Eίχα χρόνια να βρεθώ στην Άνδρο, όπου έτυχε να ζήσω τα πιο όμορφα χρόνια της παιδικής μου ηλικίας (γι’ αυτό και υπάρχει πάντα τρυφερά μέσα στη μνήμη μου). Τα εγκαίνια του καινούργιου ανοιχτού θεάτρου στη Χώρα, ήταν η αφορμή για να διαπιστώσω εκ νέου πόσο όμορφη είναι. Ο ποιητής, ο «ταξιδιώτης και επιστροφεύς» στη νήσο την γενέτειρα, ο μοναδικός Ανδρέας Εμπερίκος, τα γράφει καλύτερα: «[…] Ω, πόσον ωραία ήτο η ΄Ανδρος. Ω, πόσον ήτο θαλερά και αυροφίλητος! Και ιδού που η νήσος επλησίαζε ολονέν, ωσάν να ήτο μία πλησίστιος μυθική φρεγάδα προωθουμένη από άνεμον ερωτικόν. Ήτο η νήσος των θαλασσίων θρύλων και των πλουσίων σερμαγιών, η νήσος όπου ανθεί η λεμονέα, το γιασεμί και η ροδιά, όπου οι κυπάρισσοι δεν στέκουν απλώς ως σιωπηλοί φρουροί, αλλά λογχίζουν τον ουρανόν με περιπάθειαν, με ηδυπάθειαν, ως ένθεοι νεάνιδες ή κορυφαίαι αμαζόνες. Ήτο η νήσος-γόησσα με τους χρυσούς αιγιαλούς εις το λεπτόν και σπυρωτόν ψιμύθιον των οποίων απλώνεται, ότε μεν η σιωπή τού εν πλήρει ημέρα μυστηρίου, ότε δε η ελαφρά ή και βαρεία βοή των πανηγύρεων, ή το λουλούδισμα των θερινών λουτρομανών, ή το αργόν και ενίοτε ξαφνικά γοργόν και επίμονον “στακάττο” βήμα των οδευόντων υπό καύσωνα ή υπό ραγδαίαν βροχήν σαγματοφόρων τετραπόδων, και όπου το κύμα επελαύνον ορμά, εναλλάξ, δία μίαν στιγμήν κοχλαστικά παφλάζον, και έπειτα πάλιν αποσύρεται, δια μίαν στιγμήν, ηδονικά ασπαίρον. Ήτο η νήσος-αγαλλίασις, η νήσος-ευφροσύνη, όπου ο ρεμβάζων εις την στροφήν ενός μονοπατιού, ή, ο απολαμβάνων επί μιας παραβολής μίαν λυρικήν αιθρίαν, δύναται συχνά να μαγευθή από εν πέταγμα αφνίδιον σμήνους πολλών περιστερών, εν δόξη και θριάμβω ιπταμένων ...» («Ο Μέγας Ανατολικός», Ανδρέας Εμπειρίκος, Κεφ. 77, Μέρος Τέταρτον, τ. Ζ΄).
Ο λόφος 'βυθίστηκε' ώστε να φωλιάσει αρμονικά το αμφιθέατρο, ένα πέταλο 40 μέτρων, χωρητικότητας 900 θεατών, που βλέπει στα νότια της Χώρας. Η ορχήστρα, παρ' ολίγον κυκλική, καταλήγει σε πετρόκτιστο χώρισμα με τρεις καμάρες. Το υλικό της ξερολιθιάς, ο σχιστόλιθος, είναι βασικό οικοδομικό υλικό. Τέσσερα διαζώματα, έντεκα σειρές κερκίδων, δύο είσοδοι, τέσσερις έξοδοι, καμαρίνια, βοηθητικοί χώροι, πρόσβαση για ΑΜΕΑ και κυλικείο συμπληρώνουν την ταυτότητα του νέου θεάτρου –μία πρόταση αναφοράς για την αρχιτεκτονική ανοιχτών θεάτρων σε παραδοσιακούς οικισμούς όπως η Χώρα της Άνδρου, στον (αισθητικό) αντίποδα των άχαρων τσιμεντένιων ανοιχτών θεάτρων που κατασκευάστηκαν τα τελευταία 30 χρόνια.
