Ντρίτα Τσόμο: Η Αλβανίδα «Άννα Φρανκ» της δικτατορίας του Ενβέρ Χότζα

Ντρίτα Τσόμο: Η Αλβανίδα «Άννα Φρανκ» της δικτατορίας του Ενβέρ Χότζα Facebook Twitter
Οι εκπρόσωποι του καθεστώτος την άφησαν να πεθάνει εντελώς μόνη, έχοντας απομακρύνει προηγουμένως από τον θάλαμο τη μητέρα της για να την οδηγήσουν πίσω στη ζώνη εξορίας.
0



ΣΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ, θα γράψει ο Ισμαήλ Κανταρέ, είχε την ατυχία να βρεθεί αντιμέτωπη, πολύ νέα, με δύο φρικώδη τέρατα: τη δικτατορία και τον καρκίνο. Το ημερολόγιο της πρόωρα χαμένης Ντρίτα Τσόμο (Drita Çomo, 1958-1981) αποτελεί μια ακλόνητα ανθρωπιστική και εξομολογητική αφήγηση των συνθηκών εξορίας και ακραίας καθεστωτικής περιθωριοποίησης στις οποίες αναγκάζονταν να ζήσουν χιλιάδες οικογένειες διωκομένων της χοτζικής δικτατορίας.

Κόρη της Liri Belishova (1926-2018), ανώτατου μέλους του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΑ, και του Maqo Çomo (1922-1998), υπουργού της κυβέρνησης Χότζα, εκτοπίστηκε στην ηλικία των δύο ετών έπειτα από την κομματική καθαίρεση των γονιών της, κατά τη ρήξη των αλβανο-σοβιετικών σχέσεων, και την πολιτική τους καταδίκη με την κατηγορία της διατήρησης οικογενειακών φιλικών σχέσεων με τον Νικίτα Χρουστσόφ. 

Η διάπυρη προσήλωσή της στη λογοτεχνία, τις ξένες γλώσσες, τη φιλοσοφία ήταν σχεδόν άχρηστη –αν όχι σοβαρά επικίνδυνη– στη ζώνη εξορίας του Τσερίκ, έτσι όπως η ίδια τη χαρακτηρίζει στις καταθλιπτικές της καταβυθίσεις. Εκεί βίωσε την τοξικότητα ενός sui generis ταξικού παραλογισμού που της απέκλεισε εφ’ όρου ζωής το δικαίωμα στην παιδεία, που αντιμετωπίζονταν ως ένα αποκλειστικά κομματικό αγαθό, όπως το βαμβακόνημα ή το καλαμποκάλευρο – διανέμονταν μόνο σε μερίδες επίλεκτων μελών.

Στον απομονωμένο οικισμό των εξόριστων κατέφθαναν κατά διαστήματα νέοι έποικοι οι οποίοι απολύονταν από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και η εξορία ήταν ο μοναδικός τους προορισμός. Η μικρή Ντρίτα έβλεπε αυτούς τους παράξενους νεοφερμένους να φέρνουν μαζί τους παράξενα βιβλία –για την ακρίβεια, στραπατσαρισμένα λεκιασμένα χειρόγραφα– και «άγνωστους» συγγραφείς: Ντοστογιέφσκι, Μποντλέρ… (δεν ήταν λίγοι εκείνοι που είχαν φυλακιστεί εξαιτίας αυτών των «άγνωστων» συγγραφέων). Στην εφηβεία της άρχισε να κρατά ημερολόγιο.

Ντρίτα Τσόμο: Η Αλβανίδα «Άννα Φρανκ» της δικτατορίας του Ενβέρ Χότζα Facebook Twitter
H Nτρίτα Τσόμο, δεξιά

Μαζεύτηκαν τόσα χρόνια, έχω μυηθεί στην ασημαντότητα· το μόνο που με ανησυχεί είναι ότι απομακρύνονται τα πιο ωραία χρόνια της ζωής μου στα χαμένα, χωρίς να μπορώ να κάνω τίποτα. Χωρίς κανένα σκοπό στη ζωή – όμως αυτό είναι τρομακτικό! Και να σκεφτείς ότι ζουν έτσι εκατοντάδες, χιλιάδες άνθρωποι στον κόσμο, και ίσως ακόμα χειρότερα – ποιος για όλα αυτά κάποτε θα νοιαστεί…

Ένας από αυτούς που συνέβαλαν καθοριστικά στη μνημονική ανάδυση από την αφάνεια και στην κριτική ανάδειξη του έργου της είναι ο Ισμαήλ Κανταρέ, ο οποίος προλογίζει την έκδοση των ημερολογιακών σημειώσεων και των ποιημάτων της Ντρίτα Τσόμο που εκδόθηκαν στα Τίρανα το 2007 υπό τον τίτλο Το φως που αναδύεται από τα ερέβη (Dritë që vjen nga humnera [1]). 

