Η διεθνής εβδομάδα
1. Δικαιοσύνη και στη Σερβία
Εδώ και αρκετούς μήνες, οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και τα μπλόκα πολλαπλασιάζονται στη Σερβία, αλλά και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο. Στην Κροατία και τη Σλοβενία έχουν γίνει μεγάλα συλλαλητήρια αλληλεγγύης στους Σέρβους φοιτητές, ενώ αλλού προβάλλονται τοπικές διεκδικήσεις, όπως στο Μαυροβούνιο με αφορμή την αδράνεια των αρχών μετά την τραγική σφαγή στο Τσετίνιε [η δεύτερη μέσα σε τρία χρόνια με 15 νεκρούς -σ.σ.]. Παντού ακούγεται το ίδιο αίτημα για δικαιοσύνη και λογοδοσία από τους πολιτικούς ηγέτες. Βρισκόμαστε στις παραμονές μιας "Βαλκανικής Άνοιξης"; Πέρα από τις τυπικές ομοιότητες, είναι αυτά τα κινήματα μέρος μιας ίδιας δυναμικής;
Le Courrier des Balkans | 03.03.2025
Δεν έχουν ηγέτες και όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται συλλογικά στο plenum (ολομέλεια), μία άσκηση άμεσης δημοκρατίας. Οι φοιτητές της Σερβίας επανεφευρίσκουν την επανάσταση με κινητήρια δύναμη τους ίδιους.
Le Courrier des Balkans | 28.02.2025
Σερβική άνοιξη: μια άλλη επανάσταση είναι δυνατή
lundimatin#465 - 03.03.2025
Μετά την τραγωδία στον σταθμό του Νόβι Σαντ στις 11.52 το πρωί της 1ης Νοεμβρίου 2024, η Σερβία βιώνει ένα πρωτοφανές κοινωνικό κίνημα. Είκοσι χρόνια μετά τις μαζικές κινητοποιήσεις που ανέτρεψαν τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, η εξουσία κλονίζεται για δεύτερη φορά, ενώ κάθε μέρα φέρνει νέα ώθηση στην κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που βγαίνουν πλέον καθημερινά στους δρόμους.
Η συγκίνηση των πρώτων ωρών προκάλεσε ένα κύμα διαμαρτυρίας που σταδιακά σάρωσε όλα τα υποτιθέμενα ακλόνητα στηρίγματα ενός καθεστώτος βουτηγμένου στη διαφθορά. Η παραίτηση του πρωθυπουργού Μίλος Βούτσεβιτς στις 28 Ιανουαρίου δεν μπόρεσε να κάμψει στο ελάχιστο τον δυναμισμό ενός κινήματος του οποίου η πρωταρχική δύναμη είναι ότι η σαφήνεια των στόχων του. Οι φοιτητές στο Βελιγράδι, το Νόβι Σαντ και αλλού έχουν προβάλει τους τελευταίους μήνες πολύ συγκεκριμένα αιτήματα: δημοσίευση όλων των εγγράφων που αφορούν τον διαγωνισμό για την κατασκευή του νέου στεγάστρου στο σταθμό του Νόβι Σαντ· μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος· μείωση των διδάκτρων κατά 20%. Εν ολίγοις, ο στόχος είναι σαφής: η ανατροπή ενός συστήματος απόλυτα διεφθαρμένου με τραυματική κατάληξη για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας την καταστροφή της 1η Νοεμβρίου [15 άτομα καταπλακώθηκαν από το στέγαστρο του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ -σ.σ.]. Η πτώση του Αλεξάνταρ Βούτσιτς και των γενιτσάρων του καθίσταται επομένως δευτερεύουσα, αν και αναπόφευκτη.
