Λιποτάκτης από έρωτα,
αντιρρησίας συνείδησης από πεποίθηση
Η ταινία, που ο Ισραηλινός σκηνοθέτης προσπαθούσε επί 10 χρόνια να γυρίσει, συνέπεσε τελικά με την 7η Οκτωβρίου και "προσέκρουσε", όπως είπε, στον "τοίχο της πραγματικότητας". Για διαφορετικούς λόγους από τον ήρωα της ταινίας, η 18χρονη Sofia Orr επέλεξε να γυρίσει την πλάτη στον ισραηλινό στρατό, να αρνηθεί τη στράτευση και να δηλώσει αντιρρησίας συνείδησης, μετά και την αντίστοιχη απόφαση ενός άλλου νεαρού, του Tal Mitnick. Το γενικευμένο εκδικητικό πνεύμα που επιρατεί στην ισραηλινή κοινωνία σήμερα δεν αφήνει, προφανώς, πολλά περιθώρια για περισσότερες παρόμοιες στάσεις και επιλογές, σε αντίθεση με παλαιότερες περιόδους εντονότερης αμφισβήτησης.
Τρέξε και αντιστάσου
Συνέντευξη με τον Dani Rosenberg
Ariel Schweitzer
Cahiers du Cinéma - 23.04.2024
Ο Λιποτάκτης ξεκίνησε από μια ιδέα σας πριν από δέκα χρόνια, πολύ πριν από την πρώτη σας μεγάλου μήκους ταινία, La Mort du cinéma et de mon père aussi [Ο θάνατος του κινηματογράφου και του πατέρα μου επίσης, 2020). Γιατί σας πήρε τόσο πολύ καιρό για να κάνετε αυτήν την ταινία;
Η ιδέα απορρίφθηκε συστηματικά από τις ισραηλινές δημόσιες επιχορηγήσεις. Κανείς δεν ήθελε να πάρει το ρίσκο της χρηματοδότησης μιας ταινίας για έναν στρατιώτη που λιποτάκτησε, με μια τόσο επικριτική άποψη για την ισραηλινή κοινωνία. Χρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι το 2021, για να δεχτεί τελικά την πρότασή μας μια θαρραλέα γυναίκα επικεφαλής του Israel Film Fund (IFF), η Lisa Shiloach-Uzrad. Αλλά πρέπει να πούμε ότι το σενάριο έχει αλλάξει πολύ μέσα σε δέκα χρόνια, επειδή πολύ απλά η ίδια η ισραηλινή κοινωνία έχει αλλάξει πολύ. Έχει γίνει ταυτόχρονα πιο εθνικιστική και πιο ηδονιστική.
Ποια ήταν η αφετηρία για την ταινία;
Ήταν κάτι που μου συνέβη όταν ήμουν στο στρατό, στρατιώτης σε μονάδα μάχης. Ένα βράδυ δεν άντεξα άλλο και αποφάσισα να λιποτακτήσω. Έφυγα από τη βάση μας και άρχισα να περιπλανιέμαι μόνος μου στην έρημο. Πολύ γρήγορα όμως ένιωσα χαμένος και άρχισα να φοβάμαι. Μετά από λίγες ώρες, επέστρεψα στη βάση μας χωρίς κανείς να αντιληφθεί τη μικρή μου απόπειρα απόδρασης. Στην ταινία, προσπαθώ να φανταστώ τι θα είχε συμβεί αν είχα περισσότερο θάρρος, μέχρι του σημείου να επαναστατήσω πραγματικά εναντίον του εαυτού μου.
Η ταινία γυρίστηκε πριν από την 7η Οκτωβρίου και τον πόλεμο στη Γάζα, αλλά ξαφνικά αποκτά μια πολύ επίκαιρη, σχεδόν προφητική διάσταση...
Νομίζω ότι το αίσθημα ότι η γη τρέμει κάτω από τα πόδια μας και ότι το Ισραήλ είναι στα πρόθυρα της έκρηξης το συμμερίζονται πολλοί άνθρωποι εδώ και μερικά χρόνια. Η απώθηση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, η κατοχή, το γεγονός ότι η Γάζα έχει γίνει μια υπαίθρια φυλακή, η μετατροπή του Ισραήλ σε μια υπερεθνικιστική κοινωνία, η άνοδος της δύναμης των φονταμενταλιστικών θρησκευτικών δυνάμεων τόσο στην παλαιστινιακή όσο και στην ισραηλινή πλευρά - όλα αυτά ήταν ορατά και γνωστά σε όλους. Επομένως, δεν προφητεύω απολύτως τίποτα, περιγράφω την πραγματικότητα όπως είναι, χωρίς να κρύβω τίποτα. [...]