Ισμαήλ Κανταρέ
Ισμαήλ Κανταρέ

Ο πρόλογος του Κανταρέ αποτελεί, επί της ουσίας, ένα τελευταίο συμπληρωματικό κεφάλαιο στο ημερολόγιο της συγγραφέως, καθότι ρίχνει φως, με τη γλαφυρή περιγραφική του τέχνη, στη σκηνή του θανάτου της σε μια ογκολογική κλινική των Τιράνων, τον Φεβρουάριο του 1981. Οι εκπρόσωποι του καθεστώτος την άφησαν να πεθάνει εντελώς μόνη [2], έχοντας απομακρύνει προηγουμένως από τον θάλαμο τη μητέρα της για να την οδηγήσουν πίσω στη ζώνη εξορίας:

«Θα ήταν αρκετή η ανάγνωση των χειρογράφων της νεαρής κοπέλας, τα οποία η μητέρα της φύλαγε στην τσάντα, για να κατανοήσει κανείς πόσο εξωμήτριος του ανθρωπισμού υπήρξε εκείνος ο βάναυσος κομμουνιστικός κόσμος. Αν και τσαλακωμένα (παραχωμένα μέσα στην τσάντα) από το άγχος του αυστηρού ελέγχου, αυτές οι χειρόγραφες σημειώσεις προοιωνίζονταν έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο».

Το ημερολόγιο της Drita Çomo κυκλοφόρησε μεταφρασμένο στην Ιταλία, το 2012, υπό τον τίτλο «Luce che sgorga dall'abisso» [3]. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί, επίσης, στη γαλλική γλώσσα [4].

Το φως που αναδύεται από τα ερέβη (απόσπασμα)

Κυριακή, 19 Σεπτεμβρίου 1976 

Οι μέρες κυλάνε αθόρυβα, γκρίζες, άδειες, απαράλλαχτες. Μου φαίνεται πως έχω χάσει την αίσθηση του χρόνου. Αυτός συνεχίζει να περνά μ’ έναν ρυθμό αιώνιο, μονότονο, ατελείωτο. Και τίποτα δεν μπορεί να επαναληφθεί. Τίποτα δεν μπορεί να επιστρέψει. Όλα φεύγουν για να μη γυρίσουν ποτέ. Κι εγώ; Εγώ πλήττω στη δική του κενότητα, ανίσχυρη, χωρίς τίποτα να καταλαβαίνω, τίποτα να αισθάνομαι, τίποτα να μην κάνω. Τίποτα. Αυτό σημαίνει να μη ζεις.

Πιο πριν, τουλάχιστον, είχα έναν σκοπό: να τελείωνα το σχολείο. Τώρα όμως; Η τραγωδία του ανθρώπου ξεκινά όταν καταλαβαίνει πως δεν είναι απαραίτητος σε κανέναν. 

Πρέπει να ασχοληθώ με κάτι χρήσιμο. Ίσως να μάθω κάποια ξένη γλώσσα. Αργότερα, ίσως, θα τις θυμάμαι με κάποια πικρία αυτές τις ημέρες που περνούν έτσι χωρίς νόημα. Ξεφυλλίζεις παλιά περιοδικά, διαβάζεις κάνα διήγημα ή τίποτε άλλο ενδιαφέρον, λύνεις σταυρόλεξα και… τίποτα παραπέρα. Σίγουρα, κάτι ακόμα μαγειρεύεις, τακτοποιείς το σπίτι, πηγαίνεις ν’ αγοράσεις ψωμί, περνώντας από εκείνο το γνωστό «βουλεβάρτο», υπό το βλέμμα των ίδιων ανθρώπων, που σε είδαν και χθες, όπως με έκπληξη θα σε δουν και αύριο. Όταν περνάς δίπλα από κάποιον γνωστό, πρέπει να προσποιηθείς ότι είσαι αφηρημένη, για να μην τον φέρεις σε δύσκολη θέση· και, εάν τυχόν αυτός, ύστερα από ένα μύχιο παρατεταμένο δίλημμα, αποφασίσει τελικά να σου μιλήσει, εσύ πρέπει να κάνεις την έκπληκτη: «Α, δεν σας είδα καθόλου». Παρόλο που, έτσι όπως εσύ, και αυτός ξέρει πολύ καλά ότι τον είδες, ίσως αρκετή ώρα νωρίτερα.

