Για όλες εκείνες που καθαρίζουν
Damien Viroux
Mediapart - Le blog de Damien Viroux - 16.11.2021
Ενώ η εικόνα της εργατικής τάξης ταυτίστηκε για πολύ καιρό με εκείνη του βιομηχανικού εργάτη, σήμερα θα πρέπει να συνδεθεί με εκείνη της καθαρίστριας. Παρότι κάνουν μία ουσιαστική εργασία, οι καθαρίστριες έχουν κακές συνθήκες εργασίας όσον αφορά τόσο τις αμοιβές όσο και τις ώρες εργασίας. Πρέπει να τις στηρίξουμε στον αγώνα τους. Χωρίς να περιμένουμε την ιδανική κοινωνία, αλλά πολύ απλά για να αποκτήσουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας.
"Ρόζα, Ρόζα, όταν εμείς τα κάνουμε λίμπα, εσύ καθαρίζεις". Με αυτά τα λόγια ξεκινά ο Stromae το νέο του τραγούδι Santé (Υγεία), για να τιμήσει όλους τους εργαζόμενους που βρίσκονται στη σκιά. Εδώ και μερικές εβδομάδες, η νέα επιτυχημένη σειρά στην πλατφόρμα του Netflix είναι η Maid, μια σειρά που βασίζεται σε ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο και αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής μητέρας που εγκαταλείπει τον βίαιο σύντροφό της για να βρεθεί σε μια εξαιρετικά επισφαλή κατάσταση. Για να επιβιώσει και να φροντίσει την κόρη της, γίνεται οικιακή βοηθός. Το επάγγελμα της οικιακής βοηθού, που παρέμεινε για πολύ καιρό αόρατο, αναδεικνύεται σε αυτά τα δύο επιτυχημένα έργα.
Ήδη με την υγειονομική κρίση και τον εγκλεισμό, οι πολλές γυναίκες που εργάζονται σε αυτόν τον επισφαλή και σχεδόν αποκλειστικά γυναικείο τομέα είχαν μερικές φορές δεχτεί το χειροκρότημα του πληθυσμού, παρόλο που έπρεπε να συνεχίσουν να ασκούν τη δουλειά τους στο καθημερινό πεδίο. Η ουσιαστική φύση αυτού του επαγγέλματος, το οποίο εκτιμάται τόσο λίγο, κατέστη έτσι σαφής. Μια δραστηριότητα που είναι απαραίτητη για όλες τις άλλες και που όμως τόσο συχνά αποκλείεται από τον core business των επιχειρήσεων, είτε πρόκειται για ιδιωτικές είτε για δημόσιες επιχειρήσεις.
Πρέπει να πούμε ότι τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων καθαρισμού είναι ορατά μόνο όταν οι εργασίες δεν έχουν γίνει. Κάθε μέρα, οι άνθρωποι εργάζονται σε καθαρά γραφεία ή περιμένουν το τρένο σε σταθμούς χωρίς σκουπίδια, θεωρώντας το ως κανόνα, χωρίς να συνειδητοποιούν την απαραίτητη εργασία που έπρεπε να γίνει για τον καθαρισμό, συχνά πολλές φορές την ημέρα. Αντίθετα, αν δεν γίνει ο καθαρισμός, σύντομα ακούει κανείς τα παράπονα να πληθαίνουν.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους η εργασία των καθαριστριών είναι τόσο δυσδιάκριτη για τους άλλους εργαζόμενους είναι ότι εκτελούν την εργασία τους εκτός του συνηθισμένου ωραρίου εργασίας. Πολύ νωρίς το πρωί ή/και το βράδυ, όταν οι άνθρωποι κοιμούνται ή πηγαίνουν στις οικογένειές τους, οι καθαρίστριες εργάζονται. Αυτό δημιουργεί πολλές δυσχέρειες σε όλους όσους καθαρίζουν. Τι είδους οικογενειακή ζωή μπορείς να έχεις όταν εργάζεσαι από τις 6 π.μ. έως τις 9 π.μ. και στη συνέχεια από τις 5 μ.μ. έως τις 8 μ.μ.; Ποια ικανοποίηση μπορείς να βρεις στη δουλειά σου όταν δεν βλέπεις ποτέ ούτε έναν συνάδελφο; Ο Stromae σωστά τα λέει όταν μιλάει για τους "πρωταθλητές των χειρότερων ωραρίων".