Τελ Αβίβ, 7 Μαρτίου 2024*
Dani Rosenberg, ισραηλινός σκηνοθέτης της ταινίας Ο Λιποτάκτης: "Η ταινία μου προσέκρουσε στον τοίχο της πραγματικότητας".
Clarisse Fabre
Le Monde - 27.04.2024
Η μυθοπλασία μερικές φορές απηχεί τόσο παράξενα την πραγματικότητα που σου προκαλεί ανατριχίλα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει με τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Dani Rosenberg, The Vanishing Soldier, που εξιστορεί τη φυγή ενός νεαρού Ισραηλινού στρατιώτη, του Shlomi (Ido Tako), από τη Γάζα ως το Τελ Αβίβ, έχοντας την τρελή ελπίδα να ξαναβρει τη φιλενάδα του και να συνεχίσει τη ζωή του. Εκτός από την προβολή της στο διαγωνιστικό τμήμα του Λοκάρνο τον Αύγουστο του 2023, η ταινία The Vanishing Soldier (διεθνής τίτλος) παρουσιάστηκε επίσης στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μπουσάν στη Νότια Κορέα στις 8 Οκτωβρίου 2023, την επομένη της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ.
Ήταν ένα σοκ για τους επισκέπτες του φεστιβάλ και για τον σκηνοθέτη να βλέπει τον ήρωα στη μεγάλη οθόνη να βαδίζει κοντά στα σύνορα με τη Γάζα, και να φτάνει στη στρατιωτική βάση Zikim, ένα από τα σημεία από τα οποία η Χαμάς εισήλθε στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Ο σκηνοθέτης, ο οποίος γεννήθηκε το 1979 και ζει στο Τελ Αβίβ, εξηγεί ότι ο Λιποτάκτης γεννήθηκε από τις "δικές του ανησυχίες" σε σχέση με την γεωπολιτική κατάσταση του Ισραήλ.
Ήσασταν μακριά από την οικογένειά σας την ημέρα της επίθεσης της Χαμάς. Πώς βιώσατε τα γεγονότα;
Είχα μόλις φτάσει στο αεροδρόμιο της Μπουσάν, το μεσημέρι της 7ης Οκτωβρίου 2023, όταν άνοιξα το κινητό μου τηλέφωνο και είδα τις ειδήσεις. 'Επαθα σοκ. Ήθελα να επιστρέψω σπίτι μου, αλλά η προβολή ήταν την επόμενη μέρα. Κατά τη διάρκεια της προβολής με το κοινό, είπα στον εαυτό μου ότι η ταινία μου προσέκρουε στον τοίχο της πραγματικότητας. Ένα χωριό που είχαμε κινηματογραφήσει είχε μόλις δεχτεί επίθεση... Είχα χάσει τα σημεία αναφοράς μου, ο Λιποτάκτης δεν περιέγραφε το παρόν ή ένα πιθανό μέλλον, δεν ήξερα πια σε ποιο χώρο τοποθετούνταν.
Αλλά η επίθεση της Χαμάς δεν ήταν 100% έκπληξη, επειδή ζούμε στην άκρη ενός ηφαιστείου, λίγο σαν την Πομπηία με τον Βεζούβιο δίπλα. Είχαμε ένα φρικτό συναίσθημα ότι κάτι θα συνέβαινε, γιατί πίσω μας υπάρχουν όλα αυτά τα χρόνια του αποικισμού των παλαιστινιακών εδαφών... [...]
"Ο κόσμος λέει ότι είμαι αφελής, αντισημίτισσα, προδότρια"
Μία Ισραηλινή έφηβη φυλακίστηκε επειδή αρνήθηκε τη στράτευση.
Η αντιρρησίας συνείδησης Sofia Orr εξηγεί γιατί δεν αμφιταλαντεύτηκε ποτέ όσον αφορά την απόφασή της παρά την καταστολή στο Ισραήλ ενάντια σε όσους τάσσονται κατά του πολέμου.
