Club Med
Από την "επανένταξη" των κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο dada dirladada των εξωτικών χωριών
Πώς γεννήθηκε η ιδέα του Club Méditerranée και του μαζικού τουρισμού
('Αρθρο μεταφρασμένο από το blog καθηγητών ιστορίας-γεωγραφίας L' histgeobox)
Με την θέσπιση της άδειας μετ' αποδοχών από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου τον Ιούνιο του 1936, πολλοί Γάλλοι κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον δρόμο των διακοπών. Χάρη στα φθηνότερα ειδικά είσητήρια τρένων, κάποιοι αφήνουν την περιοχή τους για να περάσουν ένα σαββατοκύριακο κοντά στη θάλασσα και να απολαύσουν τις χαρές της. Οι πιο πολλοί που δεν έχουν ακόμη τη δυνατότητα μιας τέτοιας εξόδου μυούνται στην αναψυχή και στις διακοπές κοντά στο σπίτι τους, με ένα πικνίκ δίπλα στο ποτάμι, μια βόλτα με ποδήλατο, ή κι ένα χορό στα λαϊκά ταβερνεία. Στο πλαίσιο αυτό, ο Υπουργός Αναψυχής Léo Lagrange δημιουργεί την πρώτη "auberge de jeunesse" [δομή φιλοξενίας για νέους ανάλογη με το youth hostel- σ.σ.] στο Παρίσι το 1937.
Η ψυχαγωγία βρίσκεται τότε συνήθως κάτω από την εποπτεία πολιτικών ή θρησκευτικών δομών, όπως των καθολικών αθλητικών λεσχών ή των κομμουνιστικών κατασκηνώσεων. Οι "auberges de jeunesse" εντάσσονται αντίθετα σε ένα κίνημα μη θρησκευτικό και αντικομφορμιστικό και αναπτύσσουν μία ηδονιστική θεώρηση της αναψυχής, προωθώντας την ανεξαρτησία των νέων απέναντι στους ενηλίκους, μακρία από κάθε ιδεολογική χειραγώγηση.
"Κάποια χαρακτηριστικά των κλαμπ διακοπών της δεκαετίας του '50 ενυπάρχουν ήδη στις "auberges". Οι ενδυματολογικές προτιμήσεις των μελών τους ξεχωρίζουν από τον κλασικό τύπο ντυσίματος της συντηρητικής αστικής τάξης (κοστούμι, καπέλο, κλπ.). Υπάρχει έντονη η επιθυμία να ξεπεραστούν οι κοινωνικές, εθνικές και σεξουαλικές (επιβάλλεται η μικτή συγκατοίκηση) διαιρέσεις, να αναπτυχθεί ένα κοινοτικό πνεύμα συντροφικότητας (ο ενικός χρησιμοποιείται αυθόρμητα στις "auberges"), η αγάπη για τη φύση και τα ταξίδια (πεζοπορείες, ποδηλατοτουρισμός, ωτο-στόπ), ο ειρηνισμός. Το τραγούδι, η βραδυνή συνάθροιση και τα παιχνίδια αποτελούν το πρωίμιο της διασκέδασης που θα κυριαρχήσει στα κλαμπ των διακοπών" (Bertrand Réau).
Το επικούρειο αυτό μοντέλο θα εμπνεύσει επίσης τις "Λευκές Αρκούδες", ένα κλαμπ κολύμβησης για τους Λευκορώσους ιμικγρέδες στη Γαλλία. Το 1935, ο Dimitri Philippov, ένα από τα μέλη αυτού του κλαμπ, αποφασίζει να εγκαταστήσει στο Καλβί [λιμάνι της Κορσικής -σ.σ.] ένα πρόχειρο κατάλυμα για νέους ενήλικες που αναζητούν την ψυχαγωγία μέσα από ένα πνεύμα συντροφικότητας, πέρα από τους κοινωνικούς φραγμούς.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αναστέλλει την μύηση στην χαρά των διακοπών. Γι' αυτό και στην Απελευθέρωση οι Γάλλοι δείχνουν περισσότερο παρά ποτέ διψασμένοι για διασκέδαση και για ξεγνοιασιά. Ενόσω οι αρχές αναζητούν τρόπους για να διευκολύνουν την πρόσβαση των μεσαίων και λαϊκών τάξεων στις διακοπές -στον "κοινωνικό τουρισμό" όπως ονομάζεται αργότερα- κάποιοι ιδιώτες πειραματίζονται με νέες φόρμουλες διακοπών.
