Edgar Morin: "Ήρθε η ώρα για μια νέα αντίσταση"
Ο 102χρονος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος προειδοποιεί για το ενδεχόμενο μιας κυβέρνησης RN [Rassemblement national - Εθνική Συσπείρωση, το ακροδεξιό κόμμα της Μαρίν Λεπέν -σ.σ.], μετά τις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου. "Απέναντι στα ψέματα, τις ψευδαισθήσεις και τις συλλογικές υστερίες", κάνει έκκληση για τη δημιουργία "οάσεων αδελφοσύνης".
Είδε την ανθρωπότητα να διατρέχει τόσους πολλούς κινδύνους. Ο Edgar Morin θα γίνει 103 ετών την επομένη του δεύτερου γύρου των βουλευτικών εκλογών, την Κυριακή 7 Ιουλίου. Ο στοχαστής της "πολυπλοκότητας", ο οποίος έζησε τον πόλεμο, την Κατοχή και την Αντίσταση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο γιος Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη, γεννημένος ως Nahoum, πήρε το όνομα Morin, πιστεύει ότι το Rassemblement National (RN), το οποίο επιδιώκει την απόλυτη πλειοψηφία -αν και αυτή απειλείται όλο και περισσότερο από το ενδεχόμενο ενός συνασπισμού κατά του RN- μετά τις εκλογές, αγνοεί "τη γαλλική πραγματικότητα, η οποία είναι η ποικιλομορφία εντός της ενότητας".
Ο ίδιος, ομότιμος διευθυντής ερευνών στο CNRS, έχει ταξιδέψει πολύ, έχει συναντηθεί με τόσους πολλούς ανθρώπους, έχει δει "κομμουνιστές να γίνονται φασίστες, μοναρχικούς να γίνονται κομμουνιστές". Συγγραφέας περισσότερων από εκατό βιβλίων, μεταξύ των οποίων το μείζον έργο του Η μέθοδος και το πιο πρόσφατο Ο χρόνος έχασε την άνοιξή του (Denoël), σημειώνει ότι ενώ οι τραγωδίες διαδέχονται η μία την άλλη "με διαφορές", η ασυνειδησία των κυβερνώντων στην "κούρσα προς την καταστροφή" είναι μια σταθερά.
Simon Blin
Libération - 04.07.2024
Πώς βλέπετε το ενδεχόμενο μιας πλειοψηφίας του RN, ή a minima μια πολύ ισχυρή παρουσία των βουλευτών του στην Εθνοσυνέλευση; Πιστεύετε, όπως και ένα μέρος των Γάλλων ψηφοφόρων, ότι αυτό το κόμμα διαφέρει πραγματικά από τον πρόγονό του, το Εθνικό Μέτωπο;
Δεν γνωρίζουμε ακόμη σε ποιο βαθμό η λεκτική εξέλιξη της Μαρίν Λεπέν αντανακλά την εξέλιξη της σκέψης της. Ο πρόσφατος φιλοϊουδαϊσμός της, για παράδειγμα, δεν μου φαίνεται πιστευτός. Ο σκληρός πυρήνας είναι "γηγενής", ενώ η Γαλλία διαμορφώθηκε ιστορικά μέσα από την ενσωμάτωση λαών που ήταν ξένοι μεταξύ τους -Βρετόνοι, Αλσατοί, Προβηγκιανοί- και η μετανάστευση, η οποία ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα με την άφιξη Ιταλών και Ισπανών, συνεχίστηκε. Η μετανάστευση συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια του αιώνα με την άφιξη Πολωνών στα ορυχεία του Βορρά, Λευκορώσων, Ασκενάζι και Σεφαραδιτών Εβραίων καθώς και Καβύλων.
Οι Γάλλοι με διπλή υπηκοότητα βρίσκονται τώρα στο στόχαστρο του RN...