Σήμερα, οι φοιτητές και όλοι όσοι έχουν προσχωρήσει στο κίνημά τους - καθηγητές, καλλιτέχνες, αγρότες, δικηγόροι, γιατροί, αστυνομικοί, εργαζόμενοι στην πληροφορική... μέχρι και βετεράνοι των γιουγκοσλαβικών πολέμων - θεωρούνται από την εκτελεστική εξουσία, στις τηλεοπτικές της παρεμβάσεις στο Pink TV, ότι έχουν χειραγωγηθεί από "ξένους πράκτορες". Η κατηγορία αυτή, η οποία είναι προφανώς αβάσιμη, μαρτυρά μια μέθοδο που χρησιμοποιεί κλασικά ο πρόεδρος Βούτσιτς, η οποία συνίσταται στην κατασυκοφάντηση και στη χρησιμοποίηση του πλήθους των καναλιών που έχει στη διάθεσή του - το SNS (Serbian Progressive Party) που βρίσκεται στην εξουσία ελέγχει σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσης της χώρας - για να μεταδώσει τις δηλώσεις του. Ωστόσο, η σερβική κοινωνία δεν ξεγελιέται πλέον και το συγκεκριμένο αποτέλεσμα της δομικής αποτυχίας του καθεστώτος και του συστήματος που αντιπροσωπεύει ήταν αρκετό για να ανάψει μια σπίθα που δεν είναι έτοιμη να σβήσει. Τροφοδοτούμενη σταθερά από τους χιλιάδες ανθρώπους που κινητοποιήθηκαν, με τους φοιτητές να υπαγορεύουν την πορεία μέσα από τις ολομέλειές τους, η φλόγα συνεχίζει να μεγαλώνει, σε σημείο που να γίνεται ανεξέλεγκτη στα μάτια της εξουσίας.
Εξετάζοντας αυτό που αναστατώνει ένα ολόκληρο έθνος εδώ και μήνες, διαπιστώνουμε πώς το κίνημα που έχουμε μπροστά μας έχει μία σημαντική επαναστατική δυναμική. Αυτό που αναδύεται, και θα συνεχίσει να αναδύεται, από ένα τόσο μαζικό, δομημένο και αποτελεσματικό φαινόμενο είναι οι νέοι τρόποι επαναστατικής δράσης, οι οποίοι προς το παρόν είναι δύσκολο να κατανοηθούν μέσα στα συνήθη πλέγματα ερμηνείας που προβάλλονται πάνω σε μια φερόμενη "έγχρωμη επανάσταση" - "η πιο βρώμικη της ανθρωπότητας" κατά τα λόγια του Σέρβου προέδρου.
Είναι δύσκολο να συλλάβει κανείς αυτό το νέο επεισόδιο διαμαρτυρίας στη Σερβία, χωρίς να το συνδέσει ως άμεση κληρονομιά της "χαραμισμένης επανάστασης" της Otpor [Αντίσταση -σ.σ.] στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Εκείνη η γενιά, σακατεμένη από τη σταδιακή εγκαθίδρυση του συστήματος της εκτεταμένης διαφθοράς που μαστίζει τη χώρα, παίρνει εκδίκηση κατά κάποιον τρόπο με τους εικοσάρηδες, οι οποίοι, παρά την επιμονή μερικών αταβιστικών μοτίβων, εφευρίσκουν μια νέα μορφή επαναστατικής οργάνωσης. Για να θυμηθούμε τα λόγια του Βάλτερ Μπένγιαμιν, "μήπως γύρω μας δεν αιωρείται λίγος από τον αέρα που κάποτε ανέπνεαν οι νεκροί;" [1] Το γεγονός ότι η επανάσταση που συντελείται τώρα στη Σερβία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο δεν μειώνει καθόλου τον πραγματικά νέο χαρακτήρα της. Η πρώτη δύναμη του κινήματος, που ήδη αναφέρθηκε, έγκειται στο γεγονός ότι έχει καταρτίσει έναν σαφή κατάλογο αιτημάτων, τα οποία γνωρίζει ότι δεν μπορούν να ικανοποιηθούν εντός των συντεταγμένων του σημερινού καθεστώτος: αυτό το σημείο το καθιστά "κύριο των ρολογιών", καθώς οι αρχές δεν μπορούν να τα ικανοποιήσουν χωρίς να καταρρεύσουν. Ακόμα και η αποχώρηση του προέδρου Βούτσιτς δεν θα μπορούσε -θεωρητικά- να ανακόψει ένα κίνημα που αδιαφορεί όλο και περισσότερο για την τύχη του.
