Το MoMA θα διοργανώσει μεγάλη αναδρομική έκθεση του Έντ Ρούσα, η οποία θα περιλαμβάνει από τους πίνακες με τις λέξεις και τις φράσεις του μέχρι το διαβόητο «Chocolate Room». Τα έργα του Αμερικανού καλλιτέχνη συγκαταλέγονται στα πιο εμβληματικά έργα της συλλογής του μουσείου, ωστόσο δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα αναδρομική του έκθεση. Ο Ρούσα είναι καλλιτέχνης της ποπ αρτ επειδή ενδιαφερόταν για την ποπ κουλτούρα. Είναι εννοιολογικός καλλιτέχνης επειδή χρησιμοποιούσε τη γλώσσα. Είναι καλλιτέχνης του Λος Άντζελες επειδή τον ενδιέφεραν οι δημόσιοι χώροι γύρω του. Η μοναδικότητα της πρακτικής του είναι πέρα από ταμπέλες.
Ο Ρούσα, στα 85 του χρόνια σήμερα, συνεχίζει να εργάζεται δυναμικά και η αγορά λατρεύει τα έργα του. Το 2019, ο πίνακάς του «Hurting the Word Radio #2» (1964) πωλήθηκε για 52.485.000 δολάρια στον οίκο Christie's στη Νέα Υόρκη, σημειώνοντας νέο παγκόσμιο ρεκόρ για τον καλλιτέχνη. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες παγκοσμίως, με μια καριέρα που εκτείνεται σε έξι δεκαετίες, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έως σήμερα.
Έγινε γνωστός στα τέλη της δεκαετίας του 1950 όταν άρχισε να φτιάχνει μικρά κολάζ χρησιμοποιώντας εικόνες και λέξεις που προέρχονται από καθημερινές πηγές, όπως διαφημίσεις. Αυτό το ενδιαφέρον για την καθημερινότητα τον οδήγησε στο να χρησιμοποιήσει το αστικό τοπίο της υιοθετημένης γενέτειράς του, του Λος Άντζελες – μια πηγή έμπνευσης στην οποία επέστρεφε ξανά και ξανά.
Ο Ρούσα παίζει με τη γλώσσα στα κειμενικά του έργα, χρησιμοποιώντας μηχανισμούς όπως η ονοματοποιία, τα λογοπαίγνια, μια σειρά λέξεων όπου το πρώτο ή το δεύτερο γράμμα επαναλαμβάνεται και οι αντιθέσεις νοημάτων. Πολλά από τα πρώιμα έργα του, όπως το «Honk» του 1962, απεικονίζουν μεμονωμένες λέξεις σε έντονη τυπογραφική μορφή ή γραμματοσειρά.
Συχνά συνδυάζει εικόνες της πόλης με λέξεις και φράσεις από την καθημερινή γλώσσα για να μεταδώσει μια συγκεκριμένη αστική εμπειρία. Εξερευνά επίσης την κοινοτοπία της σύγχρονης αστικής ζωής και τον καταιγισμό εικόνων και πληροφοριών από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι. Η χρήση των εικόνων και των τεχνικών που παρατηρούνται στην εμπορική τέχνη, όπως η διαφήμιση, και το ενδιαφέρον του για τη λαϊκή κουλτούρα και την καθημερινότητα τον συνδέουν άμεσα με την ποπ αρτ.
Η χρήση λέξεων και κειμένων στην τέχνη του εικοστού αιώνα μπορεί να εντοπιστεί για πρώτη φορά στους κυβιστές ζωγράφους, όπως ο Ζορζ Μπρακ και ο Πάμπλο Πικάσο, οι οποίοι πρόσθεσαν γράμματα και λέξεις σε νεκρές φύσεις. Το παιχνίδι με τη γλώσσα είχε επίσης κεντρική σημασία για τους καλλιτέχνες του νταντά, οι οποίοι άφησαν σημαντική κληρονομιά με τη ριζοσπαστική, συχνά χιουμοριστική χρήση των λέξεων. Οι ντανταϊστές αποτέλεσαν μια πρώιμη επιρροή στον Ρούσα και η χρήση των λέξεων με διφορούμενο και παιχνιδιάρικο τρόπο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έκφραση αυτής της επιρροής.
Ο Ρούσα παίζει με τη γλώσσα στα κειμενικά του έργα, χρησιμοποιώντας μηχανισμούς όπως η ονοματοποιία, τα λογοπαίγνια, μια σειρά λέξεων όπου το πρώτο ή το δεύτερο γράμμα επαναλαμβάνεται και οι αντιθέσεις νοημάτων. Πολλά από τα πρώιμα έργα του, όπως το «Honk» του 1962, απεικονίζουν μεμονωμένες λέξεις σε έντονη τυπογραφική μορφή ή γραμματοσειρά. Μια πιο μελαγχολική ατμόσφαιρα αναδύεται στη μεταγενέστερη σειρά «The End», η οποία απεικονίζει τις λέξεις επικαλυπτόμενες με εικόνες που θυμίζουν ξεθωριασμένους τίτλους ταινιών. Άλλα έργα όπως το «Pay Nothing Until April 2003» παραπέμπουν στη διαφήμιση, ενώ τοποθετούν το κείμενο σε ένα ορεινό τοπίο.