Οι άνθρωποι με διπλή υπηκοότητα μας είναι πολύτιμοι, διότι διατηρούν τους δεσμούς της Γαλλίας με τη χώρα καταγωγής τους και συχνά, όπως η μαροκινής καταγωγής σύζυγός μου, απέκτησαν και αγάπησαν τη γαλλική κουλτούρα στην πατρίδα τους. Αυτή η μετανάστευση έγινε κοσμοπολίτικη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με τους Μαγκρεμπίνους, τους Αφρικανούς και τους Βιετναμέζους. Η ενσωμάτωση είχε τις δυσκολίες και τις αστοχίες της, αλλά συνεχίζεται και επιτυγχάνεται μέσω των μικτών γάμων. Το RN αγνοεί τη γαλλική πραγματικότητα, η οποία είναι η ποικιλομορφία εντός της ενότητας.
Με μία πλειοψηφία RN, η θέση της Γαλλίας στον κόσμο και στην Ευρώπη, όπου η ακροδεξιά έχει ήδη κερδίσει κάποιες φορές την εξουσία, όπως στην Ιταλία, θα μπορούσε να αποδυναμωθεί σημαντικά.
Φοβάμαι επίσης ότι αν έρθει στην εξουσία, θα εγκαθιδρύσει έναν νεοαυταρχισμό. Στην περίπτωση μιας νεοαυταρχικής κυβέρνησης, η Γαλλία θα αποσυνδεθεί από την αυτοκρατορική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών και θα υποταχθεί σε εκείνη του μπλοκ των ρωσοκινεζικών ιμπεριαλιστικών δικτατοριών. Αντίθετα, ένα ανανεωμένο λαϊκό μέτωπο θα μπορούσε να εργαστεί για την ανάκτηση της γκωλικής θέσης ανεξαρτησίας από τις υπερδυνάμεις και να συσπειρώσει την Ευρωπαϊκή Ένωση πίσω του. Ο δεύτερος γύρος είναι μια πολύ σημαντική στιγμή που θα κρίνει την επιλογή του πρωθυπουργού, αλλά η καθοριστική στιγμή θα είναι οι προεδρικές εκλογές. Η Αριστερά θα έχει λιγότερο από τρία χρόνια για να ξεπεράσει τον εαυτό της διαμορφώνοντας μια νέα πορεία δημόσιας σωτηρίας. Γιατί δεν αρκεί να είσαι "εναντίον", πρέπει να είσαι και "υπέρ".
Πώς αναλύετε την κατάσταση της Αριστεράς που ενώθηκε πίσω από το Νέο Λαϊκό Μέτωπο;
Το Νέο Λαϊκό Μέτωπο χρειάζεται έναν ηγέτη που να είναι και νέος και αναγνωρισμένος. Το όνομα του Laurent Berger θα μπορούσε να είχε επικρατήσει, αλλά δυστυχώς όχι στα μάτια του ενδιαφερόμενου. Παρά τις προσωπικές διαμάχες, την απουσία ενός αδιαμφισβήτητου ηγέτη και την έλλειψη μιας επανιδρυτικής σκέψης, η συμμαχία των κομμάτων της αριστεράς καταφέρνει να αντιταχθεί νόμιμα στην ηγεμονία του κέρδους και τις ακραίες ανισότητες, και συνδέει το πρόγραμμά της με τη ζωτικής σημασίας οικολογική μεταρρύθμιση που έχουν ξεχάσει τα άλλα κόμματα. Παρόλο που δεν υπάρχει πια αριστερή σκέψη, υπάρχει ακόμα μια αριστερή ευαισθησία στη χώρα, κληρονόμος των σοσιαλιστικών ιδεών (η βελτίωση της κοινωνίας), των κομμουνιστικών ιδεών (η αδελφοσύνη) και των ελευθεριακών ιδεών (η ελευθερία του ατόμου). Αλλά αυτή τη στιγμή, ζούμε σε μια εποχή μεγάλης σύγχυσης, με το RN να ισχυρίζεται ότι είναι κοσμικό, δημοκρατικό, και φιλοϊουδαϊκό, ενώ κατηγορεί την Αριστερά για αντισημιτισμό.
Μέρος της Ανυπότακτης Γαλλίας (La France insoumise) πολώθηκε ακόμη και μέσα στο δικό της στρατόπεδο όσον αφορά την κατάσταση στη Μέση Ανατολή.