Ψάχνοντας να βρω ποιο είναι το κλειδί της γοητείας της Άνδρου, πέρα από τη φυσική ομορφιά της και το (οικιστικό) κόσμημα που αποτελεί η, απλωμένη σε μια στενή χερσόνησο, Χώρα της, κατέληξα ότι είναι αυτή η αίσθηση συνέχειας μέσα στο χρόνο που εκπέμπει κάθε γωνιά της. Μια απτή ‘ιστορικότητα’, που επιβεβαιώνεται τόσο στις παμπάλαιες ξερολιθιές, δείγμα αξεπέραστο της υψηλής τέχνης της αγροτικής χειροναξίας, όσο και στα θαυμάσια αρχοντικά που έχτισαν τις τελευταίες δεκαετίες του 19 αι. και στο πρώτο μισό του 20ού, καραβοκύρηδες και καπετάνιοι στην πρωτεύουσα της Άνδρου (ή σ’ αρχοντικά χωριά, με όμορφες οικίες, δέντρα και νερά που τρέχουν γενναιόδωρα, όπως οι Στενιές και τ’ Αποίκια).
Α, ναι, δεν μπορείς να μη θαυμάσεις τις ξερολιθιές, που σαν φλέβες διατρέχουν βουνά και λόφους της νήσου, ορίζοντας μικρά τεμάχια καλλιεργήσιμης γης επί του κεκλιμένου εδάφους. Αποσπώντας κομμάτια σχιστόλιθου που αφθονεί στο νησί, χωρίς λάσπη (πλακοειδής λιθοδομή), ταπεινοί μάστορες έφτιαξαν ένα ‘δίκτυο’ από πεζούλες που είναι τόσο ταιριαστές με το περιβάλλον τους που, θαρρείς, πως υπήρχαν από …πάντα. Σήμερα, που κανείς δεν καλλιεργεί πια στις πεζούλες, οι ξερολιθιές παραμένουν μάρτυρες μιας εποχής κι ενός τύπου ανθρώπων που έχει εκλείψει οριστικώς.
Όχι, όμως, και η άλλη όψη της ανδριώτικης αξιοσύνης, αυτής που συνδέεται με την ναυτιλία, τους εφοπλιστές και τους ναυτικούς. Από τα τέλη του 18ου αι. μέχρι σήμερα έχουν γράψει, και συνεχίζουν, θαυμαστές σελίδες της ναυτικής Ιστορίας της χώρας. Οι Ανδριώτες, παρότι έδωσαν τα πλοία τους για την υπόθεση της Επανάστασης, με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους θα ανακτήσουν και θα αυξήσουν τον στόλο τους –εν έτει 1840 διέθεταν 121 πλοία. Πολιτικώς, οι καραβοκύρηδες ήταν αντίθετοι προς την μοναρχία του Όθωνα, μάλιστα ως εκπρόσωπός τους ο Κωνσταντίνος Εμπειρίκος καταργεί το 1862 τις οθωνικές αρχές του νησιού. Οι Ανδριώτες κοιτούσαν μπροστά, στη νέα εποχή και ήδη από το 1850 άρχισαν να συνδέονται στενότερα με την Αγγλία, προκειμένου να αντικαταστήσουν σταδιακά τα ιστιοφόρα τους, με πλοία καινούργιας τεχνολογίας. Τα ατμόπλοια, εμπορικά και επιβατηγά, συντέλεσαν στη συσσώρευση μεγάλου πλούτου, παρά την κρίση των δύο παγκόσμιων πολέμων (στον Β΄Π.Π. οι Ανδριώτες έχασαν σχεδόν το σύνολο του εμπορικού στόλου τους). Ωστόσο την αμέσως επόμενη περίοδο ανέκαμψαν και με πλοία τύπου Liberty, αποκατάστησαν την ηγετική τους θέση στην ελληνικό νηολόγιο. Σήμερα γόνοι των ιστορικών εφοπλιστικών οικογενειών της Άνδρου εξακολουθούν να βρίσκονται στην κορυφή των πιο δυνατών στην παγκόσμια λίστα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Επαμεινώνδας Εμπειρίκος είναι 55ος στην Lloyd's List των 100 ισχυρότερων εφοπλιστών, ενώ στον ετήσιο κατάλογο των Sunday Times με τους 1.000 πλουσιότερους κατοίκους της Βρετανίας φιγουράρει ο Ι. Γουλανδρής, από τους πλέον δυνατούς εκπροσώπους των London Greeks.