Οι προτάσεις και οι φράσεις παραπέμπουν σε καθημερινή αμερικανική γλώσσα και αργκό και εφιστούν την προσοχή σε μια συγκεκριμένη εμπειρία ή υπενθυμίζουν τις υπερβολές της κουλτούρας του Χόλιγουντ. Στο έργο «Pretty Eyes, Electric Bills 1976», οι φράσεις «Pretty Eyes» και «Electric Bills» έρχονται σε αντίθεση – η πρώτη προκαλεί ρομαντικές και υποβλητικές εικόνες, ενώ η δεύτερη παραπέμπει σε μια καθημερινή εργασία.
Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης έχει δημιουργήσει μια σημαντική συλλογή έργων του Ρούσα, συμπεριλαμβανομένου του εμβληματικού του πίνακα «Oof» (1962, επανεπεξεργασία 1963). Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, όταν θα παρουσιάσει την έκθεση «Ed Ruscha / Now Then», θα είναι όχι μόνο η πρώτη έκθεση του μουσείου αφιερωμένη στον Αμερικανό καλλιτέχνη, αλλά και η πιο ολοκληρωμένη αναδρομική του έκθεση μέχρι σήμερα.
Η έκθεση θα δώσει έμφαση στη διεπιστημονική προσέγγιση του Ρούσα, παρουσιάζοντας περισσότερα από 250 έργα που δημιουργήθηκαν από το 1958 και μετά, μεταξύ των οποίων πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά, ταινίες, φωτογραφίες, βιβλία και εγκαταστάσεις. Η τελευταία περιλαμβάνει τη μοναδική εγκατάσταση σε ένα μόνο δωμάτιο, το «Chocolate Room» (1970), ένα πολυαισθητηριακό εσωτερικό που είναι πλήρως επενδυμένο με χαρτί που έχει εκτυπωθεί με μεταξοτυπία από πάστα σοκολάτας. Το «δωμάτιο» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1970, όπου το επισκέφθηκαν πλήθη ανθρώπων και μυρμηγκιών, και θα κάνει το ντεμπούτο του στη Νέα Υόρκη στο MoMA, όπου εκτυπωτές θα δημιουργήσουν νέα φύλλα σοκολάτας επί τόπου.
Επίσης, θα παρουσιαστούν πρόσφατα έργα, από τη σειρά ζωγραφικής κειμένου πάνω σε δέρματα τυμπάνων, που δημιουργήθηκε μεταξύ 2017 και 2019, μέχρι έργα που βρίσκονται υπό κατασκευή. Οι επιμελητές της έκθεσης ευελπιστούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη ενός καλλιτέχνη που εξερεύνησε όλη τη δύναμη της γλώσσας ως αισθητικό και χρηστικό εργαλείο, αποφεύγοντας παράλληλα την παρόρμηση να οριοθετήσει με σαφήνεια την καριέρα του.
Το MoMA συλλέγει το έργο του Ρούσα από το 1968, ξεκινώντας με το «Oof», μια απλή σύνθεση που ενσωματώνει την αιχμηρή χρήση των λέξεών του, διανθισμένη με χιούμορ. Άρχισε να επιδιώκει την ιδέα μιας αναδρομικής έκθεσης το 2018, με κάποια καθυστέρηση στον προγραμματισμό που προκλήθηκε από την επέκταση του μουσείου ύψους 450 εκατομμυρίων δολαρίων και την πανδημία. Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 10 Σεπτεμβρίου 2023 και θα διαρκέσει έως τις 6 Ιανουαρίου 2024, ενώ στη συνέχεια θα ταξιδέψει στο Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες (Lacma), το οποίο έχει συνδιοργανώσει την έκθεση, τον Απρίλιο του 2024.
Ο Έντουαρντ Τζόζεφ Ρούσα γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1937 στη Νεμπράσκα και μεγάλωσε στην Οκλαχόμα Σίτι. Η ερωτική του σχέση με την Καλιφόρνια ξεκίνησε σε νεαρή ηλικία και παρέμεινε καθοριστικό θέμα της τέχνης του.