Στη Γαλλία, το 8% του συνολικού εργατικού δυναμικού απασχολείται σε "εργασίες καθαρισμού". Αυτό το υψηλό ποσοστό δεν προκαλεί έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς ότι "σε κάθε υπηρεσία και σε κάθε αντικείμενο που παράγεται και καταναλώνεται, ένα μέρος, έστω και μικρό, προέρχεται από την εργασία εκείνων που καθάρισαν τον τόπο παραγωγής, διανομής ή κατανάλωσης".
Τα επαγγέλματα αυτά παρουσιάζουν μία σημαντική αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες. Πράγματι, στις δυτικές χώρες παρατηρείται μια πόλωση της απασχόλησης, με τη δημιουργία θέσεων εργασίας κυρίως σε επαγγέλματα υψηλού εισοδήματος (π.χ. μηχανικοί) και σε επισφαλείς θέσεις εργασίας. Αυτή η αύξηση της απασχόλησης σε επισφαλή επαγγέλματα οφείλεται κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών καθαρισμού, καθώς μεταξύ 1984 και 2008 δημιουργήθηκαν στη Γαλλία 110.000 θέσεις καθαριστριών.
Ενώ η εικόνα της εργατικής τάξης ταυτίστηκε για πολύ καιρό με εκείνη του βιομηχανικού εργάτη, σήμερα θα πρέπει να συνδεθεί και με εκείνη της καθαρίστριας. Στη Γαλλία, το 40% των γυναικών σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας εργάζονται σε θέσεις καθαρισμού. Και ενώ οι χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας αντιστοιχούν στο 14% της συνολικής απασχόλησης, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 46,5% για τους εργαζόμενους στην καθαριότητα. Οι γυναίκες καθαρίστριες αντιπροσωπεύουν επομένως ένα σημαντικό ποσοστό της εργατικής τάξης. Συνεπώς, η βελτίωση των όρων αμοιβής και εργασίας των καθαριστριών αποτελεί σημαντική βελτίωση για την εργατική τάξη.
Οι αμοιβές στον τομέα της καθαριότητας είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Τα τρία χαμηλότερα αμειβόμενα επαγγέλματα στη Γαλλία είναι στον τομέα της καθαριότητας, με μέσο μηνιαίο μισθό 30% χαμηλότερο από αυτόν των άλλων υπαλλήλων και εργατών. Η διαπίστωση αυτή γίνεται ακόμα πιο αρνητική δεδομένου ότι οι γυναίκες καθαρίστριες εργάζονται συχνά με μερική απασχόληση. Έτσι, το 58% του συνόλου των εργαζομένων στον τομέα είναι μερικώς απασχολούμενοι και αυτό αφορά πολύ περισσότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες. Έτσι, ενώ η απασχόληση στον τομέα αυτό είναι ήδη σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία, οι ανισότητες μεταξύ των φύλων εξακολουθούν να υφίστανται και εντός της, με θέσεις εργασίας πιο αξιόλογες για τους άνδρες και με μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι πλήρους απασχόλησης.
Ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η μερική απασχόληση μπορεί να είναι ένας καλός τρόπος να συνδυάζεις την ιδιωτική και την επαγγελματική ζωή, αυτό δεν ισχύει για τις εργαζόμενες στην καθαριότητα, οι οποίες έχουν κατακερματισμένο και κλιμακωτό ωράριο εργασίας (νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα), το οποίο μπορεί να διαλύει την ιδιωτική ζωή χωρίς να υπάρχει πρόσβαση σε καλύτερες μισθολογικές απολαβές, καθώς δεν πρόκειται αυστηρά για νυχτερινή εργασία.