Ο Dimitri Philippov των "Λευκών Αρκούδων" συνεχίζει τα προπολεμικά του πειράματα. Το 1948, δημιουργεί το "Ολυμπιακό κλαμπ", ένα χωριό για τις διακοπές που αποτελείται από σκηνές, ένα μπαρ, μια πίστα χορού. Σ' αυτή την φόρμουλα του "all inclusive", οι παραθεριστές ασκούνται τη μέρα σε αθλητικές δραστηριότητες στη φύση και το βράδυ ρίχνονται στην διασκέδαση. Ακολουθώντας τα χνάρια του, θα εμφανιστούν κι άλλα κλαμπ, όπως το "Μαγικό Χωριό" που δημιουργήθηκε από τον Paul Morihien για τους Lazareff, τους ιδρυτές του νέου περιοδικού Elle.
Οι εμπνευστές και οι πελάτες των πρώτων αυτών κλαμπ δεν ανήκουν στην παραδοσιακή αστική τάξη. Είναι νέοι, συνήθως με ξένη καταγωγή (Ρώσοι, Βέλγοι, Αρμένιοι...), προέρχονται από την οικονομική αστική τάξη και όλοι τους διακρίνονται από τις γερές αθλητικές τους ικανότητες. Ο Gérard Blitz είναι ένας απ' αυτούς. Υιός φλαμανδού αδαμαντουργού από την Αμβέρσα, ο νεαρός μεγαλώνει μέσα στη λατρεία των σπορ και γίνεται στο Βέλγιο πρωταθλητής στην υδατοσφαίριση. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Blitz εντάσσεται στην Αντίσταση. Αργότερα, στην Απελευθέρωση, οι βελγικές αρχές του αναθέτουν την επανένταξη των επιζώντων από τα στρατοπέδα συγκέντρωσης. Για να φέρει σε πέρας την αποστολή του, επιτάσσει ένα ξενοδοχείο το οποίο μετατρέψει σε ένα είδος στεγανού χώρου όπου οι πρώην κρατούμενοι "ξαναμαθαίνουν να ζουν". Ο Gérard Blitz θα διδαχθεί πολλά από την συνταρακτική αυτή εμπειρία.
Το καλοκαίρι του 1948, ο νεαρός άνδρας συχνάζει στο "Ολυμπιακό κλαμπ" του Philippov στο Καλβί, έναν χώρο αφιερωμένο στα αθλήματα, στη συντροφικότητα και την μικτή συγκατοίκηση. Εντυπωσιασμένος, ο Gérard Blitz ονειρεύεται να χαρίσει στον πολύ κόσμο νέους χώρους απόδρασης απαλλαγμένους από τους κοινωνικούς φραγμούς. Μέσα απ' αυτήν την οπτική, δημιουργεί τη δική του δομή. Στις 27 Απριλίου του 1950, ο Gérard Blitz ιδρύει το Club Med με τη μορφή ενός οργανισμού που διέπεται από το νόμο του 1901. Προερχόμενος από μία ευκατάστατη οικογένεια, απαλλαγμένος από τις υλικές ανάγκες, ο ιδρυτής δεν προσδοκά μία άμεση οικονομική απόδοση. Αντί για κοινωνικό τουρισμό, ο Blitz θέλει να προτείνει μία φόρμουλα διακοπών βασισμένη στην υπάιθρια ζωή, τα αθλήματα, την αλλαγή σκηνικού, την συνάντηση, την ευχαρίστηση, στα πλαίσια μιας διαμονής "που θα εφαρμόζει μία ηδονιστική αντίληψη της αναψυχής έχοντας το παιχνίδι ως τελικό σκοπό" (Bertrand Réau).
Η συγκυρία φαίνεται να ευνοεί την επιτυχία του εγχειρήματος. Η Γαλλία μόλις κατάργησε τα κουπόνια σίτησης (το 1949), ενώ η κυβέρνηση Bidault θέσπισε το 1950 τον κατώτατο μισθό. Η χώρα εισέρχεται τότε αργά στην καταναλωτική κοινωνία.
Για να προχωρήσει το σχέδιό του, ο Blitz έρχεται σε επαφή με την οικογένεια εμπόρων Trigano με καταγωγή από την Αλγερία, οι οποίοι ειδικεύονταν στην κατασκευή στοριών, και αργότερα σε είδη κάμπινγκ και στην πώληση σκηνών. Οι Trigano παρέχουν τα αναγκαία υλικά για τη διαμονή των παραθεριστών (250 σκηνές και 1000 κρεβάτια). Ο Blitz μπορεί επιτέλους να ξεκινήσει να εφαρμόζει την ιδέα του.
