Γιατί τα πρόβατα δεν θέλουν να είναι δεμένα
Ο David Ownby, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ και ειδικός στις θρησκείες στη σύγχρονη Κίνα, παρακολουθεί τη συζήτηση που διεξάγεται εκεί από τους "δημόσιους διανοούμενους", όπως τους αποκαλεί: ερευνητές και καθηγητές με κριτική ματιά που ελπίζουν να επηρεάσουν τους ηγέτες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Μεταφράζει τακτικά μεγάλα κείμενα από τα κινεζικά και τα δημοσιεύει στο ιστολόγιό του Reading the China Dream.
Τον Σεπτέμβριο του 2022, δημοσίευσε τη μετάφραση μιας ιστορίας του Sun Liping, με τίτλο "Γιατί τα πρόβατα δεν θέλουν να είναι δεμένα". Παρουσιάζει τον συγγραφέα και ρίχνει φως στο πλαίσιο της τελευταίας δημοσίευσης του Sun.
Le Monde Diplomatique
Les blogs du "Diplo" - Planète Asie - 27 Sept. 2022
"Γεννημένος το 1951, ο Σουν Λίπινγκ είναι γνωστός κοινωνιολόγος που συνταξιοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο Tsinghua το 2020. Δημοσιεύει συχνά άρθρα στο WeChat [το κινεζικό Facebook], καλύπτοντας μια ποικιλία θεμάτων: την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, την πτώση του ποσοστού γονιμότητας της Κίνας...
Γράφει ως ένας λογικός προοδευτικός άνθρωπος που τολμά να θέτει δύσκολα ερωτήματα. Τον ακολουθεί ένα πολύ μεγάλο κοινό, και εξαιτίας αυτού, ορισμένες από τις πιο αμφιλεγόμενες αναρτήσεις του διαγράφονται (και συχνά αναδημοσιεύονται αλλού στο διαδίκτυο). Ο Σουν το αναφέρει μερικές φορές παρεμπιπτόντως.
Δεν έχω ιδέα για το πώς λειτουργεί επί τόπου αυτό το είδος πίεσης στην Κίνα, και ένα μεγάλο μέρος της λογοκρισίας μερικές φορές φαίνεται τυχαίο και αυθαίρετο, καθώς ασκείται από "μικρά χέρια" και όχι από το Γραφείο Δημόσιας Ασφάλειας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού του 2022, παρατήρησα ότι ο Σουν δεν δημοσίευε πλέον στο WeChat και αναρωτήθηκα αν είχε προβλήματα. Πράγματι, όταν επανεμφανίστηκε στις 23 Ιουλίου, ο Σουν ξεκίνησε το μήνυμά του με τα ακόλουθα λόγια: "Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διαδικτυακούς μου φίλους για το ενδιαφέρον και την υπομονή τους τους τελευταίους τρεις μήνες. Με συγκινούν ιδιαίτερα εκείνοι που συνέχισαν να στέλνουν τακτικά μηνύματα. Μπορώ να ξαναδημοσιεύω τώρα, πράγμα που είναι σημαντικό, ακόμη κι αν δεν ξέρω πάνω σε τι ακριβώς θα ήθελα να γράψω (...)". Ενδεχομένως, ο Σουν απείχε από το διαδίκτυο για τρεις μήνες επειδή βρισκόταν σε άδεια, επειδή ταξίδευε ή επειδή έσπασε το χέρι του. Αλλά στη σημερινή συγκυρία, το μήνυμα φαίνεται σίγουρα να λέει: "Μου είπαν να μην γράφω για λίγο καιρό, αλλά τώρα επέστρεψα".
Υπό αυτό το πρίσμα, οι φαινομενικά αλλόκοτες σκέψεις του σχετικά με το γιατί δεν αρέσει στα πρόβατα να τα δένουν, αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία και το όλο μήνυμα είναι σαφώς μια άσκηση έμμεσης κριτικής".