Οι διακοπές της παιδικής του ηλικίας στην Πολιτεία, μαζί με την ισχυρή εντύπωση που του δημιουργηθηκε από τη φωτογραφία του Γουόκερ Ίβανς και την κινηματογραφική μεταφορά του έργου του Τζον Στάινμπεκ «Τα σταφύλια της οργής» από τον Τζον Φορντ ενστάλαξαν στον Ρούσα την αίσθηση της Καλιφόρνιας ως το «νέο σύνορο». «Τα ηλιοβασιλέματα, οι γοητευτικές πτυχές των πραγμάτων, η λιακάδα, τα γρήγορα αυτοκίνητα. Η κουλτούρα ήταν διαφορετική από εκεί που ήρθα, από την Οκλαχόμα... και έτσι με επηρέασε έντονα και έτσι ξεκίνησαν όλα», λέει ο Ρούσα.
Το 1956, εγκατέλειψε την Οκλαχόμα και πήγε οδικώς στο Λος Άντζελες. Εγγράφηκε στο Ινστιτούτο Τέχνης Chouinard (σήμερα Ινστιτούτο Τεχνών της Καλιφόρνιας), παρακολουθώντας μαθήματα γραφιστικής, σχεδιασμού και διαφήμισης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου εργάστηκε επίσης ως ανεξάρτητος ζωγράφος πινακίδων και στοιχειοθέτης. Άρχισε να ζωγραφίζει όσο ήταν στο Chouinard, και ενώ δεν τον συγκινούσε ο αυθορμητισμός του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, εμπνεύστηκε από τον ελάχιστα γνωστό τότε Τζάσπερ Τζονς, του οποίου τον πίνακα κολάζ «Target with Four Faces» του 1955 περιέγραψε αργότερα ως την «ατομική βόμβα της εκπαίδευσής μου».
Η αγάπη για την τυπογραφία και τα καθημερινά θέματα παρέμειναν σημαντική πηγή έμπνευσης για τον Ρούσα, και η επιρροή της εμπορικής καλλιτεχνικής του κατάρτισης μπορεί να εντοπιστεί στα χαρακτικά και τους πίνακές του καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Μετά την αποφοίτησή του από το Chouinard, έπιασε δουλειά ως εμπορικός καλλιτέχνης σε διαφημιστική εταιρεία, αλλά παραιτήθηκε μετά από λίγους μήνες. Το 1961 ταξίδεψε στην Ευρώπη με τη μητέρα και τον αδελφό του.
Στη Γαλλία, δημιούργησε πίνακες με επιγραφές δρόμων και καταστημάτων που του τράβηξαν την προσοχή, όπως το «Boulangerie» (1961). Αν και δεν καταλάβαινε τη γλώσσα, το σχήμα των λέξεων και η υπόνοια ενός εξωτικού, ξένου τρόπου ζωής γοήτευαν τον νεαρό καλλιτέχνη. Το ταξίδι αυτό έμελλε να αποδειχθεί μια αποκάλυψη που τελικά του άνοιξε τα μάτια για τις δικές του δυνατότητες ως καλλιτέχνη και για τη μοναδική του άποψη για την Αμερική και την αμερικανική ζωή ως ένα συναρπαστικό τοπίο σημάτων. Μετά την επιστροφή του στην Αμερική, οι πίνακές του συνέχισαν να αναπαράγουν μεμονωμένες λέξεις, όπως τα έργα «Boss» (1961), «Smash» (1963) (το οποίο πωλήθηκε για 30.405.000 δολάρια στον οίκο Christie's στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβριο του 2014), «Honk» (1962), «Oof» (1963) και «Automatic» (1966).
«Μου αρέσει η ιδέα ότι μια λέξη γίνεται εικόνα, σχεδόν αφήνει το σώμα της, μετά επιστρέφει και γίνεται ξανά λέξη», είχε πει κάποτε ο Ρούσα. Σε ένα προφίλ του το 2013 στο «The New Yorker», οι πρώιμοι πίνακές του περιγράφονται ως «όχι εικόνες λέξεων αλλά λέξεις που αντιμετωπίζονται ως οπτικές κατασκευές».
Το 1962 στην πρωτοποριακή έκθεση «New Painting of Common Objects», το έργο του παρουσιάστηκε μαζί με αυτό των Άντι Γουόρχολ, Ρόι Λιχτενστάιν, Τζιμ Ντάιν και άλλων καλλιτεχνών στο Pasadena Art Museum (σήμερα Pasadena Museum of California Art). Αυτή η πρωτοποριακή μουσειακή έρευνα για την αμερικανική ποπ αρτ το 1962 ήταν καθοριστική για τον Ρούσα, ωστόσο ο ίδιος αντιστάθηκε στο να χαρακτηριστεί καλλιτέχνης της ποπ ή του εννοιολογικού, αλλά το έργο του αντλούσε στοιχεία και από τις δύο πρακτικές.