Ένα δεύτερο σημείο είναι η μέθοδος λήψης αποφάσεων που εφαρμόζεται αυστηρά από όλες τις σχολές, οι οποίες είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους αλλά οργανωμένες γύρω από δύο απλές αρχές: αυτοδιαχείριση - μια γιουγκοσλαβική παράδοση - και, πάνω απ' όλα, συλλογική, οριζόντια λήψη αποφάσεων στο πλαίσιο της ολομέλειας. Η επανάσταση που διαμορφώνεται οικοδομείται έτσι σαν ένα αρχιπέλαγος από εστίες που καταφέρνουν να συντονίζονται και να ενώνονται για να αναπτύξουν αποτελεσματικές δράσεις σε εθνική κλίμακα. Τις τελευταίες ημέρες, οι φοιτητές από τις τέσσερις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας - το Βελιγράδι, το Νόβι Σαντ, το Νις και το Κραγκούγεβατς - συναντήθηκαν στο Νόβι Παζάρ. Την ίδια ώρα, ένα νέο κάλεσμα για γενική απεργία στις 7 Μαρτίου απεύθυναν οι φοιτητές στο Νόβι Σαντ, ενώ κυκλικοί κόμβοι και διασταυρώσεις αποκλείστηκαν μετά την παράνομη εκλογή του νέου δημάρχου της πόλης. Αυτά τα πολλά φρέσκα παραδείγματα είναι μόνο ένα μικρό μέρος όλων των δράσεων που ξεκίνησαν σε κάθε επίπεδο από τις ολομέλειες: το χρονοδιάγραμμα της επανάστασης, που καθορίζεται μέρα με τη μέρα και με αποκεντρωμένο τρόπο, γίνεται επομένως ανεξέλεγκτο επειδή είναι απρόβλεπτο.
Η οριζοντιότητα μιας φοιτητικής μάζας, με την οποία ενώνονται κάθε εβδομάδα που περνά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, δημιούργησε συγκεκριμένους τρόπους δράσης που πρέπει να αναλυθούν πιο συγκεκριμένα. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη σε ολόκληρη τη χώρα και για μεγάλο χρονικό διάστημα μιας λογικής κατάληψης - στατικής ή κινητής - του δημόσιου χώρου αποτελεί την κατάληξη του κινήματος των πλατειών που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Ο Jacques Rancière βλέπει στα κινήματα occupy, και ιδίως σε αυτό του πάρκου Zuccotti στη Νέα Υόρκη, μια κατά βάση πολιτική ανακατάληψη του χώρου που συνίσταται σε μία "ρήξη με το υλικό και συμβολικό καταμερισμό των ρόλων" [2]. Αυτό που συμβαίνει στη Σερβία επιβεβαιώνει ακριβώς αυτή τη διαίσθηση: οι φοιτητές δεν θέλουν την εξουσία, την ασκούν ήδη, φέρνουν την πολιτική στο χώρο όπου θα έπρεπε να βρίσκεται, με την παράδοξη ωστόσο απαίτηση του σεβασμού των θεσμών. Στην πραγματικότητα, αυτή η συμβίωση -ο ξενιστής είναι η στατική κατάληψη, ο συμβιώτης το κινητό αντίστοιχό του, ή το αντίστροφο- υπερβαίνει τον φυσικό δημόσιο χώρο για να κατακτήσει τους νέους επικοινωνιακούς χώρους της εποχής. Η κατάκτηση των κωδίκων των κοινωνικών δικτύων από τη γενιά που βρίσκεται εδώ στο τιμόνι προσδίδει στις εικόνες μια νέα διάχυση. Για άλλη μια φορά, η Αραβική Άνοιξη, η Άνοιξη του Σφενδάμου, το Κίνημα των Πλατειών και τα Κίτρινα Γιλέκα βλέπουν τις μεθόδους που αυθόρμητα γέννησαν να συμπληρώνονται και να τελειοποιούνται.
