"Η σχολή σάμπας Mangueira μιλάει για έναν Ιησού με "μαύρο πρόσωπο, ινδικό αίμα και σώμα γυναίκας". Η παραμορφωμένη θεολογική άποψη προσπαθεί να εφαρμόσει τις σοσιαλιστικές διδασκαλίες του Karl Marx. Κατά την άποψη αυτής της ψευδούς διδασκαλίας, ο Χριστός δεν είναι πνευματικός απελευθερωτής, αλλά επαναστάτης που ενθάρρυνε τον πολιτικό ρόλο της Εκκλησίας. Προκαλώντας τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Jair Messias Bolsonaro, οι στίχοι τους μιλούν επίσης για έναν "Μεσσία με όπλα στα χέρια". Michael Caceres (Gospel prime)
Μαύρη Παναγία, αλλά όχι μαύρος Χριστός
Gilles Fumey
Le Monde, Blog Géographies en mouvement, 27.02.2020
*
Εκατοντάδες μαύρες Παναγίες έλκουν στην Ευρώπη πλήθη προσκυνητών και τουριστών ήδη από τον Μεσαίωνα. Στη Βραζιλία, ένας μαύρος Χριστός ήταν αυτός που έβαλε φωτιές στο Διαδίκτυο.
Στην Τουλούζη, σε ένα παρεκκλήσι της επιβλητικής Βασιλικής της Daurade στις όχθες της Γκαρόν, την περασμένη Κυριακή γύρω στο μεσημέρι, ένα παιδί ρωτούσε τη μητέρα του δείχνοντας με το κινητό του το άγαλμα: "Μα γιατί φωτογραφίζεις τη μαύρη κούκλα;" Η κούκλα αυτή είναι μία από τις μαύρες Παναγίες της Γαλλίας στις οποίες απέδιδαν κάποιο θαύμα στον 17ο αιώνα.
Εν τω μεταξύ, στη Βραζιλία, στο καρναβάλι του Ρίο, η σχολή σάμπας Mangueira προκάλεσε την οργή φονταμενταλιστών κληρικών, επειδή, όπως διατείνονταν, διοργάνωσε μια βλάσφημη παρέλαση με έναν μαύρο Χριστό. Ωστόσο, η σχολή σάμπας είχε βγει νικήτρια ατο καρναβάλι του 2019, επειδή είχε την πολιτική τόλμη να τιμήσει μία δολοφονημένη μαύρη εκλεγμένη αντιπρόσωπο [την Marielle Franco -σ.σ.].
Φέτος, η παρέλαση δείχνει έναν σύγχρονο Χριστό: μαύρο, γιο ενός ανέργου και μιας άπορης μητέρας, άστεγο, γιο μιας κακοποιημένης γυναίκας, που προέρχεται από την φτωχή συνοικία της Mangueira, μία από τις φαβέλες του Ρίου. Ο carnavalesco Leandra Vieira εξηγεί: "Ο Ιησούς πάνω στο σταυρό είναι η έκφραση πολλών σωμάτων". Στα κοινωνικά δίκτυα, έγινε το πανδαιμώνιο. 'Εχουν ήδη συγκεντρωθεί 115.000 υπογραφές. Η Αρχιεπισκοπή του Ρίο δεν κατέληξε σε συμφωνία με τη σχολή της σάμπας.
Από την εποχή του επισκόπου των φτωχών, του Don Helder Camara από το Recife, ο οποίος υπερασπίστηκε τη θεολογία της απελευθέρωσης, μέχρι σήμερα, όπου οι ευαγγελιστές είναι πανταχού παρόντες, μέχρι και στις κάλπες υπέρ του Bolsonaro, η βραζιλιάνικη Εκκλησία έχει αλλάξει. Βρίσκεται διαιρεμένη, και οι πιο προοδευτικοί έχουν χάσει την επιρροή τους. 'Ετσι εξηγείται και η προσπάθεια του Πάπα Φραγκίσκου να ανακτήσει τον έλεγχο, και να υπερασπιστεί τους φτωχούς, ειδικά στην Αμαζονία.
Γύρω στα Χριστούγεννα, οι κωμικοί του θιάσου Porta des Fundos υπήρξαν στόχος καταγγελίας επειδή θεωρήθηκε βλάσφημη η παρωδία τους με έναν ομοφυλόφιλο Ιησού στο Netflix. Το Ανώτατο Δικαστήριο την απέρριψε προβάλλοντας το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Η Le Figaro αναφέρθηκε στη δήλωση που έκανε ο Fabio Porchat, ο σεναριογράφος του θιάσου, στην O Globo: "Συγγνώμη, αλλά ναι, αστειευόμαστε με τη θρησκεία, με το ποδόσφαιρο, με την πολιτική, με τη μητέρα μου, με ό, τι θέλετε. Δεν το λέω εγώ, το λέει το Σύνταγμα. Ο "νόμος του Θεού" δεν υπάρχει στη χώρα μας". Για τον πρώην πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Joaquim Barbosa, "το Δικαστήριο υιοθέτησε την αμερικανική αντίληψη, η οποία είναι ξένη προς τις δικές μας νομικές παραδόσεις (...) Δεν νομίζω ότι κάτω από την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης ένα πρόσωπο ή ένα μέσο μπορεί να προσβάλει, να ταπεινώσει, να εξευτελίσει ομάδες, ειδικά τις μειονότητες".