Η φρίκη που νιώθει κανείς για το μακελειό στη Γάζα, η συμπόνια για τον αποικιοκρατούμενο και καταπιεσμένο παλαιστινιακό λαό παρερμηνεύτηκαν μερικές φορές και κατηγορήθηκαν καταχρηστικά ως αντισημιτικές συμπεριφορές. Η δυτική υποστήριξη προς ένα Ισραήλ που απειλήθηκε και απομονώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του συνεχίζεται, παρόλο που η χώρα αυτή έχει γίνει η κυρίαρχη στρατιωτική και αποικιοκρατική δύναμη στη Μέση Ανατολή και απολαμβάνει την άνευ όρων υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι Εβραίοι καταδιώχθηκαν επί αιώνες από τη Δύση και στη συνέχεια το Ισραήλ έγινε το προηγμένο προπύργιο της Δύσης. Την περιφρόνηση των Εβραίων ακολούθησε η περιφρόνηση των Αράβων. Σε ό,τι με αφορά, είμαι ένας από εκείνους τους ανθρωπιστές Εβραίους όπως ήταν στη Γαλλία οι Stéphane Hessel, Jérôme Lindon, Pierre Vidal-Naquet και όσοι στο Ισραήλ ασκούν κριτική στις πολιτικές των κυβερνήσεών τους. Απέναντι, η Χαμάς ευνοήθηκε αρχικά από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου για να αποδυναμώσει την Παλαιστινιακή Αρχή. Πρόκειται για ένα φανατικό θρησκευτικό κίνημα αντίστασης με τρομοκρατική συμπεριφορά. Οι καιροί είναι σκοτεινοί.
Καταφέρνετε παρ' όλα αυτά να δείτε το μέλλον σχετικά γαλήνια;
Είμαστε σε μια εποχή όπου ο θρίαμβος της ψευδαίσθησης και του ψεύδους αποτελεί μεγάλη ήττα για τη Γαλλία, την Ευρώπη και την ανθρωπότητα. Ήρθε η ώρα για μια νέα αντίσταση. Η προχθεσινή αντίσταση ήταν ενάντια στους ναζί κατακτητές, η χθεσινή αντίσταση ήταν ενάντια στην επιστροφή της παλιάς βαρβαρότητας του μίσους και της περιφρόνησης που συνδέεται με τη νέα βαρβαρότητα του τυφλού υπολογισμού και του αχαλίνωτου κέρδους. Η νέα αντίσταση είναι πρωτίστως η αντίσταση του πνεύματος στα ψέματα, τις ψευδαισθήσεις και τις συλλογικές υστερίες που καλλιεργεί η ακροδεξιά στη Γαλλία και την Ευρώπη, και πρέπει να αφιερωθεί στη δημιουργία οάσεων αδελφοσύνης. Η νέα αντίσταση παίρνει το μέρος του Έρωτα, της δημιουργικής δύναμης, ενάντια στον Πόλεμο και τον Θάνατο, τον πόλεμο και την ορμές θανάτου, και θα ήθελε να σώσει το ανθρώπινο γένος από τον εαυτό του.
Δημοσιεύετε ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα που γράψατε αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, το 1946, του οποίου ο τίτλος l'Année a perdu son printemps (Ο χρόνος έχασε την άνοιξή του) απηχεί εκπληκτικά τα σημερινά γεγονότα. Ήταν σκόπιμη η επιλογή του τίτλου;
Είναι ο αρχικός τίτλος του 1947. Και πράγματι απηχεί το σήμερα. Εκείνη την εποχή, σκεφτόμουν όλους τους φίλους μου στην Αντίσταση που είχαν σκοτωθεί ή πεθάνει εκοπτισμένοι, και πήρα ως τίτλο αυτή τη φράση του Περικλή, που ανακοινώνει στους Αθηναίους τον θάνατο των νεαρών μαχητών τους κατά τη διάρκεια μιας μάχης αρχίζοντας ως εξής "Ο χρόνος έχασε την άνοιξή του, τα νιάτα έχασαν το λουλούδι τους".
Ο πόλεμος στο κατώφλι της Ευρώπης, η επιστροφή του ρωσικού και του κινεζικού ιμπεριαλισμού, η άνοδος της ακροδεξιάς στη Γαλλία και σε ολόκληρη την ήπειρο... Έχετε την αίσθηση ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται;
Οι τραγωδίες διαδέχονται η μία την άλλη, με διαφορές και κοινά χαρακτηριστικά. Αυτό που επαναλαμβάνεται είναι η ασυνειδησία κυβερνήσεων και λαών που υπνοβατούν καθώς βιώνουμε την κούρσα προς την καταστροφή που μας επιβάλλεται.
