλόγους και διαβουλεύσεις σε φυσικό χώρο, αποτελεί σίγουρα ένα χρήσιμο μοντέλο προς προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα. Μια τέτοια διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει με το εγχείρημα Σύνταγμα 2.0 και τα εργαστήρια πολιτών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί σε 3 ελληνικές πόλεις. Το παράδειγμα της Ισλανδίας μάς διδάσκει τη συμβολική δύναμη του Συντάγματος ως ενός κοινωνικού συμβολαίου μέσα από το οποίο οραματιζόμαστε το μέλλον της χώρας και ορίζουμε θεσμούς που προστατεύουν τις αξίες, τον πολιτισμό και το περιβάλλον μας για τις επόμενες γενιές. Μια τέτοια ανάγνωση και προβολή του Συντάγματος θα ήταν σίγουρα ένα ενδιαφέρον πρώτο βήμα προς υιοθέτηση στην Ελλάδα. Κάτι εξίσου σημαντικό στο ισλανδικό πείραμα είναι η νέα διάσταση που δίνουν στην έννοια του «πολίτη». Πρόκειται για έναν πολίτη που δεν υφίσταται μια απόφαση αλλά συμμετέχει στη διαμόρφωσή της. Ένας τέτοιος πολίτης δεν έχει άλλοθι, δεν είναι διαρκώς ένα θύμα διαψευσμένων προσδοκιών. Είναι ένας πολίτης που συμμετέχει στην πολιτική δημιουργία, σέβεται το δημιούργημά του, το υπερασπίζεται και το βελτιώνει.
— Ποιες είναι οι δυσκολίες εφαρμογής παρόμοιων πρακτικών εδώ;
Η εφαρμογή ενός τέτοιου εγχειρήματος απαιτεί τεχνογνωσία, ευρείες διατομεακές συνεργασίες, διαφανείς πηγές χρηματοδότησης και, βεβαίως, πολιτική βούληση, ώστε τα αποτελέσματα να πιάσουν τόπο σε θεσμικό επίπεδο. Στην Ισλανδία το κίνημα πολιτών στηρίχθηκε αρχικά από την κυβέρνηση, απέκτησε δυναμική σε λίγους μήνες και το Σύνταγμα πολιτών υπερψηφίστηκε σε σχετικό δημοψήφισμα. Παρ' όλα αυτά, αγνοήθηκε από τη νέα κυβέρνηση και τυπικά παραμένει στο συρτάρι. Όμως οι ζυμώσεις στην ισλανδική κοινωνία συνεχίζονται. Προ ημερών καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 26 κορυφαίοι τραπεζίτες και μακροπρόθεσμα το κοινωνικό αυτό πείραμα προβλέπεται να μας εκπλήξει. Στην Ελλάδα, το πολιτικό σύστημα δυσκολεύεται να αποδεχτεί και να αναγνωρίσει τις συνταγματικές ρίζες του δημοκρατικού ελλείμματος, πόσο μάλλον να αμφισβητήσει τους θεσμούς και να εμπιστευτεί τους πολίτες για τον επανασχεδιασμό τους. Όμως τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται δεκάδες πρωτοβουλίες «από τη βάση» για την ανοιχτή και συμμετοχική διακυβέρνηση, τη συνταγματική αλλαγή στην Ελλάδα. Το μεγάλο στοίχημα παραμένει ο συντονισμός υπαρχόντων κινημάτων σε έναν κοινό σκοπό όπως ένα νέο Σύνταγμα αλλά και η ανάπτυξη των κατάλληλων εργαλείων συνεργασίας και χρηματοδότησης που θα επιτρέψουν την εμπλοκή πολιτών από όλη την επικράτεια μέσα από ανοιχτές, συμμετοχικές διαδικασίες.