Όλα αυτά δεν με στεναχωρούν, μάλιστα, ούτε που μου κάνουν εντύπωση. Μαζεύτηκαν τόσα χρόνια, έχω μυηθεί στην ασημαντότητα· το μόνο που με ανησυχεί είναι ότι απομακρύνονται τα πιο ωραία χρόνια της ζωής μου στα χαμένα, χωρίς να μπορώ να κάνω τίποτα. Χωρίς κανένα σκοπό στη ζωή – όμως αυτό είναι τρομακτικό! Και να σκεφτείς ότι ζουν έτσι εκατοντάδες, χιλιάδες άνθρωποι στον κόσμο, και ίσως ακόμα χειρότερα – ποιος για όλα αυτά κάποτε θα νοιαστεί…


 

Σημειώσεις:

1. Çomo Drita, Dritë që vjen nga humnera, prol. Ismail Kadare, bot. Onufri, Tiranë, 2007.

2. Σύρμος Α., «Νετζμίε Χότζα: Η ζωή και ο θάνατος της αιματοβαμμένης "βασίλισσας"», SLPRESS, 17/3/2020.

3. Çomo Drita, Luce che sgorga dall'abisso, Prefazione di I. Kadare, trad. K. Kodra, Rubbettino, 2012.

4. Βλ. Maison de la Poésie

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ

Βιβλίο / Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ

Μια μεταφραστική εργασία - πρότυπο που πραγματοποιήθηκε στο χοτζικό καθεστώς, κάτω από συνθήκες η αντιξοότητα των οποίων παραμένει ακόμη ασύλληπτη για τον δυτικό κόσμο.
ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΥΡΜΟΥ
Γκαζμέντ Καπλάνι: «Οι Έλληνες και οι Αλβανοί είναι πρώτα ξαδέρφια που τους έμαθαν να μη χωνεύονται μεταξύ τους»

Συνεντεύξεις / Γκαζμέντ Καπλάνι: «Οι Έλληνες και οι Αλβανοί είναι πρώτα ξαδέρφια που τους έμαθαν να μη χωνεύονται μεταξύ τους»

Με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου του «Μικρό Ημερολόγιο Συνόρων», ο γνωστός Αλβανός συγγραφέας που πλέον ζει στην Αμερική αφηγείται τη ζωή του στην Ελλάδα και την επί 25 ετών άκαρπη αναζήτηση υπηκοότητας
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Βιβλίο / Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο θάνατος του συγγραφέα» ο δημοσιογράφος μιλά για την τεχνητή νοημοσύνη, την εικονική πραγματικότητα και την υπαρξιακή διάσταση της τεχνολογίας.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Βιβλίο / Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Η Σανόρα Μπαρμπ είχε περάσει πολύ καιρό στους καταυλισμούς των προσφύγων από την Οκλαχόμα που είχαν πληγεί από την Μεγάλη Ύφεση και την ξηρασία, προκειμένου να γράψει το μυθιστόρημά της. Έκανε όμως το λάθος να δείξει την έρευνά της στον διάσημο συγγραφέα, ο οποίος την πρόλαβε.
THE LIFO TEAM
Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι σπουδαιότερες μορφές του 19ου αιώνα

Βιβλίο / Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι παρεξηγημένοι του 19ου αιώνα

Το βιβλίο του Γερμανού θεωρητικού και πανεπιστημιακού Χέρφριντ Μίνκλερ αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει το έργο τους, που άλλαξε τα δεδομένα του αστικού κόσμου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το κρητικό φαγητό είναι πολιτισμικός πλούτος, κληρονομημένη γνώση, καταστάλαγμα εμπειριών, και πηγή έμπνευσης

