— Μια ολόκληρη γενιά μεγαλώνει πλέον με μότο της: «Αν δεν αξίζει να το μοιραστείς, δεν αξίζει γενικά». Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα σας έλεγε αυτήν τη φράση;
Νομίζω ότι αυτό το μότο ίσχυε πάντα, χάνεται στο βάθος των αιώνων και παραμένει επίκαιρο. «Κατέχεις πραγματικά κάποιο πνευματικό ή υλικό αγαθό μόνο όταν το μοιράζεσαι»: έτσι πορεύτηκε η ανθρωπότητα. Κάποιος που έχει αμύθητα πλούτη ή εξαιρετική ευφυΐα και δεν συναλλάσσεται με κανένα, δεν τα μοιράζεται με τους άλλους, ουσιαστικά δεν έχει τίποτα. Ο Προμηθέας, ο Σωκράτης, ο Χριστός δεν κράτησαν για τον εαυτό τους αυτό που διέθεταν. Ο σύγχρονος ναρκισσιστικός πολιτισμός ωθεί τον άνθρωπο στον ατομικισμό, την αυταπάτη της αυτάρκειας, την καλλιέργεια μιας λαμπερής εικόνας εαυτού χωρίς περιεχόμενο.
Προβάλλονται ως ύψιστες αξίες ο πλούτος και κάθε είδους εξουσία που ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο από πολυτελή καταφύγια του φόβου, του θανάτου και του υπαρξιακού ελλείμματος του ατόμου. Αρκεί μια απώλεια, μια σοβαρή ασθένεια για να αποκαλυφθεί ότι αυτά που αποθησαύρισες σού είναι άχρηστα. Τότε, όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τη σκληρή μοναξιά, την απελπισία και το κενό, μόνο η έγνοια, η αγάπη κάποιου άλλου μπορεί να σε ξαναζωντανέψει, το να σου κρατήσει το χέρι και να σε ακούσει. Ας μην ξεχνάμε ότι η ζωή υπάρχει στο μαζί, στο γιατί οι άνθρωποι ερωτεύονται, γιατί μοιράζονται τα όνειρά τους, το υστέρημά τους, γιατί ανταλλάσσουν βλέμματα, χάδια, τραγούδια.
Από τις βασικότερες παθολογίες του σημερινού πολιτισμού είναι αυτή των οριακών οργανώσεων και η ναρκισσιστική παθολογία. Και στις δύο περιπτώσεις, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, έχει συμβεί μια διάσπαση του Εγώ σε διάφορα τμήματα, γι’ αυτό καταλήγει να μοιάζει με αρχιπέλαγος με διάφορα νησιά, όπου το ένα αγνοεί την ύπαρξη του άλλου.
— Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αδημονούν να εκφράσουν την άποψή τους για τα πάντα στα social media. Υπάρχει κάποιου είδους ψυχολογική παρόρμηση;
Καθένας που παρεμβαίνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει τα δικά του κίνητρα. Συχνά ισχύει το «είμαι ό,τι ποστάρω». Γενικότερα, κάποιος που εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για κάποιο επίκαιρο θέμα φαίνεται ότι βοηθιέται ψυχολογικά. Υπάρχει ένα είδος χρήστη των μέσων που όταν εκφράζεται εκτονώνει συναισθήματα π.χ. τον θυμό, τον θαυμασμό του κλπ. ενώ ταυτόχρονα έχει την αίσθηση ότι οι άλλοι χρήστες, οι ακόλουθοι, τον προσέχουν, ίσως και να θεωρούν τη γνώμη του σημαντική. Κάποιες φορές παρεμβαίνουν για να αναδείξουν και να υποστηρίξουν κάτι προσωπικό που τους είναι πολύτιμο.
Κάποια φίλη υποστήριξε ενθουσιωδώς το ελληνικό τραγούδι για τη Eurovision για τον τρόπο που τραγουδάει η Σάττι τον τόπο καταγωγή της και τις πολιτισμικές ρίζες της. Μια τέτοια ενασχόληση παρέχει στον χρήστη αυτοεκτίμηση και αυτοεπιβεβαίωση. Μάλιστα, όσο πιο προσωπική είναι η γνώμη του για κάποιο επίκαιρο γεγονός και βρίσκει ανταπόκριση, τόσο μεγαλύτερη είναι και η αίσθηση αναγνώρισης του εαυτού του. Ένα άλλο είδος χρήστη κοινοποιεί ακόμα και προκλητικές απόψεις για ορισμένες καταστάσεις ώστε να κεντρίσει την προσοχή των άλλων. Επιδιώκει μια αντίδραση από τους άλλους χρήστες, ακόμα και αν είναι αρνητική. Το να του δίνουν σημασία τον κάνει να νιώθει ότι υπάρχει.