Ενώ ζούσε στην Καλιφόρνια, ο Ρούσα ταξίδευε στη Route 66 πολλές φορές τον χρόνο για να επισκεφθεί την οικογένειά του στην Οκλαχόμα. Η φαντασία του φούντωνε από τη φαινομενικά ατελείωτη έκταση της ασφάλτου που ήταν διάστικτη με βενζινάδικα. Αυτά τα ταξίδια είχαν ως αποτέλεσμα το πρώτο του φωτογραφικό βιβλίο, «Twenty Six Gasoline Stations» (1963), το οποίο σήμερα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα βιβλία καλλιτεχνών στην ιστορία. Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ο Ρούσα δημιούργησε συνολικά 16 βιβλία φωτογραφίας που καταγράφουν το δομημένο περιβάλλον του Λος Άντζελες.
Παρά την εξέχουσα θέση της φωτογραφίας στην αρχή της καριέρας του, σταμάτησε να χρησιμοποιεί το μέσο μετά την έκδοση του τελευταίου του φωτογραφικού βιβλίου, «Hard Light», το 1978. Ποτέ δεν θεώρησε τη φωτογραφία ως τελικό προϊόν, αλλά, αντίθετα, τη χρησιμοποιούσε ως «εργαλείο διαδικασίας» για τη δημιουργία των καλλιτεχνικών βιβλίων του ή ως πηγαίο υλικό για τους πίνακές του. Επίσης δεν συνδύασε ποτέ τη φωτογραφία του με τη ζωγραφική του, παρά το γεγονός ότι τα μεικτά μέσα ήταν δημοφιλή σε συγχρόνους του, όπως ο Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ και ο Ρίτσαρντ Χάμιλτον.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ζωγράφισε με εναλλακτικά μέσα, όπως μπαρούτι, τρόφιμα, καρυκεύματα και αίμα. Χρησιμοποίησε αυτά τα υλικά για να αντικατοπτρίσει τη σύγχρονη αμερικανική ζωή: ό,τι έτρωγαν και χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι καθημερινά. Ένα παράδειγμα από αυτή την περίοδο είναι το «Corrosive Liquids» από το 1973, όπου χρησιμοποίησε μπαρούτι σε χαρτί.
Η θεματολογία του εξελίχθηκε παράλληλα με τις αλλαγές στην κουλτούρα, την αργκό και την αρχιτεκτονική του Λος Άντζελες. Στην αρχή της καριέρας του σχεδίαζε και ζωγράφιζε συχνά την πινακίδα του Χόλιγουντ, το σύμβολο της γοητείας του Χόλιγουντ και της φαντασίας της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Λος Άντζελες.
Τα μεταγενέστερα έργα του προκαλούν μια αίσθηση νοσταλγίας και απώλειας εν μέσω της επιταχυνόμενης αστικής ανάπτυξης. Το έργο «Liquids, Gases and Solids» (1989) από τη σειρά «City Lights» πλαισιώνει το νυχτερινό τοπίο του Λος Άντζελες ως μια αστρική έκταση όπου τα αστέρια είναι στην πραγματικότητα μια αεροφωτογραφία των φώτων των αυτοκινήτων, των κτιρίων και των φανών του δρόμου.
Παρά τη γοητεία του για τα μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα, η καλλιτεχνική δημιουργία του παρέμεινε αξιοσημείωτα συνεπής. Στη δεκαετία που χρησιμοποίησε ασυνήθιστα μέσα εξακολουθούσε να προτιμά την παραδοσιακή ζωγραφική και τη χαρακτική από το να πειραματιστεί με νέες τεχνικές όπως η ψηφιακή τέχνη. Με την πάροδο του χρόνου, τα βενζινάδικα αντικαταστάθηκαν σταδιακά από ηλιοβασιλέματα και βουνά, αν και οι λέξεις ήταν ένα επαναλαμβανόμενο θέμα.
Ο Ρούσα σε μια συνέντευξη στους ΝΥΤ λέει για το Λος Άντζελες: «Άρχισα να βλέπω την πόλη να παρακμάζει με αρνητικούς τρόπους. Οτιδήποτε άξιζε να δούμε φαινόταν να σβήνεται και στη θέση του ερχόταν κάτι που ήταν αποκρουστικό. Αυτό εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Βλέπω την πόλη ως εξαιρετικά πιεσμένη, μόνο και μόνο από την καθαρή λειτουργία των πάρα πολλών ανθρώπων που ζουν εδώ. Και το παρατηρώ κάθε φορά που βγαίνω στον δρόμο, ότι κάτι είναι λίγο διαφορετικό». Είναι αλήθεια ότι ελάχιστα πράγματα έχουν μείνει αναλλοίωτα στο Λος Άντζελες όπου ο καλλιτέχνης ξεκίνησε την καριέρα του, εκτός ίσως από την πινακίδα του Χόλιγουντ. Και από τον ίδιο τον Εντ Ρούσα.
Ed Ruscha Interview: Words Have No Size
