Την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου μού την έμαθε ο Μάνος Χατζιδάκις μέσω του σχόλιου του στο Τρίτο Πρόγραμμα υπό τον τίτλο Ο Μελαχρινός Έρως, το Εκκρεμές και η Μάτση των Ονείρων (Κυριακή, 9 Δεκεμβρίου 1979).
Ο Αντρέας Παγουλάτος επίσης, που αγαπούσε πολύ τους υπερρεαλιστές, μου είχε χαρίσει πριν αρκετά χρόνια τα άπαντα της Χατζηλαζάρου υπό τον τίτλο Ποιήματα 1944- 1985 (εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, Δεκέμβριος 1989).
Γεννημένη το 1914 στη Θεσ/νίκη, η ποιήτρια θα χάσει τους μορφινομανείς και οικονομικά κατεστραμμένους γονείς της το 1934, ούσα ήδη παντρεμένη και διαμένοντας μόνιμα στην Αθήνα. Η αποτυχία ενός δεύτερου γάμου με πολύ μικρότερη διάρκεια συγκριτικά με τον πρώτο, θα την οδηγήσει στην ψυχανάλυση κι από ΄κει στον ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο, με τον οποίο θα ζήσουν για μία τετραετία έναν παθιασμένο έρωτα.
Στην οικία τους πραγματοποιούνται κάθε Πέμπτη οι περίφημες ποιητικές μαζώξεις, παρουσία του Νάνου Βαλαωρίτη, του Νίκου Γκάτσου, του Μίλτου Σαχτούρη, του Νίκου Εγγονόπουλου και του Ανδρέα Καμπά. Με τον τελευταίο η Χατζηλαζάρου θα κάνει σχέση, εγκαταλείποντας οριστικά τον Εμπειρίκο το 1943. Ένα χρόνο μετά η σημαντική ποιητική συλλογή της με τίτλο Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης κυκλοφορεί και είναι αφιερωμένη ...στον Αντρέα. Ποιον Ανδρέα, όμως; Τον Εμπειρίκο ή τον Καμπά;
Κατά τον Χατζιδάκι, η αφιέρωση της Χατζηλαζάρου περιελάμβανε και τους δύο πρόσφατους έρωτες της. Άλλωστε, σύμφωνα πάντα με τον συνθέτη, η Μάτση έγραφε, γυρμένη στο πλευρό του Έρωτα και ζαλισμένη λίγο απ' το κρασί...Γυναίκα αθάνατη και Μάτση των ονείρων.
Στο ίδιο σχόλιο του στο Τρίτο Πρόγραμμα, ο Χατζιδάκις, ακολουθώντας την ονειρική-σουρεαλιστική διαδρομή του κυρίως θέματος του, της Μάτσης Χατζηλαζάρου δηλαδή, έμπλεξε και το Εκκρεμές: την ιστορία ενός ρολογιού μέσα σε μια παλιά σπιτική ταβέρνα της Καστέλλας τα χρόνια της Κατοχής, όπου καθώς τα κύματα έφταναν μέχρι το παράθυρο της, εκείνο χτυπούσε με μία διάθεση τεμαχίσματος της έννοιας του Χρόνου. Για την ακρίβεια, επρόκειτο για ένα παλιότερο ποίημα του Χατζιδάκι που έγινε τραγούδι (Ένα ρολόι στοκαπηλειό, ντουέτο των Βασίλη Λέκκα - Γιώργου Μιχαλισλή) κι εντάχθηκε στον κύκλο Η Εποχή της Μελισσάνθης (1980).
Πίσω, στην ιστορία της Μάτσης Χατζηλαζάρου, το 1945 τη βρίσκει μαζί με τον Ανδρέα Καμπά πάνω στο πλοίο Ματαρόα με προορισμό τη Γαλλία. Κατόπιν χορήγησης υποτροφιών της γαλλικής κυβέρνησης σε ξεχωριστούς Έλληνες φοιτητές, στο ίδιο πλοίο επιβιβάζονται, μεταξύ άλλων, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Άδωνις Κύρου, ο Ιάνης Ξενάκης και ο Εμμανουήλ Κριαράς.
Στο Παρίσι, η Χατζηλαζάρου χωρίζει με τον Καμπά και γίνεται ζευγάρι μέχρι το 1956 με τον Ισπανό ζωγράφο Javier Vilato, ο οποίος φιλοτέχνησε και το πορτραίτο της. Ακολουθούν ο χωρισμός της με τον Vilato και η σχέση της για δύο χρόνια και με τον Καστοριάδη. Το 1958 η Μάτση Χατζηλαζάρου επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα.
Στις 16 Ιουνίου του 1987 πεθαίνει στην Αθήνα. Η θυελλώδης προσωπικότητα της αποτυπώνεται τέλεια στην ανάγνωση αποσπασμάτων από την ποιητική της σύνθεση Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης με τα μικρά λαθάκια της την ώρα που διαβάζει, κυρίως όμως με την τολμηρότητα και με τον, στα όρια του παροξυσμού, ερωτισμό της γραφής της. Προσωπικά, η μέχρι τώρα μελέτη του έργου της Μάτσης Χατζηλαζάρου, με κάνει να μη μπορώ να τη χαρακτηρίσω Ελληνίδα εκπρόσωπο του ποιητικού υπερρεαλισμού, παρ' όλο που τό' χουν ήδη κάνει άλλοι πριν από μένα και μάλιστα πολύ πιο αρμόδιοι. Θα της χάριζα άνετα όμως τον τίτλο της πιο θαρραλ
έας και ερωτογενούς ποιήτριας, συνδέοντας την άμεσα με την γη των προγόνων της και τη λυρική Σαπφώ.
Γιατί ο έρωτας - όπως σημείωνε ο Μάνος Χατζιδάκις - απαραίτητα έχει στη ζυγαριά ή στο κρεβάτι, αν προτιμάτε, ένα κορίτσι. Και το κορίτσι αυτό, το λέγαν' κείνο τον καιρό, Μάτση των Ονείρων.
* Το βίντεο - ντοκουμέντο του post, το οφείλουμε στον Χρήστο Δανιήλ, συγγραφέα ενός βιβλίου για τη Μάτση Χατζηλαζάρου που κυκλοφόρησε το 2011 με τίτλο Ιούς, Μανιούς, ίσως και Aqua Marina - Μάτση Χατζηλαζάρου, η πρώτη Ελληνίδα υπερρεαλίστρια (εκδόσεις Τόπος). Ο Δανιήλ, ερευνώντας το αρχείο της ποιήτριας, βρήκε αυτή την απαγγελία της σε μια παλιά κασέτα και τη διέσωσε, φτιάχνοντας το συγκεκριμένο βίντεο. Το σπάνιο φωτογραφικό υλικό προέρχεται επίσης από το αρχείο της Χατζηλαζάρου. Αναζητήστε το βιβλίο, είναι ό,τι πιο εμπεριστατωμένο και ενδεχομένως το μοναδικό που έχει εκδοθεί για την περίπτωση της Μάτσης Χατζηλαζάρου.
σχόλια