Αυτό το άτομο, συνήθως κλεισμένο στον εαυτό του, μέσα από την ανάρτησή του βρίσκει την ευκαιρία να δείξει ποιος είναι. Βρίσκει έναν τρόπο να υπάρχει μέσα στον κοινωνικό ιστό που υφαίνεται στο διαδίκτυο. Και νιώθει να υπάρχει μάλλον μέσα από την αντιπαράθεση παρά με τη σύμπλευση με τον άλλο. Στο όχι βρίσκουν ευκολότερα τον εαυτό τους και την ιστορία τους. Για παράδειγμα, θα υποστηρίξει κάνεις το να μην πάει το ελληνικό τραγούδι στη Eurovision γιατί έτσι αντιτίθεται στο ρεύμα που υποστηρίζει το να πάει, ενισχύοντας την ταυτότητά του. Αλλά υπάρχει και ο χρήστης που θα υποστηρίξει μια άποψη που τυγχάνει ευρείας αποδοχής, ούτως ώστε να ταυτιστεί με αυτή την ομάδα και να ενσωματωθεί σε αυτή, να νιώσει ότι ανήκει κάπου.
— Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν διαπίστωσαν ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά του Facebook, συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα ευτυχίας και ικανοποίησης. Μάλιστα, όσο περισσότερο οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούσαν τη συγκεκριμένη πλατφόρμα, τόσο μειώνονταν οι δύο αυτές μεταβλητές.
Από αρκετές έρευνες γνωρίζουμε ότι όσο περισσότερο χρόνο περνάει ένα άτομο στο Facebook, τόσο πιο πολύ επιβαρύνεται ψυχικά, εμφανίζοντας κυρίως αγχώδη και καταθλιπτικά συμπτώματα αλλά και εξαρτήσεις. Ακόμα κι αν μας ενδιαφέρει και είναι καλής ποιότητας το περιεχόμενο που αναζητούμε ή αναρτούμε σε αυτή την πλατφόρμα, δεν αρκεί για να αισθανθούμε καλά, να είμαστε ευτυχείς, αν ο χρόνος που ξοδεύουμε στο διαδίκτυο είναι πολύς. Οι διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις είναι αδύνατο να αντικαταστήσουν αυτές που διαμορφώνονται στην καθημερινότητά μας. Η επικοινωνία με την οθόνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει αυτήν που δημιουργείται όταν δυο σώματα βρίσκονται κοντά. Αυτό το βλέπουμε στη διαφορά που υπάρχει στις θεραπείες που γίνονται διαδικτυακά σε σχέση με αυτές που γίνονται με φυσική παρουσία. Η εικονική πραγματικότητα είναι δυνητικά χρήσιμη, αλλά ο χρήστης της μπορεί να καταρρεύσει αν δεν βασίζεται στην πραγματικότητα.
— Παλιότερα οι ψυχολόγοι εστίαζαν στο ότι είμαστε πολύ περισσότερα από το σύνολο των ρόλων μας. Σήμερα κυριαρχεί ένας διαδικτυακός κατακερματισμός της ταυτότητας του ατόμου, κανείς δεν ορίζεται πέρα από το προφίλ του στα social media. Ποια είναι η γνώμη σας;
Στη διάρκεια της ζωής μας διαμορφώνουμε την ταυτότητά μας μέσα από τις λειτουργίες και τους ρόλους μας. Ο Σαρτρ έλεγε: «Στη ζωή δεν κάνουμε αυτό που θέλουμε, αλλά είμαστε υπεύθυνοι για το ποιοι είμαστε». Με το σώμα μας, τις ιδέες, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας κοινοποιούμε στον άλλον πλευρές του εαυτού μας. Στη συνάντηση μαζί του νιώθουμε να αποκτά ισχυρή υπόσταση ένα μέρος του εαυτού μας, αυτό που συνδιαλέγεται με το αντίστοιχο μέρος του άλλου. Από τις βασικότερες παθολογίες του σημερινού πολιτισμού είναι αυτή των οριακών οργανώσεων και η ναρκισσιστική παθολογία. Και στις δύο περιπτώσεις, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, έχει συμβεί μια διάσπαση του Εγώ σε διάφορα τμήματα, γι’ αυτό καταλήγει να μοιάζει με αρχιπέλαγος με διάφορα νησιά, όπου το ένα αγνοεί την ύπαρξη του άλλου.