David Ownby
Η μετάφραση του κειμένου του έχει ως εξής: (1)
Στις 31 Νοεμβρίου 2020, έστειλα ένα tweet του οποίου το γενικό νόημα ήταν: είμαι πλέον συνταξιούχος και ασχολούμαι κυρίως με τα μικροπράγματα της ζωής. Πρόσφατα σκεφτόμουν τρία μικρά πράγματα: πρώτον, γιατί δεν αρέσει στα πρόβατα να τα δένουν; Δεύτερον, πώς αισθάνεστε αν κάποιος σας κοιτάζει επίμονα; Και τρίτον, αν ένας συγγενής ή φίλος ερχόταν να μείνει μαζί σας και ήθελε να ελέγξει το ψυγείο για να δει τι έχει μέσα και σε τι ποσότητες, θα ήσασταν εντάξει με αυτό; Και γιατί;
Προς μεγάλη μου έκπληξή, αφότου έστειλα αυτό το tweet, πολλοί χρήστες του διαδικτύου έσπευσαν να πάρουν μέρος στη συζήτηση και είχαν πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες. Πολλοί υποστήριξαν ότι αυτά δεν ήταν καθόλου μικρά ζητήματα και ότι αν το καλοσκεφτούμε, ήταν μάλιστα και πολύ μεγάλα, ακόμη και θεμελιώδη ζητήματα που πρέπει πάντοτε να τα σκεφτόμαστε.
Αν τα πρόβατα δεν θέλουν να είναι δεμένα, δεν είναι απαραίτητα επειδή θέλουν να κάνουν κάτι κακό· θα μπορούσαμε μέχρι και να πούμε ότι δεν έχουν κανένα σκοπό κατά νου. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα πρόβατα θέλουν να είναι ελεύθερα, ώστε να έχουν περισσότερο χώρο για να βρουν χορτάρι να φάνε. Αυτό μπορεί να φαίνεται σωστό. Όμως δεν είναι όλη η αλήθεια, γιατί ακόμη και όταν έχουν χορτάσει, τα πρόβατα εξακολουθούν να θέλουν να περιφέρονται ελεύθερα.
Έτσι, άρχισα τελευταία να το σκέφτομαι. Βλέπουμε συχνά δεμένα πρόβατα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ζώα που εκτρέφονται από τον άνθρωπο είναι λίγο πολύ εξημερωμένα ζώα. Κατά γενικό κανόνα, τα πρόβατα αυτά δεν προβάλλουν καμία αντίσταση, ακόμη και όταν είναι δεμένα. Αυτό δίνει στους ανθρώπους την εσφαλμένη ιδέα ότι τα πρόβατα γενικά δεν πολύ νοιάζονται.
Αυτό δεν ισχύει. Αρκεί να δούμε μόνο πόσο χαρούμενο είναι ένα πρόβατο όταν το λύνουν, πώς τρέχει μακριά. Τότε θα καταλάβετε πόσο δεν αρέσει στα πρόβατα να είναι δεμένα.
Σε τελική ανάλυση, είναι στη φύση των ζώων να θέλουν να κινούνται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς. Η φύση είναι φύση και δεν υπάρχει κανένας κρυφός σκοπός. Φυσικά, τα διάφορα ζώα αισθάνονται διαφορετικά. Τα οικόσιτα πρόβατα ή τα πουλιά που έχουν ζήσει σε κλουβιά για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο συνηθισμένα σε τέτοιους περιορισμούς. Τα άλλα ζώα όμως όχι. Για παράδειγμα, αν προσπαθήσετε να κρατήσετε έντομα και αράχνες στα χέρια σας, θα προσπαθήσουν απεγνωσμένα να απελευθερωθούν.
Επιστήμονες έχουν δείξει ότι τα ζώα μπορούν ακόμη και να αυτοκτονήσουν όταν παγιδευτούν. Τα δελφίνια και οι φάλαινες, για παράδειγμα, μπορεί να έχουν τάσεις αυτοκτονίας όταν αιχμαλωτίζονται και παγιδεύονται σε ένα μέρος για πολύ καιρό. Το ίδιο ισχύει και για πολλά είδη πτηνών. Αν έχετε δει ποτέ ένα σκυλί αλυσοδεμένο για πρώτη φορά, θα καταλάβετε τι εννοώ. Είναι φρικτό να το βλέπεις να χτυπιέται και να υποφέρει.
Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης νοημοσύνης ενός ζώου, τόσο ισχυρότερο γίνεται το ένστικτο [της ελευθερίας].
Αποτελεί παραβίαση το επίμονο κοίταγμα;
Το να σε κοιτάζουν είναι, ειλικρινά, ένα σοβαρό θέμα. Αν δεν με πιστεύετε, αναλογιστείτε πόσοι τσακωμοί ξεκινούν στους δρόμους της βορειοανατολικής Κίνας: "Γιατί με κοιτάς συνέχεια;" "Σε κοιτάζω, και λοιπόν;" Αυτού του είδους η ανταλλαγή μπορεί να οδηγήσει σε άγριο καβγά.
Γιατί; Αν ακολουθήσουμε τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ, κάποιος που σε κοιτάζει σε καθιστά ασυνείδητα αντικείμενο. Το βλέμμα του μετατρέπει τον ίδιο σε κυρίαρχο και εσάς σε απλό αντικείμενο παρατήρησης - μια διαδικασία που αρνείται την ελεύθερη βούλησή σας. Το άτομο που νιώθει ότι τον κοιτάζουν επίμονα μπορεί να νιώσει μια δυσάρεστη αίσθηση καταπίεσης. Αυτό μερικές φορές μπορεί να σου θολώσει το μυαλό.
Γνωρίζουμε όλοι την ατελείωτη συζήτηση σχετικά με τους κατασκευαστές των πυραμίδων στην Αίγυπτο. Στις Ιστορίες του, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι χτίστηκαν από 300.000 σκλάβους. Το 1560, όμως, ο Ελβετός ωρολογοποιός Hans Bucher, επισκεπτόμενος τις πυραμίδες, υποστήριξε ότι οι κατασκευαστές των πυραμίδων δεν ήταν καθόλου σκλάβοι, αλλά ευτυχισμένοι και ελεύθεροι άνθρωποι (2).
Πώς κατέληξε ο Bucher σε αυτό το συμπέρασμα; Υπήρξε αρχικά Γάλλος καθολικός, ο οποίος αλυσοδέθηκε και φυλακίστηκε το 1536 επειδή αντιτάχθηκε στο άκαμπτο δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Καθώς ήταν αρχιτεχνίτης ωρολογοποιός, του ανατέθηκε να κατασκευάζει ρολόγια όσο ήταν φυλακισμένος. Υπό συνθήκες καταπίεσης και στέρησης της ελευθερίας του, ο Bucher βρήκε αδύνατο να κατασκευάζει ρολόγια με ημερήσιο σφάλμα μικρότερο από 1/10 του δευτερολέπτου, ενώ πριν, όταν εργαζόταν στο δικό του εργαστήριο, το περιθώριο σφάλματος ήταν μικρότερο από 1/100 του δευτερολέπτου.
Ο Bucher δυσκολεύτηκε να κατανοήσει τους λόγους. Στην αρχή, νόμιζε ότι οφειλόταν στις κακές συνθήκες της φυλακής. Αργότερα δραπέτευσε και ανέκτησε την ελευθερία του. Παρόλο που ο τρόπος ζωής του αποδείχθηκε ακόμη χειρότερος από ό,τι όταν ήταν στη φυλακή, η ικανότητά του να φτιάχνει ρολόγια επανήλθε εκπληκτικά. Ο Bucher συνειδητοποίησε τελικά ότι ο καθοριστικός παράγοντας δεν ήταν το περιβάλλον, αλλά η διάθεση του ωρολογοποιού. Ήταν αδύνατο, είπε, να ολοκληρώσει με επιτυχία τα 1.200 βήματα της κατασκευής ενός ρολογιού αν ήταν δυσαρεστημένος και θυμωμένος. Η δυσαρέσκεια και το μίσος δυσκόλευαν την διόρθωση και την ακριβή λείανση των 254 εξαρτημάτων που χρειάζονταν για την κατασκευή ενός ρολογιού χειρός ή τοίχους που να δουλεύει με ακρίβεια.