Βιβλίο / Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.
M. HULOT
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Βιβλίο / Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Σε όλα τα έργα του πρωταγωνιστούν οι γυναίκες και μια υπόγεια Αθήνα, ενώ ο ίδιος δεν κρίνει τους ήρωές του παρά το αφήνει σε εμάς: Μια κουβέντα με τον χαμηλόφωνο συγγραφέα του «Άχρηστου Δημήτρη» και της «Πλατείας Κλαυθμώνος».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που δεν βλέπεις σχεδόν κανέναν να διαβάζει ένα βιβλίο στο μετρό»   

Βιβλίο / Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που σχεδόν κανείς δεν διαβάζει βιβλίο στο μετρό»   

Η πολυβραβευμένη μεταφράστρια μιλά για την προσωπική της διαδρομή στον χώρο της λογοτεχνίας, για το στοίχημα της καλής μετάφρασης και εξηγεί τι σημαίνει να δουλεύεις πάνω σε κορυφαία έργα του Φλομπέρ, του Καμί, του Μαρκήσιου ντε Σαντ και της Ανί Ερνό. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Βιβλίο / «Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Ο 84χρονος ηθοποιός κοιτάζει προς τα πίσω και βλέπει τα δύσκολα παιδικά χρόνια, την καταθλιπτική μητέρα του, τον Τσέχoφ, τις σχέσεις που δεν έφτασαν ποτέ στον γάμο, τις έντονες αναταράξεις μιας πολυκύμαντης διαδρομής.
THE LIFO TEAM
Πέτρος Τατσόπουλος: «Η οργή σε κάποιες περιπτώσεις επιβάλλεται γιατί είναι απελευθερωτική»

Πέτρος Τατσόπουλος / «Δεν τα έχω με τους πιστούς αλλά με τους απατεώνες ρασοφόρους»

Μια χειμαρρώδης συνέντευξη με τον γνωστό συγγραφέα, δημοσιογράφο, παρουσιαστή και πρώην βουλευτή Πέτρο Τατσόπουλο, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Το παιδί του διαβόλου - Μια αληθινή ιστορία», όπου εστιάζει στη μεγάλη δύναμη της Εκκλησίας στην Ελλάδα, στη διαπλοκή της με την πολιτεία και στις σκοταδιστικές απόψεις που κατά κανόνα πρεσβεύει καθώς και στην ιδιαίτερα επικερδή «μπίζνα» που έχει στηθεί γύρω από ιερά λείψανα, ιερά κειμήλια, «άγιους» γέροντες και «θαύματα» για κάθε χρήση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Μαργκερίτ Ντιράς: Ζωή σαν μυθιστόρημα»

Το Πίσω Ράφι / To βιβλίο για τη Μαργκερίτ Ντιράς που προκάλεσε σάλο στη Γαλλία

Η προσωπικότητα που αναδύθηκε για τη συγγραφέα του «Εραστή» μέσα από το βιβλίο της δημοσιογράφου Λορ Αντλέρ είναι αμφιλεγόμενη, καθώς η πολιτική και προσωπική διαδρομή της εμφανίζουν αρκετά σκοτεινά σημεία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Εθισμοί, τραγωδίες και ανατριχιαστικές αποκαλύψεις: Τα απομνημονεύματα της Λίζα Μαρί Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Εθισμοί, τραγωδίες και ανατριχιαστικές αποκαλύψεις: Τα απομνημονεύματα της Λίζα Μαρί Πρίσλεϊ

Ένα βιβλίο που βασίζεται στη θλίψη και στο πένθος: της Λίζα Μαρί Πρίσλεϊ για τον πατέρα και τον γιο της, αλλά και μιας κόρης –της Ράιλι Κίου που το συνυπογράφει– για τη μητέρα της.
THE LIFO TEAM
Ράτζα Σεχάντε: «Στη Ραμάλα είμαστε περικυκλωμένοι από εξτρεμιστές Ισραηλινούς εποίκους»

Βιβλίο / «Στη Ραμάλα είμαστε περικυκλωμένοι από εξτρεμιστές Ισραηλινούς εποίκους»

Μια κουβέντα με τον έγκριτο Παλαιστίνιο δικηγόρο, συγγραφέα και πολιτικό ακτιβιστή Ράτζα Σεχάντε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Τι φοβάται το Ισραήλ από την Παλαιστίνη;», έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της πιο άγριας ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης των τελευταίων δεκαετιών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