Αγία Σοφία, Charlotte Smith, 1834. Σχέδιο με sepia και μολύβι σε χαρτί. Συλλογή οικογένειας Καλφαγιάν, Θεσσαλονίκη
Η έκθεση φωτίζει την ιστορία της πόλης ανάμεσα σε δύο καταστατικά ορόσημα, την κατεδάφιση των τειχών (μετά το 1869) και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Περίοδος διαμορφωτική. Τα τείχη πέφτουν. Η εγκόλπιος πόλη, που επιμένει εν τοις πράγμασι να βυθίζεται στο παρελθόν της, βρίσκεται στο επίκεντρο τοπικών, εθνικών και παγκόσμιων εξελίξεων. Ελευθερώνεται και απλώνεται πια αποφασιστικά ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, προσαρτάται, προσαρμόζεται, μεταβάλλεται. Η πυρκαγιά στο ζωτικό κέντρο της πόλης κάνει τα πάντα στάχτη. Πάνω στα παντοειδή συντρίμμια γεννιούνται σχέδια, πλάθονται όνειρα. Η πόλη ξαναστήνεται, δέχεται «στον μητρικό της κόλπο φυγάδες που αράζουν εδώ για μια νέα ζωή», κλείνεται στην ελλαδική της πραγματικότητα.
Ιστορία ανήσυχη, ταραγμένη. Η αφήγηση της δεν μπορεί παρά να κινείται στο μετέωρο πεδίο ανάμεσα στη ζώσα μνήμη και τις διαθέσιμες καταγραφές της. Τα συλλεγμένα τεκμήρια γίνονται ψηφίδες μιας εξιστόρησης που ξεδιπλώνεται, με μια συναρπαστική κίνηση, στον κυρίως εκθεσιακό χώρο. Από εδώ, αφοσιωμένοι νοσταλγοί της πόλης οι συλλέκτες και τα πράγματά τους, συμπαρακολουθήματα του βίου τους. Από εκεί και πέρα, «τα πρόσωπα της πόλης».
Τα αντικείμενα, καδραρισμένα και σημαδεμένα ως πολύτιμα αποκτήματα, κάποια μοναδικά στο είδος τους συλλεκτικά κομμάτια, ρίχνουν τις γητειές τους έτοιμα να μιλήσουν καθένα για τη ζωή του, να μεταφέρουν τις σημασίες και τα νοήματά τους. Μονάδες εξαρθρωμένες, που υπακούουν στη συλλεκτική τους ιστορία, διεκδικούν την αποκλειστικότητα της προσοχής μας για τόσο μόνον όσο λειτουργούν «ιδιοτελώς». Γιατί, είναι ακριβώς αυτά τα ερείπια μιας πόλης που δεν υπήρξε ποτέ ερειπιώνας, αυτά τα θραύσματα ενός πυρήνα που δεν διερράγη, που καλούνται να συνομιλήσουν. Καθώς τα επιμέρους εναλλάσσονται με τα καθολικά, οι λαμπρές επιφάνειες με τα σκιασμένα περιθώρια, οι φωνασκίες με τις σιωπές και ο εντυπωσιασμός με τις εντυπώσεις, τα συλλεγμένα αποτυπώματα γίνονται ψηφία που μνημειώνουν την εξακολουθητικά παρούσα εικόνα της πόλης σε μια αφήγηση που καθιστά τα κομμάτια εκθέματα, την έκθεση ιστορία, την πόλη-αντικείμενο πόλη-αφήγημα.
Η συλλεκτική ετερογένεια μετασχηματίζεται σε πολυφωνικό, πολυτοπικό και πολυκεντρικό εκθεσιακό σχόλιο για μια πόλη υβριδική, πολυπρόσωπη και πολυπράγμονα, έναν τόπο όπου διασταυρώθηκαν, διασταυρώνονται, άνθρωποι, μνήμες, πολιτισμοί, νοοτροπίες, αντιλήψεις, πράγματα, καταστάσεις. Τα μέρη συμβάλλονται, οι σημασίες συντίθενται, η κατακερματισμένη συλλεκτική ιστορία της Θεσσαλονίκης γίνεται ιστορίες της πόλης και των ανθρώπων της κι αυτές με τη σειρά τους Ιστορία της. Στον πραγματικό χρόνο της έκθεσης, είναι η ανάγνωση του παρελθόντος που μας καλεί να μετατρέψουμε τον αναστοχασμό σε στοχασμό πάνω στην παρούσα κατάσταση της πόλης, ίσως και πάνω στο μέλλον της που είναι ήδη εδώ. Η πόλη μας. Ανήσυχη, με ανέπαφο το βαθύ της πυρήνα, απλώνεται πέρα από τείχη, πέρα από όρια και ορισμούς, επιμένει, διεκδικεί, υπάρχει -πόλη μαγεμένη και μαγική, παρουσία εικονισμένη, αφήγημα αφηγημένο, μνήμη μνημονευμένη. Θεσσαλονίκη, Σαλονίκη, Selanik, Saloniki, Saloniko, Saloniche, Soloun, Salonica, Thessalonique –οι ήχοι επιμένουν «καλώς συγκερασμένοι» στο όνομά της με όλους τους φωνηεντικούς φθόγγους της ελληνικής παρόντες.
