Ένας ραδιοφωνικός παραγωγός, ένας μαστροπός και ένας Ιταλός τουρίστας συναντιούνται σε ένα κελί φυλακής στη Νέα Ορλεάνη. Η σύνοψη του «Down by Law» του Τζιμ Τζάρμους θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί την αρχή ενός ανεκδότου. Μα και τα ανέκδοτα ανήκουν σε εκείνα τα μικρά που μόνα τους υπάγονται στην κατηγορία «φτερού», αλλά όλα τους μαζί συνθέτουν κάτι μεγαλύτερο. Κι ο Τζάρμους ως ένας κινηματογραφικός ποιητής ή, πιο σωστά, τραγουδοποιός, σκαρώνει φιλμικές μπαλάντες που αναβαθμίζουν σε σημαίνοντα αυτά τα μικρά, άρα και τα ανέκδοτα – θυμάστε τη σκηνή με το δαμάσκηνο στο «Mystery Train»; 

 

Ανάμεσα στα «μικρά» του Τζάρμους βρίσκονται και τα αντικείμενα. Ο φετιχισμός με αυτά διέπει τους ήρωές του, αλλά και το σινεμά του, όχι όμως για να υπηρετήσει την καλλιγραφία. Συνήθως σχετίζεται με μια μυθολογία που αυτά (τα αντικείμενα) εξυπηρετούν, είτε εκείνη του καλλιτέχνη που αφορούν είτε του ίδιου του χαρακτήρα και του τρόπου ζωής του. Να, στο «Down by Law», σε έναν καβγά του Τομ Γουέιτς με τη σύντροφό του στην ταινία, την Έλεν Μπάρκιν, την εκλιπαρεί να μην πειράξει ένα καλολουστραρισμένο ζευγάρι παπουτσιών, κι ας είναι ραδιοφωνικός παραγωγός, κι ας έχουν, θεωρητικά, οι δίσκοι του μεγαλύτερη σημασία για τη δουλειά του. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, τού είναι πιο εύκολο να εκφράσει την αγωνία του για την τύχη των παπουτσιών, παρά για εκείνη των δίσκων και άρα να επικοινωνήσει το δέσιμο που έχει η ύπαρξή του μ’ αυτούς, αλλά ας μη βαρύνουμε το κείμενο περισσότερο από όσο μας επιτρέπει η ταινία και το ύφος της. Κατά κάποιον τρόπο και ο ίδιος ο Τζάρμους, ως δημιουργός, παραθέτει επί της οθόνης κινηματογραφικά αντικείμενα που συνέλεξε ως σινεφίλ, διαθλώντας τα μέσα από το προσωπικό του ιδίωμα. Οι crime μυθοπλασίες, τα δράματα φυλακής, οι ταινίες απόδρασης και τα road movies αποτελούν σημεία αναφοράς της «Παγίδας του Νόμου», χωρίς η τελευταία να εντάσσεται σε κανένα από αυτά τα είδη. 

 

Στην εισαγωγή, καθώς ο Τομ Γουέιτς βρυχάται μελωδικά το «Jokey full of Bourbon», ο φακός του θρυλικού Ρόμπι Μιούλερ περιπλανιέται στους δρόμους της Νέας Ορλεάνης, καταγράφοντας σπίτια, με τον ουρανό πάντα να προβάλλει στο πάνω μέρος του κάδρου, υποσχόμενος κάτι πέρα και έξω από αυτά – κρατήστε το αυτό. Νιώθεις ότι θα μπορούσε να σταματήσει την περιπλάνησή του και να εστιάσει σε οποιαδήποτε από αυτές τις κατοικίες και να εντοπίσει μέσα τους ανθρώπους σαν αυτούς τους δύο που θα συναντήσουμε, με τις (παρεμφερείς) ιστορίες τους. Ο Τζακ κι ο Ζακ είναι δυο χαμένα κορμιά, με τον τρόπο που θα το έλεγαν άνθρωποι που έχουν προλάβει live ομιλία του Γεωργίου Παπανδρέου, αλλά και όπως θα το εννοούσαν οι ποιητές. Θα γνωριστούν μεταξύ τους όταν συλληφθούν, καθένας τους για διαφορετικό λόγο, και θα οδηγηθούν στη φυλακή, στο ίδιο κελί. Σύντομα θα αποκτήσουν άλλον έναν συγκάτοικο, τον Ρομπέρτο, εν συντομία Μπομπ, έναν Ιταλό που μιλά σπαστά αγγλικά, χρησιμοποιεί μπλοκάκι για να θυμάται λέξεις και φράσεις, μοιάζει φύσει αισιόδοξος και αγαπά Αμερικανούς ποιητές όπως ο Γουίτμαν και ο Ρόμπερτ Φροστ – συνήθως οι χαρακτήρες του Τζάρμους είναι και φιλότεχνοι, με προτίμηση στους καταραμένους καλλιτέχνες. Αν και η ενεργητικότητα και η φλυαρία του θα φανεί ενοχλητική αρχικά, ο Μπομπ −ένας τρισχαριτωμένος Μπενίνι, όταν ακόμα έχτιζε την κωμική περσόνα του− σύντομα θα κερδίσει τη συμπάθειά τους.

 

Πάνω από όλα, το «Down by Law» είναι μια ταινία ανδρικής συντροφικότητας, όπου οι χαρακτήρες τα βρίσκουν μεταξύ τους όχι μέσω ενός κοινού στόχου, που πάντα προκύπτει δραματουργικά, αλλά μέσω κάποιου τελετουργικού. Στο «Rio Bravo» του Χάουαρντ Χοκς, για παράδειγμα, το δέσιμο έρχεται με ένα τραγούδι, εδώ με μια παρτίδα πόκερ κι ένα αλησμόνητο «I scream, you scream, we all scream for ice cream». Mετά από αυτή την «ιερή» στιγμή, η συντροφιά θα δραπετεύσει και θα περιπλανηθεί στους βαλτότοπους της Λουζιάνα. Ο Μπομπ θα βρει τον τελικό προορισμό του, έχοντας διανύσει περισσότερο δρόμο από τους άλλους δυο −μετακινήθηκε από την Ιταλία στην αμερικανική ενδοχώρα άλλωστε−, ενώ ο Ζακ κι ο Τζακ χάρη σ’ αυτήν τη συνάντηση θα βηματίσουν σε έναν νέο δρόμο, κι ας μη γνωρίζουν ακόμα πού θα τους βγάλει. 

 

Κι εμείς, με τη σειρά μας, θα βγούμε κερδισμένοι, παίρνοντας μαζί μας μια υπέροχη μικρή ταινία. Για τον δρόμο.