Η εμπειρία αυτή οδήγησε τον Bucher στο τολμηρό συμπέρασμα ότι οι οικοδόμοι ενός τόσο μεγάλου έργου όπως οι πυραμίδες, που κατασκευάστηκε με τόση σχολαστικότητα απαιτώντας μυριάδες βήματα, έπρεπε να ήταν μια ομάδα ελεύθερων ανθρώπων με ειλικρινή καρδιά. Με μια ομάδα σκλάβων με άτσαλη συμπεριφορά και διάθεση για αντίσταση, δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να συναρμολογηθούν οι πυραμίδες με τόση επιδεξιότητα ώστε να μην μπορεί να μπει ούτε λεπίδα μαχαιριού ανάμεσα στις πέτρες.
Επομένως, μην περιμένετε θαύματα όταν οι άνθρωποι υποβάλλονται σε υπερβολικές συμβουλές και αυστηρή εποπτεία. Πράγματι, μόνο αν υπάρχει αρμονία μεταξύ νου και σώματος, είναι δυνατό να αξιοποιηθεί ό, τι καλύτερο υπάρχει στον άνθρωπο.
Η ιδιωτική ζωή ως ασπίδα αξιοπρέπειας
Δεν είναι κακό να γνωρίζουν άλλα άτομα τι υπάρχει στο ψυγείο σας. Πώς θα αισθανόσασταν όμως αν σας επισκέπτονταν οι ηλικιωμένες κυρίες από την επιτροπή της γειτονιάς για να ελέγξουν πόσα ψάρια και πόσα χοιρινά παϊδάκια έχετε;
Πήγα κάποτε για φαγητό σε ένα εστιατόριο. Αφού πληρώσαμε τον λογαριασμό, ο σερβιτόρος μας πρότεινε να γίνουμε μέλη. Μας διαβεβαίωσε ότι θα είχαμε έτσι μια έκπτωση: 10 γιουάν λιγότερα για ένα πιάτο των 129 γιουάν (περίπου 1,4 και 19 ευρώ), για παράδειγμα. Συμφώνησα και στη συνέχεια, προκειμένου να εγγραφώ, μου ζήτησε το όνομά μου, τον αριθμό τηλεφώνου μου, την ταυτότητά μου, τη διεύθυνση κατοικίας μου... Ένιωσα ότι αυτό ήταν υπερβολικό. Όταν οι αρχές σου ζητούν τέτοιου είδους πληροφορίες, δεν μπορείς πραγματικά να αντιταχθείς. Αλλά εδώ, όλες αυτές τις προσωπικές πληροφορίες τις ζητούσε ένα εστιατόριο. Έτσι, δεν το συνέχισα, και αποφάσισα ότι θα προτιμούσα να ξοδέψω λίγα περισσότερα χρήματα. Και δεν θα ξαναφάω ποτέ σε αυτό το εστιατόριο.
Θα μου πείτε ότι εναπόκειται στη δική σου θέληση αν θα γίνεις μέλος ή όχι: μπορείς να αρνηθείς και να πληρώσεις μόνο την κανονική τιμή. Μπορείς να το δεις έτσι, αλλά το σκεπτικό είναι παράλογο! Κατά τη γνώμη μου, η μειωμένη τιμή είναι η πραγματική τιμή και αυτή που εμφανίζεται περιλαμβάνει στην πραγματικότητα μία επιβάρυνση που επιβάλλεται στα μη μέλη...
Μου αρέσει να ταξιδεύω, και ιδίως να περπατάω σε λιβάδια και σε άλλα εξίσου ερημικά μέρη. Φυσικά, δεν έχω κάνει πολύ τουρισμό τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι' αυτό, αλλά ένας από αυτούς είναι η σάρωση προσώπου που γίνεται στα ξενοδοχεία. Αυτές τις μέρες, όπου κι αν πάτε, ακόμη και σε μια απομακρυσμένη άγρια περιοχή, αποτελεί μέρος της αναπόφευκτης διαδικασίας του check-in σε ένα ξενοδοχείο.