Oren Ziv
+972 Magazine σε συνεργασία με Open Call - 26.02.2024
Το πρωί της Κυριακής, η 18χρονη Ισραηλινή αντιρρησίας συνείδησης Sofia Orr έφτασε στο κέντρο στρατολόγησης του στρατού κοντά στο Τελ Αβίβ και δήλωσε την άρνησή της να καταταγεί στην υποχρεωτική στρατιωτική θητεία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα και τη μακροχρόνια κατοχή. Η Orr, η δεύτερη ισραηλινή έφηβη που αρνείται δημοσίως τη στράτευση για πολιτικούς λόγους μετά την 7η Οκτωβρίου - ακολουθώντας τον Tal Mitnick που έπραξε το ίδιο τον Δεκέμβρη- η Orr καταδικάστηκε αρχικά σε 20 ημέρες στη στρατιωτική φυλακή Neve Tzedek, οι οποίες πιθανότατα θα παραταθούν αν συνεχίσει να αρνείται να καταταγεί.
"Η τρέχουσα ατμόσφαιρα είναι πολύ πιο βίαιη ενάντια στις πεποιθήσεις μου, οπότε προφανώς φοβάμαι περισσότερο, αλλά νομίζω ότι σε αυτούς τους καιρούς το πιο σημαντικό πράγμα είναι να εκφράσω μια φωνή αντίστασης", δήλωσε στο +972 και στο Local Call σε συνέντευξή της την περασμένη εβδομάδα. "Επιλέγω να αρνούμαι γιατί δεν υπάρχουν νικητές στον πόλεμο. Το βλέπουμε τώρα περισσότερο από ποτέ. Όλοι οι άνθρωποι, από τον Ιορδάνη ποταμό μέχρι τη θάλασσα [της Μεσογείου], υποφέρουν από αυτόν τον πόλεμο και μόνο η ειρήνη, η πολιτική λύση και η παρουσίαση μιας εναλλακτικής λύσης μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματική ασφάλεια".
Η Orr εξήγησε ότι είχε ήδη αποφασίσει να αρνηθεί την υποχρεωτική στράτευσή της πολύ πριν από την έναρξη του πολέμου, εξαιτίας "της κατοχής και της καταπίεσης που επιβάλλει ο στρατός στους Παλαιστίνιους στη Δυτική Όχθη. Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου υπό την ηγεσία της Χαμάς", είπε, "μας έδειξαν για άλλη μια φορά ότι η βία οδηγεί μόνο σε περισσότερη βία και ότι πρέπει να το λύσουμε ειρηνικά και όχι με περισσότερη βία".
Περίπου 30 αριστεροί ακτιβιστές, κυρίως έφηβοι, συνόδευσαν την Orr στο κέντρο στρατολόγησης. Πραγματοποίησαν διαμαρτυρία για να υποστηρίξουν την απόφασή της να αρνηθεί, προκαλώντας το ενδιαφέρον αρκετών υπερορθόδοξων φοιτητών των yeshiva που είχαν έρθει για να πάρουν απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία.
Χιλιάδες Ισραηλινοί έφηβοι απαλλάσσονται από τη στράτευση κάθε χρόνο, κυρίως για θρησκευτικούς λόγους, αλλά μόνο ελάχιστοι δηλώνουν πολιτικά αντίθετοι στη στρατιωτική θητεία. Εκτός από τον μεταβλητό χρόνο φυλάκισης, η άρνηση στράτευσης για λόγους συνείδησης μπορεί να περιορίσει τις προοπτικές καριέρας και να οδηγήσει σε κοινωνικό στιγματισμό.
Παρ' όλα αυτά, η Orr ήταν μία από τους 230 ισραηλινούς εφήβους που υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή στις αρχές Σεπτεμβρίου, πριν από τον πόλεμο, ανακοινώνοντας την πρόθεσή τους να αρνηθούν τις διαταγές στράτευσής τους ως μέρος μιας ευρύτερης διαμαρτυρίας ενάντια στις προσπάθειες της ακροδεξιάς κυβέρνησης του Ισραήλ να περιορίσει την εξουσία της δικαιοσύνης. Συνδέοντας τη δικαστική αναθεώρηση με τη μακροχρόνια στρατιωτική κυριαρχία του Ισραήλ επί των Παλαιστινίων, οι μαθητές λυκείου -που οργανώθηκαν υπό τη σημαία "Νεολαία κατά της Δικτατορίας"- δήλωσαν ότι δεν θα καταταγούν στο στρατό "μέχρι να διασφαλιστεί η δημοκρατία για όλους όσοι ζουν στη δικαιοδοσία της ισραηλινής κυβέρνησης".