Για το καινούργιο θέατρο στην Χώρα της Άνδρου ήθελα να γράψω, πώς κατέληξα στο City του Λονδίνου; Υπάρχει εξήγηση, αφού το θέατρο κατασκευάστηκε με τη χορηγία του εφοπλιστή Αλκιβιάδη Τάττου, τελευταία στη σειρά έμπρακτη απόδειξη της αγάπης που διατηρούν οι Ανδριώτες εφοπλιστές για το νησί τους. Ο ευεργετισμός έχει μακρά ιστορία στην Άνδρο και μια βόλτα στη Χώρα την επιβεβαιώνει περίτρανα: το Εμπειρίκειο Γηροκομείο Νοσοκομείο έγινε με χορηγία του Κωνσταντίνου Λ. Εμπειρίκου τον 19ο αι, το Εμπειρίκειο Γυμνάσιο εξακολουθεί να λειτουργεί στο ιστορικό κτίριο της οδού Καϊρη από τον Σεπτέμβριο του 1925, χάρη στη δωρεά του Σταμάτη Εμπειρίκου.Το καλοκαίρι του 1979 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (200 τ.μ.) από το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή που επεκτάθηκε το 1986 με Νέα Πτέρυγα (1.000 τ.μ.), στην απέναντι πλευρά του ίδιου γραφικού στενού της Χώρας. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου κτίσθηκε το 1981 με χορηγία και πάλι του Ιδρύματος Βασίληκαι Ελίζας Γουλανδρή.
Το Ναυτικό Μουσείο Άνδρου (που εγκαινιάστηκε το 1972), αποτελεί μαζί με την υπέροχη πλατεία και τον ανδριάντα του Αφανούς Ναύτη, δωρεά της οικογένειας Νικ. Ι. Γουλανδρή. Η εφοπλιστική οικογένεια Καμπάνη δώρισε το νεοκλασικό που στεγάζει από το 1987 την Καϊρειο Βιβλιοθήκη, εμπνευστής και δημιουργός της οποίας ήταν ο σημαντικός ιστορικός Δημήτριος Ι. Πολέμης (της οικογενείας Πολέμη που από το 1920 έως σήμερα έχει σημαντική θέση στην ποντοπόρο ναυτιλία). Η βιβλιοθήκη εξακολουθεί να λειτουργεί με δωρεές φίλων και χορηγίες ιδρυμάτων. Το 1994 ιδρύθηκε το Ίδρυμα Π. και M. Κυδωνιέως -ο Πέτρος Κυδωνιεύς, αν και από το Αϊβαλί, λόγω του γάμου του με την Ανδριώτισσα Μαρίκα Σιγάλα, εντάχθηκε στην ανδριώτικη εφοπλιστική κοινότητα.Υπό τον γενικό τίτλο “Πλόες” από το 1995 φιλοξενεί εκθέσεις με έργα σημαντικών ζωγράφων στο όμορφο αρχοντικό επί της οδού Καϊρη.
Ο κατάλογος των κοινωφελών και πολιτιστικών ιδρυμάτων που οφείλονται σε δωρεές εφοπλιστών δεν εξαντλείται εδώ, οδηγεί ωστόσο φυσικώ τω τρόπω στο ανοιχτό θέατρο που μόλις λειτούργησε στη Χώρα. Με την πρώτη ματιά αντιλαμβάνεσαι την προσοχή με τη οποία το έργο εντάχθηκε στο φυσικό περιβάλλον. Η Κυριακή Κονδυλάτου και Κωνσταντίνος Λούκος, οι αρχιτέκτονες που το σχεδίασαν, μελέτησαν την αρχιτεκτονική των αρχαίων θεάτρων, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου (έπρεπε, π.χ., να λάβουν υπόψη τους αέρηδες που φυσούν έντονα στην Άνδρο στην μελέτη τους για την ακουστική του θεάτρου), την ανδριώτικη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και τις πρώτες ύλες που αφθονούν στο νησί. Έτσι ο λόφος ‘βυθίστηκε’ ώστε να φωλιάσει αρμονικά το αμφιθέατρο, ένα πέταλο 40 μέτρων, χωρητικότητας 900 θεατών, που βλέπει στα νότια της Χώρας. Η ορχήστρα, παρ’ ολίγον κυκλική, καταλήγει σε πετρόκτιστο χώρισμα με τρεις καμάρες. Το υλικό της ξερολιθιάς, ο σχιστόλιθος, είναι βασικό οικοδομικό υλικό. Τέσσερα διαζώματα, έντεκα σειρές κερκίδων, δύο είσοδοι, τέσσερις έξοδοι, καμαρίνια, βοηθητικοί χώροι, πρόσβαση για ΑΜΕΑ και κυλικείο συμπληρώνουν την ταυτότητα του νέου θεάτρου –μία πρόταση αναφοράς για την αρχιτεκτονική ανοιχτών θεάτρων σε παραδοσιακούς οικισμούς όπως η Χώρα της Άνδρου, στον (αισθητικό) αντίποδα των άχαρων τσιμεντένιων ανοιχτών θεάτρων που κατασκευάστηκαν τα τελευταία 30 χρόνια.