Το καλοκαίρι του 1950, το Club Méditerranée προσφέρει τις τέσσερις πρώτες διαμονές του διάρκειας δύο εβδομάδων σε ένα ψαροχώρι που βρίσκεται στην Αλκούντια, βορειοανατολικά της Μαγιόρκας. Οι πρώτοι πελάτες προέρχονται από τον περίγυρο του ιδρυτή: δημοσιογράφοι της εφημερίδας L'équipe, πρώην αντιστασιακοί, πρωταθλητές στην κολύμβηση, διανοούμενοι. Για 16.8οο φράγκα τις δύο εβδομάδες (ο κατώτατος μισθός της εποχής), ο Blitz υπόσχεται "μία νέα και συμπαθητική φόρμουλα διακοπών. 'Ενα χωριό με άνετες σκηνές. Τις πιο ωραίες τοποθεσίες της Μεσογείου. 'Ενα πολυπληθές και αφοσιωμένο προσωπικό. 'Ολα τα μεσογειακά αθλήματα. 'Ενα γρήγορο και αναπαυτικό ταξίδι. Ποιοτική ψυχαγωγεία." Στην πραγματικότητα, το κλαμπ μοιάζει περισσότερο με στρατώνα παρά με κλαμπ διακοπών. Αποτελείται από σκηνές που περίσσεψαν από τον αμερικανικό στρατό κι από ετοιμόρροπα ράντζα. Η φόρμουλα αυτή γοητεύει ωστόσο μία πελατεία από φοιτητές και νεούς ευκατάστατων οικογενειών στους οποίους αρέσει η ιδέα αυτών των "σπαρτιάτικων" διακοπών που υπόσχονται νέες εμπειρίες, περιπέτειες και εξωτισμό στους αντίποδες των άκαμπτων διακοπών των γονιών τους. Η κοινή ζωή οργανώνεται γύρω από το φαγητό, το μπάνιο, τις παραστάσεις. Λίγο σαν κατασκήνωση, λίγο σαν κιμπούτς, η φόρμουλα του χωριού-κλαμπ, πρωτότυπη σε μια τέτοια κλίμακα, πείθει αμέσως.
Στο τέλος της διαμονής του, ο αθλητής και δημοσιογράφος Marcel Hansenne γράφει στη L'Équipe: "Να φύγεις, να εγκαταλείψεις τα πάντα, να βάλεις στο ντουλάπι τα καλογυαλισμένα παπούτσια και τους παγωμένους γιακάδες. Να μην ανοίξεις πια εφημερίδα. Να μην ακούσεις πια ράδιο. Να αποχαιρετήσεις τις δυσβάσταχτες συμβάσεις. Να τα αφήσεις όλα και να γίνεις ένας άλλος για δυό βδομάδες, μακριά από τους άλλους και κοντά σ' εκείνους που ένοιωσαν την ίδια αναπόδραστη επιθυμία μιας γλυκιάς εξορίας, μιας βαθιάς ανάσας. Σήμερα, σχεδόν τρεις μήνες πέρασαν από την άφιξη των πρώτων μελών του Club Méditerranée μπροστά στον κόλπο της Αλκούντια. (...) Το Club Méditerranée γεννήθηκε και θα έχει μία μακρά ζωή."
Παρά την προσέλευση πελατών, η οικονομική κατάσταση του Club θα αποδειχτεί σύντομα κρίσιμη. Ο Blitz, ιδεαλιστής και κακός διαχειριστής, δυσκολεύεται να πληρώσει τους προμηθευτές του, μεταξύ των οποίων και τους Trigano. Ο Gilbert, ο μεγαλύτερος γιός, πιστεύει ωστόσο πολύ στην ιδέα του Club. Καταφέρνει και πείθει τον πατέρα του να επενδύσει σε μια επιχείρηση στην οποία γίνεται ο Διευθύνων Σύμβουλος. 'Εκτοτε το Club Med αλλάζει διάσταση για να μεταβληθεί σε μια ανώνυμη εταιρεία με μεταβλητό κεφάλαιο. Για να σταματήσει την οικονομική αιμορραγία, το νέο αφεντικό αποφασίζει να αυξήσει την τιμή της διαμονής και να προσεγγίσει τον Edmond de Rothschild, ο οποίος και γίνεται τότε ο κύριος μέτοχος του Club. Η άφιξη του μεγάλου εκείνου ονόματος του καπιταλισμού της εποχής θέτει τέρμα στον αυτοσχεδιασμό των πρώτων χρόνων. Οι σκηνές αφήνουν τη θέση τους στις καλύβες, και οι καλύβες στο τσιμέντο. [...]
L' histgeobox
Μτφ. Σ.Σ.
Ερασιτεχνική βουβή ταινία γυρισμένη στο Club Méditerranée του Αιγίου το1965.
Απόσπασμα από την ταινία Les Bronzés (Οι Μαυρισμένοι - 1978) του γάλλου σκηνοθέτη Patrice Leconte. 'Εσπασε ταμεία σατιρίζοντας το είδος των διακοπών που προσέφερε το Club Méd.