Με τη συντριπτική πλειοψηφία του ισραηλινού κοινού να υποστηρίζει πλήρως την επίθεση του στρατού στη Γάζα στον απόηχο της 7ης Οκτωβρίου και με τους αριστερούς ακτιβιστές να αντιμετωπίζουν σκληρή αστυνομική καταστολή και στιγματισμό εξαιτίας της θέση τους ενάντια στον πόλεμο, το ρίσκο για τους αντιρρησίες συνείδησης έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η οποία έχει επεξεργαστεί για λόγους έκτασης και σαφήνειας, η Orr εξηγεί γιατί δεν αμφιταλαντεύτηκε ποτέ με την απόφασή της να αρνηθεί.
Πώς κατέληξες στην απόφαση να αρνηθείς τη στρατιωτική θητεία;
Πάντα αισθανόμουν μεγαλύτερη δέσμευση προς τους ανθρώπους παρά προς τα κράτη, αλλά [η αντίθεσή μου στη στράτευση] άρχισε να γίνεται ξεκάθαρη όταν ήμουν περίπου 15 ετών. Άρχισα να κάνω ερωτήσεις στον εαυτό μου: Ποιους θα υπηρετούσα στην πραγματικότητα με τη στρατιωτική μου θητεία, και τι θα τους βοηθούσα να κάνουν;
Κατάλαβα ότι αν κατατασσόμουν, θα έπαιρνα μέρος και θα νομιμοποιούα έναν κύκλο βίας που διαρκεί δεκαετίες. Συνειδητοποίησα ότι όχι μόνο δεν μπορούσα να το κάνω αυτό, αλλά ότι έπρεπε να κάνω ό,τι μπορούσα για να βάλω ένα τέλος σε αυτό και να αντισταθώ.
Εξηγώντας τι σημαίνει η στράτευση για μένα, ελπίζω να κάνω και άλλους ανθρώπους να σκεφτούν για τη στράτευσή τους και να αναρωτηθούν σε τι βοηθάει. Το κάνω αυτό με ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη και αγάπη για όλους τους Ισραηλινούς που ζουν στο Ισραήλ και για όλους τους Παλαιστίνιους που ζουν στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκείας - απλά με την πεποίθηση ότι κάθε άνθρωπος αξίζει να ζει μια ζωή με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.
Διαμόρφωσες τις απόψεις σου την περίοδο που πολλοί φιλελεύθεροι Ισραηλινοί διαμαρτύρονταν κατά της κυβέρνησης - στις διαδηλώσεις "Balfour" στην Ιερουσαλήμ το 2020 και στις διαδηλώσεις "Kaplan" στο Τελ Αβίβ το 2023. Συμμετείχες ενεργά σε αυτά τα κινήματα;
Αυτές οι διαμαρτυρίες ήταν σημαντικές, αλλά δεν επικεντρώθηκαν σε αυτό που πιστεύω ότι είναι η ρίζα του προβλήματος. Έτσι, ήταν πολύ σημαντικό για μένα να πάω εκεί και να διευρύνω τη συζήτηση. Η ισραηλινή κοινωνία προσπαθεί πολύ σκληρά να αγνοήσει την κατοχή και τους Παλαιστίνιους, πιστεύοντας ότι αυτό το πρόβλημα θα περάσει. Αλλά δεν περνάει, όπως βλέπουμε τώρα. Το πρόβλημα δεν εξαφανίζεται μόνο και μόνο επειδή σταματάς να το κοιτάς. Μένει και συνεχίζει να μεγαλώνει μέχρι τελικά να εκραγεί.