Στο τέλος, υπαέρχει το προφανές: το κίνημα κρατάει επειδή αντικατέστησε την άμορφη και παραιτημένη μάζα. Η φυσική αλλά συνειδητή επιλογή των φοιτητών του Νόβι Σαντ και αλλού να επιλέξουν ως κύριο αίτημά τους έναν αναπόσπαστο κοινό παρονομαστή - τον αγώνα ενάντια στην ενδημική διαφθορά ενός συστήματος - το καθιστά πλέον ανίκητο. Σύμφωνα με έρευνα του CRTA (Center for Research, Transparency and Accountability), σχεδόν το 80% της σερβικής κοινωνίας υποστηρίζει το κίνημα. Αυτό καθιστά τόσο δύσκολη τη βίαιη καταστολή του, εκτός από τις δεδηλωμένες ειρηνικές του προθέσεις, σε αντίθεση με αυτά που βλέπουμε σε άλλες χώρες. Η σερβική κοινωνία, τραυματισμένη από τη βία και τις όποιες αναφορές σε αυτήν, από τις μνήμες του πολέμου ως τους πυροβολισμούς που πλήγωσαν τη χώρα τον Μάιο του 2023, δεν ανέχεται την παραμικρή επίθεση εναντίον διαδηλωτών, ιδίως φοιτητών. Οι αρχές αναγκάζονται έτσι να δρουν συγκαλυμμένα, παρατάσσοντας μαυροντυμένους πολιτοφύλακες για να τρομοκρατήσουν έναν λαό που πλέον δεν θα τρομοκρατείται.
Όσο πολυσύνθετη κι αν είναι, η "Σερβική Άνοιξη", στην πρακτική της σχέση με την επαναστατική πραγμάτωση, είναι φορέας ενός συνεκτικού σχεδίου. Μέσα από την πράξη οι φοιτητές και όλοι οι άλλοι έχουν κάνει το κίνημά τους ακατάλυτο, χωρίς προκαθορισμένη ιδεολογική γραμμή, αλλά σε μια μόνιμη λεπτή γραμμή, όπου συσπειρώνονται όλοι όσοι αισθάνονται ότι ήρθε η ώρα να δώσουν το μοιραίο χτύπημα ενάντια σε ένα σύστημα που πεθαίνει. Είναι δύσκολο σήμερα να σκιαγραφήσει κανείς το περίγραμμα μιας ανανεωμένης Σερβίας, αλλά αυτό που διαφαίνεται εδώ και μήνες έχει την αξία να ανοίγει μία ρωγμή: εναπόκειται σε όλους εκείνους που δεν το έχουν ακόμη τολμήσει να κάνουν το αποφασιστικό βήμα.
[1] Michael Löwy, Walter Benjamin : Avertissement d’incendie. Une lecture des Thèses "Sur le concept d’histoire", Paris, Éditions de l’Éclat, 2014, σελ. 43
[2] Jacques Rancière, Les trente inglorieuses. Scènes politiques, Paris, La Fabrique, 2022, σελ. 158
Την Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου, οι φοιτητές στο Βελιγράδι τίμησαν τη μνήμη των 57 θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών. Οι σερβοί φοιτητές πραγματοποίησαν πορεία από τη Φιλοσοφική Σχολή προς την ελληνική πρεσβεία. Στην κεφαλή της πορείας ήταν ένα μεγάλο πανό που έγραφε: "Ο αγώνας σας είναι και δικός μας αγώνας! Οι φοιτητές κρατούσαν ελληνικές και σερβικές σημαίες, καθώς και πλακάτ με συνθήματα κατά της διαφθοράς και υπέρ της δικαιοσύνης. Δεκαέξι λεπτά σιγής τηρήθηκαν στη μνήμη των 57 θυμάτων στα Τέμπη και των δεκαπέντε που σκοτώθηκαν όταν κατέρρευσε το στέγαστρο του σταθμού Novi Sad την 1η Νοεμβρίου 2024.
Le Courrier des Balkans | 01.03.2025