Μπορεί να συμβεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως και στην πραγματικότητα, κάθε κομμάτι-νησίδα του Εγώ να απευθύνεται σε ορισμένα πρόσωπα και όχι σε όλους. Το γεγονός ότι μπορούμε να απευθυνθούμε στους διάφορους ακόλουθους-φίλους με διαφορετικές πλευρές της προσωπικότητάς μας ενισχύει τον ενυπάρχοντα κατακερματισμό της ταυτότητας. Εάν το Εγώ του χρήστη δεν διαθέτει ισχυρές συνεκτικές δυνάμεις, η συχνή χρήση του διαδικτύου είναι πολύ πιθανό να ενισχύσει τον προϋπάρχοντα κατακερματισμό του. Αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα στην περίπτωση που ο χρήστης στρέφει το ενδιαφέρον του σε ζητήματα που δεν εκφράζουν τον αληθινό του εαυτό, αλλά ενδιαφέρουν τους άλλους, επομένως τον βοηθούν να τύχει της αποδοχής τους.
Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται μια ψηφιακή ταυτότητα, η οποία κατακερματίζεται με τρόπο ανάλογο της δυσκολίας του να αποκτήσει συνείδηση του εαυτού του, την οποία αναζητάει μέσα από την κοινωνική του ταυτότητα. Θεωρώ ότι η εικονική πραγματικότητα δεν είναι τόσο ξεχωριστή από το πραγματικό στην καθημερινότητα. Συνδέονται ασύμμετρα. Όσο μεγαλώνει η μία μικραίνει η άλλη. Όσο πιο πολύ στο διαδίκτυο είναι κανείς, τόσο πιο λίγο είναι μέσα στη ζωή.
— Σύμφωνα με έρευνες, φαίνεται ότι κάτι διαφορετικό συμβαίνει με τη Γενιά Z. Ένας στους τρεις νέους από 18 έως 27 ετών) αναφέρουν συμπτώματα που υποδεικνύουν ότι έχουν αντιμετωπίσει ένα κοινό πρόβλημα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή, σε σύγκριση με έναν στους τέσσερις το 2000. Τι δείχνει η εμπειρία σας;
Όντως, έρευνες που διεξήχθησαν σε πολλές χώρες έδειξαν ότι από την έναρξη της πανδημίας του Covid η κατάσταση στον τομέα της ψυχικής υγείας έχει επιδεινωθεί σε κάθε ηλικιακή κατηγορία σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, η Γενιά Ζ δοκιμάστηκε πιο σκληρά απ’ όλες τις άλλες. Οι νέοι αυτοί σήμερα εμφανίζονται να είναι λιγότερο ηδονιστές, να έχουν καλύτερη συμπεριφορά από τα άτομα της προηγούμενης γενιάς αλλά και είναι πιο μόνοι από ποτέ. Αυτήν τη μοναξιά τη μεγαλώνει η έντονη ενασχόλησή τους με το διαδίκτυο, γεγονός που επιδρά αρνητικά στην ψυχική τους υγεία. Εκτιμάται ότι αυτή η γενιά χρησιμοποιεί το διαδίκτυο περισσότερο απ’ όλες τις άλλες.
Είναι αληθές ότι το ένα τρίτο αυτών των νέων εμφάνισε ή εμφανίζει σημαντικές ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διατροφικές διαταραχές, διάφορες εξαρτήσεις, στρες κ.λπ.), μια συνθήκη που κι άλλοι νέοι, χωρίς προβλήματα, φοβούνται ότι μπορεί να τους προσβάλει. Μια έρευνα που διεξήχθη στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι το 70% των νέων αυτής της γενιάς θεωρεί ότι το άγχος και η κατάθλιψη είναι ένα σημαντικό πρόβλημα μεταξύ των συνομηλίκων τους. Οι νέοι από φτωχότερες οικογένειες έτειναν να αναφέρουν ένα ευρύτερο φάσμα προβλημάτων από εκείνους των πλουσίων νοικοκυριών, όμως οι ανησυχίες για την ψυχική υγεία φάνηκε να επηρεάζουν εξίσου και τις δύο ομάδες.
Ιδιαίτερα ευάλωτοι ανάμεσα σε αυτούς τους νέους είναι εκείνοι που εισέρχονται στην αγορά εργασίας. Αυτή η στρεσογόνος αλλαγή στη ζωή τους θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την πρόβλεψη προστατευτικού πλαισίου που θα τους καταστήσει πιο ανθεκτικούς στις νέες προκλήσεις και θα τους επιτρέψει να ανθήσουν.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.