Θεσσαλονίκη πόλη αέναο ενθύμημα εαυτής.
Ελεωνόρα Σκουτέρη -Διδασκάλου
επ. καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας και λαογραφίας
στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Η Θεσσαλονίκη των Συλλεκτών, ιστορίες της πόλης είναι το θέμα της Έκθεσης που διοργανώνει το Α.Π.Θ. σε συνεργασία με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, και η οποία ξεκίνησε την Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει μέχρι το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2012.
Τα σπάνια εκθέματα, τα περισσότερα εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά, προέρχονται από τις Συλλογές των: Βασίλη Βασιακώστα, Αλέξανδρου Γαρύφαλλου, Σάββα Δεμερτζή, Γιώργου Θωμαρέη, Οικογένειας Καλφαγιάν, Μανώλη Κανδυλάκη, Παναγιώτη Κόκκα, Γιώργου Κωνσταντινίδη, Γιάννη Μέγα, Βασίλη Νικόλτσιου, Άγγελου Παπαϊωάννου, Γιώργου Πατιερίδη, Κώστα Σταμάτη, Δημήτρη Τακά, Αλέξανδρου & Λένας Χαΐτογλου.
Στην πρώτη ενότητα της Έκθεσης παρουσιάζεται η πόλη ως ένα συλλεκτικό κομμάτι, μέσα από τις συλλογές των συλλεκτών. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα πρόσωπα της πόλης. Η Θεσσαλονίκη ως πόλη ανατολίτικη, ευρωπαϊκή, πολυεθνική, πολυπολιτισμική, νωχελική και ταυτόχρονα ορμητικά κοσμοπολίτικη, ξεδιπλώνει νήματα της Ιστορίας της από παλιά, φανερώνει τόπους, τοπία και ανθρώπους αναδεικνύει τη ζωή και τις σχέσεις τους, τις συνήθειες και τις νέες τους εμπειρίες, στην περίοδο 1869-1912 και στα δύσκολα χρόνια 1912-1917.
Η τρίτη ενότητα της Έκθεσης έχει θέμα «Η δική μου Θεσσαλονίκη, η δική μας Θεσσαλονίκη». Προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων της πόλης μπλέκονται με τις ιστορίες της Θεσσαλονίκης και γίνονται η σύγχρονη πόλη, μας βοηθούν να αναστοχαστούμε πώς μεταλλάχθηκε, μας οδηγούν να σκεφτούμε πώς μπορεί να γίνει αυτή που της αξίζει.
Η έκθεση είναι διαδραστική και υποστηρίζεται με οπτικοακουστικές παραγωγές. Οι επετειακές εκδηλώσεις μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο μνήμης αλλά και αυτογνωσίας για το κοινό μιας πόλης. Με την έννοια αυτή και με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ένταξη της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό, δεκαπέντε συλλέκτες της πόλης αποφασίσαμε να συμβάλουμε στην πραγματοποίηση αυτής της σημαντικής έκθεσης προσφέροντας εκθέματα από τις συλλογές μας» υποστηρίζουν οι συλλέκτες που παραχώρησαν τις συλλογές τους για να πραγματοποιηθεί η Έκθεση.
Η Έκθεση η οποία τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης και εντάσσεται στον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, πραγματοποιείται στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων «Κυριάκος Κρόκος» του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού.
Το συντονισμό του έργου ανέλαβαν από το Α.Π.Θ., οι Καθηγητές Αλέξανδρος Γαρύφαλλος και Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου και από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού η Διευθύντρια του, Δρ. Αγαθονίκη Τσιλιπάκου.
Την επιμέλεια της Έκθεσης είχαν οι Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου, επ. Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας & Λαογραφίας στο Α.Π.Θ. και η Περσεφόνη Καραμπάτη, ιστορικός-μουσειολόγος στο Ίδρυμα του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, στην οποία οφείλεται και η μουσειολογική μελέτη. Στα κείμενα συνέβαλε ο Βασίλης Γούναρης, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας Α.Π.Θ.
Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού παρείχε την επιστημονική και τεχνική υποστήριξη για τη δημιουργία αυτής της διαδραστικής έκθεσης – ανασύνθεσης του μωσαϊκού της ιστορίας της βυζαντινής, μετά – βυζαντινής Θεσσαλονίκης στην πορεία ενσωμάτωσης στο νεοελληνικό κράτος, συμμετέχοντας με τον τρόπο αυτό στους φετινούς εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Στους συνεργαζόμενους φορείς και οργανισμούς ξεχωρίζουν: ο Δημοσιογραφικός Όμιλος «Μακεδονία», η Κεντρική Βιβλιοθήκη ΑΠΘ, το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, το Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, το Πολεμικό Μουσείο (Αθήνας και Θεσσαλονίκη), η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης.
σχόλια