Βέβαια, αν το καλοσκεφτείς, ποιο είναι το κακό; Ομολογώ ότι δεν ξέρω. Αλλά πάντα κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται άβολα. Είμαι απλά ένας τουρίστας που μένει σε ένα ξενοδοχείο. Πρέπει να μου φέρεστε σαν είμαι κλέφτης;
Η ιδιωτική ζωή έχει να κάνει με την αξιοπρέπεια. Ο σεβασμός της ορίζει το σύνορο της ελευθερίας και ενσαρκώνει την εμπιστοσύνη. Μεταξύ των ζευγαριών, η καχυποψία είναι αυτή συχνά που οδηγεί τον ένα να κρυφοκοιτάει το WeChat του άλλου. Μπορεί να αντιτείνει κανείς ότι αν δεν έχεις κάνει τίποτα κακό, τότε δεν έχεις και τίποτα να φοβηθείς (3). Αυτό φαίνεται λογικό με την πρώτη ματιά, αλλά είναι εντελώς γελοίο. Αν δεν έχετε κάνει τίποτα κακό, μπορούν οι άλλοι να σας ενοχλούν όλη μέρα χωρίς λόγο; Και το πιο σημαντικό, με ποιο δικαίωμα παρενοχλείτε διαρκώς τους ανθρώπους χωρίς λόγο; Το να μην ενοχλείσαι είναι κι αυτό μέρος των ελευθεριών.
Βέβαια, για να διατηρηθεί μια τάξη στην ζωή μιας κοινότητας, οι άνθρωποι πρέπει να αποδεχθούν ορισμένους περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της θυσίας μιας κάποιας ιδιωτικής ζωής. Επιτρέψτε μου όμως να επισημάνω τέσσερα σημεία: πρώτον, οι περιορισμοί αυτοί στην ιδιωτική ζωή πρέπει να είναι απαραίτητοι· δεύτερον, τα οφέλη πρέπει να υπερτερούν των μειονεκτημάτων· τρίτον, όσοι το αποφασίζουν πρέπει να μπορούν να αναλαμβάνουν την ευθύνη· τέταρτον, και το σημαντικότερο, η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και η επιβολή ορισμένων περιορισμών πρέπει να επιτρέπονται επίσημα από το νόμο.
Sun Liping
(1) Αναδημοσιεύεται με την άδεια του David Ownby. Βλέπε επίσης Sun Liping, "Des chercheurs chinois réclament des réformes dans leur pays", Le Monde diplomatique, Ιούλιος 2011.
(2) Σημείωση του David Ownby: η ιστορία αυτή συναντάται σε διάφορες κινεζικές πηγές, καμία από τις οποίες όμως δεν δίνει το πλήρες όνομα του ωρολογοποιού, ούτε και τις ημερομηνίες γέννησης και θανάτου, και δεν μπόρεσα να βρω την ίδια ιστορία στις δυτικές γλώσσες, εκτός από το ότι ο Hans Bucher - που αναφέρεται απλά ως "Booker" στα κινεζικά - ήταν πράγματι ένας γνωστός Ελβετός ωρολογοποιός του 16ου αιώνα.
(3) Σημείωση του David Ownby: κυριολεκτικά, "δεν φοβάσαι τα φαντάσματα που φωνάζουν στην πόρτα". Σύμφωνα με μια διαδεδομένη αντίληψη στην Κίνα, τα "φαντάσματα" του νεκρού θα πάρουν εκδίκηση για τις ανήθικες πράξεις, ιδίως εκείνες που οδηγούν στο θάνατο κάποιου ανθρώπου.
Όλα τα άρθρα της Le Monde diplomatique στα ελληνικά βρίσκονται στον ιστότοπο https://monde-diplomatique.gr/