— Πιστεύετε ότι οι Έλληνες διαθέτουμε κουλτούρα της συμμετοχής;
Κουλτούρα συμμετοχής υπάρχει. Το ερώτημα είναι σε ποια κλίμακα, με ποιον σκοπό και με τι αποτελεσματικότητα! Πού συμμετέχει ο Έλληνας; Για τι ενδιαφέρεται και τι προσδοκά από τη συμμετοχή του; Εμείς ζητάμε μια ποιοτική αναβάθμιση της έννοιας του «συμμετέχω». Από την αποκλειστική συμμετοχή σε παραδοσιακές πολιτικές δομές, όπως είναι τα πολιτικά κόμματα, που η εποχή έχει αποδυναμώσει, θέλουμε να μετατοπίσουμε το κέντρο βάρους στα δίκτυα πολιτών. Ξέρετε, η συμμετοχή είναι και προϊόν μιας ανάγκης. Σε αυτό το κοινωνικό αδιέξοδο, που οι προσδοκίες διαψεύδονται, η μετατόπιση προς καινοτόμες εφαρμογές συμμετοχικού σχεδιασμού μπορούν να αποτελέσουν τη λύση!
— Πώς μπορούμε να την καλλιεργήσουμε, λοιπόν, αυτή την κουλτούρα;
Πρώτα-πρώτα, επιχειρώντας διαφορετικές αφηγήσεις για την πολιτικοκοινωνική μας κρίση. Αυτό θα μας κάνει να καταλάβουμε ότι το να απαντάμε σε νέες προκλήσεις με παλιές λύσεις είναι ανώφελο. Δεύτερο είναι το βίωμα. Ένας πολίτης πρέπει να συναντήσει συμμετοχικές πρωτοβουλίες, να βιώσει το συναίσθημα της ευθύνης και της δημιουργικότητας που συντροφεύει αυτή του τη συμμετοχή, να αναγνωρίσει την καινοτομία και την αποτελεσματικότητα αυτών των πρωτοβουλιών. Με αυτό τον τρόπο γίνεται και ο ίδιος πρέσβης της νέας μεθόδου. Διότι περί μεθόδου πρόκειται. Η συμμετοχή είναι μια πρόθεση και μια μέθοδος που μπορούν να βρουν εφαρμογή σε ποικίλα πεδία, από τη σύνταξη ενός Συντάγματος μέχρι την αναμόρφωση μιας γειτονιάς ή την ενεργειακή αυτονομία μιας πολυκατοικίας. Η διαδικασία, όμως, δεν είναι αυτόματη ούτε αυτονόητη. Χρειάζεται επικοινωνία μεταξύ των συμμετοχικών ομάδων για την ανταλλαγή καλών πρακτικών και ακόμα περισσότερο χρειάζεται ένα πολιτικό σύστημα που λογοδοτεί, που αποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών, που παραχωρεί χώρο στις ομάδες και τις τοπικές πρωτοβουλίες, που δεν συγκεντρώνει την εξουσία σε ένα αμετακίνητο κέντρο. Αυτό, βέβαια, χρειάζεται αυτοπεποίθηση!
— Έχουμε παραδείγματα προς αυτή την κατεύθυνση;
Την Τετάρτη 11/11, στις 19:30 στο Ρομάντσο, στην εκδήλωση με τίτλο «Συστατικά δημοκρατίας από την Ισλανδία στην Ελλάδα» που διοργανώνουμε ως πλατφόρμα πολιτικής καινοτομίας ΠΟΛΙΤΕΙΑ 2.0, θα παρουσιαστούν όχι δύο ή τρία αλλά δέκα παραδείγματα από την Κοινωνία Πολιτών στην Ελλάδα, που επιχειρούν νέες μεθόδους και αναπτύσσουν προτάσεις για τη συμμετοχική διακυβέρνηση και τη συνταγματική αλλαγή στην Ελλάδα. Με αφορμή το ντοκιμαντέρ Βlueberry Soup της Eileen Jerret για το Ισλανδικό Κίνημα Πολιτών, αναζητούμε τα συστατικά της δημοκρατίας και τις δυνατότητες επαναπροσδιορισμού της σήμερα, στην Ελλάδα και ευρύτερα. Υπάρχουν σίγουρα πολύ περισσότερα παραδείγματα στη χώρα μας αλλά και διεθνώς, τα οποία αξίζει να αναζητήσουμε, να συνδέσουμε και να υποστηρίξουμε.
σχόλια