Υφίσταται και η σωματική εξάντληση, αλλά δεν αναγνωρίζεται πραγματικά. "Η καθαριότητα βλάπτει το σώμα: παρατεταμένη ορθοστασία, άβολες στάσεις, επώδυνες κινήσεις, έκθεση σε χημικές ουσίες και βρώμικο και ανθυγιεινό περιβάλλον". Οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα βιώνουν πολλές δυσκολίες, οι οποίες γίνονται ιδιαίτερα αισθητές όταν επαναλαμβάνονται. Αυτό έχει άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, με μια γενική κατάσταση χειρότερη από ό,τι στους περισσότερους εργαζόμενους σε άλλους τομείς, μεγαλύτερη έκθεση σε επαγγελματικές ασθένειες και ατυχήματα και συχνές απολύσεις λόγω σωματικής ακαταλληλότητας.
Όλα αυτά τα προβλήματα επιδεινώνονται από το πρόσφατο φαινόμενο της εξωτερικής ανάθεσης. Τις τελευταίες δεκαετίες, όλο και περισσότερες εταιρείες, τόσο δημόσιες όσο και ιδιωτικές, τείνουν να αναθέτουν δραστηριότητες καθαρισμού σε εξωτερικούς συνεργάτες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διαχείριση της υπηρεσίας από υπεργολάβους, καθιστώντας τις συνθήκες εργασίας ακόμη πιο επισφαλείς. Μειωμένες ώρες εργασίας, εντατικοποίηση της εργασίας, χαμηλότερες αμοιβές, κατάργηση της πολλαπλής εξειδίκευσης (δεν υπάρχουν άλλες εργασίες εκτός από την καθαριότητα σε τέτοια πόστα), κ.λπ. Οι συνέπειες είναι πολλές.
Η εξωτερική ανάθεση αποδυναμώνει εκτός των άλλων το συσχετισμό δυνάμεων με τον εργοδότη στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, εφόσον απομονώνει τους εργαζόμενους στην καθαριότητα μεταξύ τους (ο καθένας βρίσκεται σε διαφορετικούς χώρους) και από τους άλλους εργαζόμενους (που έχουν άλλο εργοδότη). Πώς μπορούν να οργανωθούν συλλογικά υπό αυτές τις συνθήκες;
Γενικά, οι εταιρείες υπεργολαβίας είναι εργοδότες που προσφέρουν φτωχότερες κοινωνικές παροχές, χαμηλότερους μισθούς και σχεδόν καμία πιθανότητα προαγωγής. Επιπλέον, εξαφανίζεται η υπερηφάνεια του να ανήκεις σε μια μεγάλη εταιρεία. Οι βιομηχανικοί εργάτες μπορούσαν να σχηματίζουν μια συλλογικότητα, να ταυτίζονται με την εταιρεία στην οποία εργάζονταν και να λένε "εργάζομαι για...". Σήμερα, οι εργαζόμενοι στην καθαριότητα δεν έχουν πλέον αυτή τη δυνατότητα. Για να δώσουμε μία εικόνα αυτού του φαινομένου, μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι πλέον προσκεκλημένοι στο πάρτι της εταιρείας. [...]
Για πάρα πολύ καιρό αόρατες, οι γυναίκες που εργάζονται στην καθαριότητα έχουν επανέλθει στο φως με τον εγκλεισμό και χάρη σε κάποια έργα. Ήταν καιρός, καθώς οι συνθήκες εργασίας τους επιδεινώθηκαν με την ανάπτυξη της εξωτερικής ανάθεσης. Ως βασικοί εργαζόμενοι και σημαντικό τμήμα της εργατικής τάξης (αντιπροσωπεύουν περίπου το 13% της γυναικείας απασχόλησης στη Γαλλία), είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία της κοινωνίας μας. Ωστόσο, οι συνθήκες εργασίας τους είναι κακές τόσο από άποψη αμοιβών όσο και ωρών εργασίας. Πρέπει να τις στηρίξουμε στον αγώνα τους. Χωρίς να περιμένουμε την ιδανική κοινωνία, αλλά πολύ απλά για να αποκτήσουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Έτσι ώστε όλες όσες καθαρίζουν να μην είναι πλέον αυτές που δεν γιορτάζουν.