Στο μυθιστόρημά σας, ο χαρακτήρας που σας υποδύεται, ο Αλμπέρ Μερσιέ, λέει πριν από την έναρξη του πολέμου ότι είναι "εναντίον κάθε φανατισμού" και ότι "οι απόψεις ποικίλλουν ανάλογα με την εποχή και το κλίμα, και όλες έχουν την πηγή τους στην προκατάληψη και το λάθος". Θα λέγατε το ίδιο πράγμα και σήμερα;
Το νεαρό alter ego μου δεν είχε ακόμη την εμπειρία που απέκτησε στην Κατοχή και στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Έζησε τη μεγάλη αυταπάτη του κομμουνισμού όπως και εγώ, που κατάλαβα το 1948 το μεγάλο ψέμα που είχα πιστέψει, αηδιασμένος από τις στημένες δίκες.
Την εποχή του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, ήσασταν βαθιά αντιμιλιταριστής, αλλά τα γεγονότα έμοιαζαν ισχυρότερα από τις ατομικές βουλήσεις. Πιστεύετε ότι σήμερα τα άτομα εξακολουθούν να είναι ανίσχυρα απέναντι στις παγκόσμιες ανακατατάξεις;
Έχω γνωρίσει ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου, οι οποίοι μεταμορφώθηκαν από τις ανακατατάξεις. Είμαι ένας ειρηνιστής που έγινε μαχητής της Αντίστασης. Έχω δει κομμουνιστές να γίνονται φασίστες όπως ο Jacques Doriot, και δεξιούς βασιλικούς της Action Française να γίνονται κομμουνιστές όπως ο Claude Roy. Απέκτησα την εμπειρία και την αντίσταση του πνεύματος παρά μόνο στα 28 μου και ελπίζω ότι είναι οριστική.
Εκείνη την εποχή προσχωρήσατε στο Parti Frontiste, ένα αριστερό κόμμα που απέρριπτε τόσο τον φασισμό όσο και την ευθυγράμμιση με τον κομμουνισμό της Μόσχας, ένα είδος τρίτου δρόμου. Υπάρχει σήμερα στο όλο και πιο κατακερματισμένο γαλλικό πολιτικό τοπίο;
Ναι, στα προπολεμικά χρόνια, πίστεψα σε έναν τρίτο δρόμο. Σήμερα, πιστεύω στη ζωτική ανάγκη για έναν νέο δρόμο βασισμένο σε έναν νέο τρόπο σκέψης για τον κόσμο, τη ζωή, την ανθρωπότητα και την ιστορία. Ο φυσικός κόσμος, όπως και ο βιολογικός και ο ανθρώπινος κόσμος, υπόκειται σε μια αδυσώπητη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων της ένωσης και εκείνων της σύγκρουσης και της καταστροφής. Πρόκειται για την ατέρμονη πάλη μεταξύ του Έρωτα και του Πολέμου. Στη φύση δεν υπάρχουν μόνο ντετερμινισμοί, αλλά και δυνάμεις οργάνωσης και δημιουργίας, ορατές στην εκπληκτική ποικιλομορφία των φυτικών και ζωικών ειδών και ορατές στις τεχνικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες της ανθρωπότητας. Στο τέλος τέλος, τα ανθρώπινα όντα δεν είναι μόνο λογικά - sapiens - είναι επίσης παραληρηματικά - demens. Δεν διαθέτουν μόνο την τεχνική - faber - αλλά είναι και αφοσιωμένοι στους μύθους και τις θρησκείες. Δεν καθοδηγούνται μόνο από το προσωπικό συμφέρον - homo œconomicus - αλλά μπορούν επίσης να εμπνέονται από το πνεύμα της προσφοράς ή του παιχνιδιού. Όλη η πολιτική θα πρέπει να βασίζεται σε αυτή τη σύνθετη γνώση για να αναπτύξει τον νέο δρόμο τον οποίο περιγράφω στο βιβλίο μου La Voie, [Η Οδός -σ.σ], που θα μπορούσε να μας σώσει από τον νεοαυταρχισμό.