Ποια ήταν η αντίδραση στην απόφασή σου, από φίλους, συγγενείς και συμμαθητές;
Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι είμαι παράξενη και δεν καταλαβαίνουν για τι πράγμα μιλάω. Λένε ότι είμαι αφελής και εγωίστρια και μερικές φορές επίσης ότι είμαι αντισημίτισσα, προδότρια και ότι μου εύχονται κάθε είδους άσχημα πράγματα. Ευτυχώς, αυτοί δεν ανήκουν στους πιο κοντινούς μου κύκλους, αλλά υπήρξαν αντιδράσεις τόσο από φίλους όσο και από συγγενείς που δεν ήταν εύκολες.
Έγινε πολύ χειρότερο μετά την 7η Οκτωβρίου με το κύμα των "'απογοητευμένων" - ανθρώπων που πριν από την 7η Οκτωβρίου πίστευαν ότι υπήρχε η δυνατότητα μιας [ειρηνικής πολιτικής] λύσης, και μετά από αυτό έχασαν την ελπίδα τους σε αυτή τη δυνατότητα. Αλλά η 7η Οκτωβρίου απέδειξε μόνο ότι μια πολιτική λύση είναι απαραίτητη, διαφορετικά η βία απλώς θα συνεχιστεί.
Υπάρχει μια άνευ προηγουμένου επιθυμία για εκδίκηση στην ισραηλινή κοινωνία. Βλέπεις την άρνησή σου ως μια προσπάθεια να πείσεις τον κόσμο ή ως μια δηλωτική ενέργεια απέναντι σε αυτό το κύμα;
Είναι σημαντικό για μένα να το κάνω αυτό ακόμη και αν δεν πείσω κανέναν. Είναι το σωστό πράγμα που πρέπει να κάνω. Αλλά δεν ξέρω αν θα το έκανα αυτό δημόσια αν δεν είχα κάποια ελπίδα ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ακούσουν και ότι υπάρχει ακόμη χώρος για συζήτηση. Είναι πολύ σημαντικό να απευθυνθώ στην ισραηλινή κοινωνία, ειδικά στους νέους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί που βρίσκομαι εγώ, και να τους δείξω γιατί επέλεξα αυτό που επέλεξα.
Έχεις φίλους ή γνωστούς που υπηρετούν σήμερα στη Γάζα;
Μέσα στη Γάζα - όχι. Αλλά έχω πολλούς φίλους που υπηρετούν ή υπηρέτησαν στο στρατό. Θέλω το καλύτερο και γι' αυτούς. Θέλω το κράτος να σταματήσει να στέλνει στρατιώτες να σκοτώνονται. Θέλω να είναι σε θέση να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή - αλλά αυτοί δεν το βλέπουν έτσι.
Η συνάντηση με Παλαιστίνιους σε βοήθησε να καταλήξεις στην απόφασή σου να αρνηθείς;
Οι απόψεις μου ήταν ήδη σχετικά παγιωμένες πριν αρχίσω να συναντώ Παλαιστίνιους, αλλά αυτό βοήθησε να γίνουν απτές: μεγαλώνουμε λέγοντας ότι είναι εχθροί μας, αλλά όταν τους συναντάω βλέπω ότι είναι κανονικοί άνθρωποι σαν κι εμένα, που θέλουν να ζήσουν τη ζωή τους όπως κι εγώ. Υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα απανθρωποποίησης, οπότε αυτές οι συναντήσεις είναι πραγματικά σημαντικές. Από τη στιγμή που παύεις να πιστεύεις ότι οι Παλαιστίνιοι είναι άνθρωποι, είναι πολύ πιο εύκολο να απορρίψεις την ιδέα ότι οι ζωές τους αξίζουν κάτι και να τους σκοτώνεις χωρίς δεύτερη σκέψη.
Δείτε στο Αλμανάκ μία παλαιότερη αναφορά (το 2015) στους "Shministim" και "Refuznik", τους αντιρρησίες συνείδησης και αρνητές στράτευσης στο Ισραήλ, όταν η αντίδραση των νέων Ισραηλινών στις ενέργειες του στρατού τους ήταν ασύγκρητα μεγαλύτερη. Συνόψιζε ένα άρθρο που επρόκειτο να γράψει η Μελίτα Κάραλη για το κυπριακό περιοδικό Υστερόγραφο:
Shministim, Refuznik. Aντιρρησίες συνείδησης και αρνητές στράτευσης στο Ισραήλ.