Η μελέτη για το καινούργιο θέατρο, σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Δήμος Άνδρου, ξεκίνησε το 2004 αλλά η θεμελίωση έγινε τον περάσμενο Αύγουστο. Οι επίμονες βροχές καθυστέρησαν αλλά δεν εμπόδισαν την ολοκλήρωση του έργου σε λιγότερο από έναν χρόνο. Ο χορηγός Αλκιβιάδης Τάττος έχει κάθε λόγο να νιώθει περήφανος, ευχαριστεί τους (αλβανικής καταγωγής) μάστορες της πέτρας για την υπευθυνότητα και την ποιότητα της εργασίας τους και με χαρά σχεδιάζει την δημιουργία Κέντρου Πολιτισμού και Εκπαίδευσης, δίπλα στο ανοιχτό θέατρο και στο διατηρητέο νεοκλασικό Δημαρχιακό Μέγαρο, σε οικόπεδο 4,5 στρεμμάτων του Δήμου Άνδρου, που θα διαθέτει κλειστό χώρο πολλαπλών χρήσεων με 350 θέσεις, κλειστό θέατρο, φουαγιέ για εκδηλώσεις και ειδικά διαμορφωμένους υπαίθριους χώρους.
Ο ίδιος θα νοιαστεί να σταθεί στα πόδια του το Διεθνές Φεστιβάλ Άνδρου με έδρα το καινούργιο ανοιχτό θέατρο. Η φετινή πρώτη διοργάνωση είναι πιλοτική. Για του χρόνου ο καλλιτεχνικός διευθυντής του, Παντελής Βούλγαρης, σχεδιάζει φιλόδοξο πρόγραμμα με στόχο να αναδείξει την Άνδρο σε κέντρο πολιτιστικού τουρισμού, ενισχύοντας τη θέση του νησιού στον πολιτιστικό χάρτη, μια που ήδη συγκεντρώνει κάθε καλοκαίρι φιλότεχνους των εικαστικών. Με ρίζες από τη Σάμο και τη Νάξο, ο καλός σκηνοθέτης δέθηκε με την Άνδρο από τη δεκαετία του ’90 όταν αγόρασε ένα παλιό σπίτι στις Στενιές. Εκεί η γυναίκα του Ιωάννα Καρυστιάνη συνέλαβε και ολοκλήρωσε «Μικρά Αγγλία» (μετωνυμία της Άνδρου, δηλωτική της ναυτικής εποποιίας της). Εκεί το 2013 ο ίδιος γύρισε την ομότιλη ταινία, θαυμάσια κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος.
Στο καινούργιο ανοιχτό θέατρο, το πιλοτικό 1οΔιεθνές Φεστιβάλ Άνδρου, που διοργανώνει ο Δήμος Άνδρου υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, θα φιλοξενήσει, μεταξύ άλλων, τις «Τρωάδες», φετινή παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου για την Επίδαυρο και τους «Αχαρνής», σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα (στις 12 και 17 Αυγούστου αντιστοίχως), την Κατερίνα Πολέμη και τους μουσικούς της (στις 20 Αυγούστου) και την Δήμητρα Γαλάνη (στις 25 Αυγούστου). Να, που συμβαίνουν και ευχάριστα και αισιόδοξα αυτό το δύσκολο καλοκαίρι.
σχόλια