Στην Τουλούζη, μπροστά από τη μαύρη Παναγία, ο αγώνας είναι διαφορετικός, αλλά είναι χαρακτηριστικές κάποιες ερμηνείες που δόθηκαν στο 'Ασμα Ασμάτων. Βεβαία, το απόσπασμα είναι ατυχές, εκτός πλαισίου. Οι μαύρες Παναγίες είναι γυναικείες εικόνες που έρχονται από τον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, και που μπορεί να αναπαριστούν την Παναγία, την αγία Σάρα, την προστάτιδα των Τσιγγάνων ή την Αγία Άννα. Τα σκούρο χρώμα τους συχνά περιορίζεται στο πρόσωπο και στα χέρια, τα οποία μπορούν να σμιλευτούν στο βασάλτη ή να ζωγραφιστούν στις βυζαντινές εικόνες. Γι' αυτό και εντοπίζονται στη Μεσόγειο (με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της Częstochowa, στην Πολωνία), και στη Γαλλία, ειδικά στο Νότο της, που έχει να επιδείξει εκατόν ογδόντα παρόμοιες τέτοιες! Το 'Ασμα Ασμάτων χρησιμοποιήθηκε για να εξηγηθεί το σκούρο χρώμα του προσώπου. Σύμφωνα με τους μεταφραστές, το κείμενο μπορεί να λέει "είμαι μαυρούλα κι όμως είμαι όμορφη (...) Μην εκπλαγείτε αν είμαι πολύ μελαγχρινή, ο ήλιος μου έδωσε αυτό το μαύριο χρώμα επειδή οι γιοι της μητέρας μου (...) με έβαλαν να φυλάω τ' αμπέλια". [...] Από το άσμα αυτό του Σολομώντα, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η Sulamith, η νεαρή χωριάτισσα που προσεκλήθη στο παλάτι του βασιλιά, φοβήθηκε το βλέμμα των άλλων γυναικών στο βασιλικό χαρέμι, οι οποίες ήταν πιο χλωμές από την ίδια, και γι' αυτό ζήτησε συγγνώμη για το ...μαυρισμένο της δέρμα. Αναζητώντας εξηγήσεις για το μαύρο χρώμα στις μεσαιωνικές Παναγίες, μερικοί σχολιαστές διάλεξαν αυτό το απόσπασμα από τη Βίβλο για να εκλογικεύσουν το χρώμα τους. Ενώ οι χημικές αναλύσεις που έγιναν στις μεσαιωνικές Παναγίες έδειξαν μια αλλοίωση των χρωστικών ουσιών που είχαν ως βάση το μόλυβδο, καθώς το λευκό μετατρέπεται σε μαύρο πλαττνερνίτη, που συχνά κρύβει μια πολυχρωμία κάτω από την επίστρωση αυτή. Μερικές φορές, όταν αποκαταστάθηκαν, ξαναβρήκαν το αρχικό τους χρώμα όπως στο Moulins (Allier). Από τον XVIIο αιώνα και μετά, οι γλύπτες υιοθέτησαν και χρησιμοποιήσαν το μαύρο χρώμα επιλέγοντας σκοτεινά ορυκτά. Αφήνοντας τους ειδικούς να αποφασίσουν για την αιγυπτιακή, κοπτική και αιθιοπική προέλευση ως αρχική πηγή.
Ας θυμηθούμε ότι οι βυζαντινοί ορθόδοξοι παρήγαγαν μία ολόκληρη διαφωτιστική φιλολογία για να εκθειάσουν το μαύρο χρώμα. Μια ιστορία που παραπέμπει σε μια διαφορετική αντίληψη από εκείνη των φλορεντινών αριστοκρατών που άσπριζαν τα πρόσωπά τους με κρέμες (καρκινογόνες), μια λευκότητα που συναντά κανείς συχνά στους αναγεννησιακούς πίνακες. Θα έπρεπε αναμφισβήτητα να ξαναδιαβάσουμε τις απόκρυφες ζωές της Παναγίας τότε που ζούσε στην Αίγυπτο, κείμενα γνωστά στον Μεσαίωνα αλλά που η Καθολική Εκκλησία έπειτα έσβησε. Μία ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων που μας προσκαλεί να ξαναπιάσουμε τον θαυμάσιο διάλογο που μπορεί να αναπτυχθεί δια μέσου των αιώνων και της γεωγραφίας.
Gilles Fumey
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης μία παλαιότερη δημοσίευση:
Σαν σήμερα το 1948, η Σχολή της Σάμπας Beija-Flor (κολίμπρι) ιδρύεται από μια παρέα καρναβαλιστών στη Nilópolis
Αφιέρωμα στον μυθικό "carnavalesco" Joãosinho Trinta.
Ο φετεινός ύμνος της Mangueira:
Samba que o samba é uma reza
Se alguém por acaso despreza
Teme a força que ele tem
Mangueira
Vão te inventar mil pecados
Mas eu estou do seu lado
E do lado do samba também
Eu sou da Estação Primeira de Nazaré
Rosto negro, sangue índio, corpo de mulher
Moleque pelintra do Buraco Quente
Meu nome é Jesus da Gente
Nasci de peito aberto, de punho cerrado
Meu pai carpinteiro desempregado
Minha mãe é Maria das Dores Brasil
Enxugo o suor de quem desce e sobe ladeira
Me encontro no amor que não encontra fronteira
Procura por mim nas fileiras contra a opressão
E no olhar da porta-bandeira pro seu pavilhão
Eu tô que tô dependurado
Em cordéis e corcovados
Mas será que todo povo entendeu o meu recado?
Porque de novo cravejaram o meu corpo
Os profetas da intolerância
Sem saber que a esperança
Brilha mais que a escuridão
Favela, pega a visão
Não tem futuro sem partilha
Nem Messias de arma na mão
Favela, pega a visão
Eu faço fé na minha gente
Que é semente do seu chão
Do céu deu pra ouvir
O desabafo sincopado da cidade
Quarei tambor, da cruz fiz esplendor
E num domingo verde-e-rosa
Ressurgi pro cordão da liberdade
