Τι κοινό μπορεί να έχει ένας Αυστραλός που έπεσε σε γκρεμό 200 μέτρων στη Νορβηγία με έναν 21χρονο από τη Σιγκαπούρη που πέθανε επειδή έπεσε στον ωκεανό από βράχο μεγάλου ύψους; Ή μια 18χρονη Ρουμάνα που σκαρφάλωσε σε οροφή ακινητοποιημένου τρένου και αφού ακούμπησε κατά λάθος το πόδι της πάνω σε γυμνά ηλεκτροφόρα καλώδια έπαθε ηλεκτροπληξία, με μια Ρωσίδα που αυτοπυροβολήθηκε κατά λάθος στο κεφάλι μέσα στον χώρο εργασίας της; Επίσης, τι κοινό μπορεί να έχει μια 21χρονη Ρωσίδα φοιτήτρια, η οποία σκοτώθηκε πέφτοντας από γέφυρα στη Μόσχα, με έναν 66χρονο Ιάπωνα που πέθανε από καρδιακή προσβολή, όταν έπεσε από σκάλες στο Ταζ Μαχάλ; Ανήκουν στην κατηγορία των ανθρώπων που άφησαν την τελευταία τους πνοή προσπαθώντας να βγάλουν μια εντυπωσιακή selfie. Είναι προφανές ότι η αυτοφωτογράφιση έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια, διανύοντας μια διαδρομή που ξεκινά από τη δημιουργική καταγραφή του εαυτού μας και καταλήγει σε προβληματισμούς και τρομακτικούς κινδύνους. Παλαιότερα, οι φωτογραφίες κόστιζαν πολλά χρήματα και η αποτύπωσή τους απαιτούσε χρόνο. Αργότερα, όλα έγιναν πιο εύκολα με τον ερχομό των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, με τις οποίες είχες πλέον τη δυνατότητα να τραβήξεις ή να διαγράψεις όποια φωτογραφία ήθελες. Τα πάντα άλλαξαν και απλουστεύτηκαν τελείως όταν, το 2010 η Apple, που είχε εντάξει ήδη στα κινητά τη δυνατότητα λήψης φωτογραφιών, παρουσίασε μια νέα εκδοχή του iPhone 4, με φωτογραφικό φακό στο μπροστινό μέρος του τηλεφώνου. Τότε κανείς δεν προέβλεπε ότι αυτή η επιλογή θα δημιουργούσε μια ανάγκη που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαμε και σε σημείο που κανείς να μην μπορεί να αντισταθεί, είτε πρόκειται για τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα είτε τον Πάπα Φραγκίσκο είτε τον Τζάστιν Μπίμπερ. Κάποιες διάσημες selfies ήταν αρκετές για να γίνει μόδα η αυτοφωτογράφιση και να εξελιχθεί σε μάστιγα που συναντάς παντού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες αποφάσισαν να απαγορεύσουν τη χρήση selfies sticks σε εθνικά πάρκα των Ηνωμένων Πολιτειών, προκειμένου να εμποδίσουν τους επισκέπτες να τραβούν φωτογραφίες με αρκούδες, ενώ έντονες ήταν οι διαμαρτυρίες αυτών που συμμετείχαν στον φετινό Ποδηλατικό Γύρο της Γαλλίας, καθώς δεν μπορούσαν να αποφύγουν τα selfie sticks και να αφοσιωθούν στον αγώνα.
Είναι ένα είδος νεύρωσης σε μια εποχή που εκφράζεται από έναν ατελείωτο ατομισμό.
Παράλληλα, έρευνες ξένων πανεπιστημίων που κατακλύζουν τον διεθνή Τύπο μιλούν ευθέως για την απόλυτη κυριαρχία της εικόνας. Φίλτρα, χρώματα και ο ανάλογος φωτισμός σε πλήρη λειτουργία για έναν σημαντικό στόχο: να φανούμε όμορφοι, χαρούμενοι, να κερδίσουμε likes, ώστε η αυτοπεποίθησή μας να τονωθεί όσο γίνεται περισσότερο. Ταυτόχρονα, αποδεικνύεται πως χρησιμοποιείται και ως ένα μέσο αντιμετώπισης της ανασφάλειας αλλά και ως μια εικονική παρέα, όταν σε κατακλύζει η μοναξιά. Επιπρόσθετα, ως ένα δείγμα καλλιτεχνικής αποτύπωσης του εαυτού μας με δόση σκηνοθετικής ματιάς.
Επομένως, σε μια εποχή στην οποία έχει υπολογιστεί ότι πραγματοποιούνται πάνω από ένα εκατομμύριο selfies την ημέρα σε όλο τον κόσμο, είναι οι αυτοφωτογραφίσεις η νέα μορφή μιας πoπ κουλτούρας περικυκλωμένης από καθρέφτες αλλά και έτοιμης να τους αντικαταστήσει; «Ναι, εντάξει, ναρκισσισμός. Στον βαθμό που ασχολούμαστε ανά πάσα στιγμή με τον εαυτό μας και με την εικόνα μας, οι selfies είναι μια έκφραση ναρκισσισμού» λέει η συγγραφέας Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, η οποία στο τελευταίο της βιβλίο, Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, ασχολείται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας αλλά και τους παράλληλους κόσμους που το Διαδίκτυο επινοεί. «Μήπως παραείμαστε αυστηροί; Μήπως οι ζωγράφοι δεν έφτιαχναν ανέκαθεν αυτοπροσωπογραφίες; Οι φωτογράφοι δεν πειραματίζονταν εξαρχής με τη δική τους φάτσα; Οι άνθρωποι έβρισκαν πάντα συναρπαστική την άμεση πρόσβαση στην εικόνα του εαυτού τους. Γιατί και η selfie ή, μάλλον, η φωτογραφική μηχανή του κινητού ή του τάμπλετ, ένα είδος καθρέφτη είναι. Ό,τι κάναμε μια ζωή μπροστά στον καθρέφτη –έλεγχο, ομορφιές και σαχλαμάρες εξίσου–, το κάνουμε τώρα και μπροστά στον φακό. Το έξτρα στοιχείο πλέον είναι αφενός η ευκολία με την οποία καταφέρνουμε να αιχμαλωτίσουμε αυτό που προσπαθούμε να αναδείξουμε στη φάτσα μας, αφετέρου το γεγονός ότι θέλουμε –διότι μπορούμε!– σώνει και καλά να το "μοιραστούμε" στα social media, να το δείξουμε παραέξω. Αλλά αυτή είναι μία από τις βασικές λειτουργίες των social media γενικώς. Φέρνουμε τον εαυτό μας στο επίκεντρο, έστω και για όσο διαρκεί η ματιά του άλλου σε μια φωτογραφία μας ή η ανάγνωση ενός κειμένου μας. Γιατί ακόμα κι όταν γράφουμε κάτι, στην ουσία ποστάρουμε ένα είδος γραπτής selfie. Πάλι τον εαυτό μας προβάλλουμε. Απλώς η εικόνα είναι, ήταν και δεν θα πάψει ποτέ να είναι ασύγκριτα πιο δημοφιλής τρόπος αποτύπωσης απ' ό,τι το γραπτό κείμενο. Το facebook, σε συνδυασμό με την τεχνολογία των κινητών, μας έδωσε τη δυνατότητα να πλάθουμε την εικόνα μας όπως (τη) θέλουμε, και μάλιστα οι ίδιοι, χωρίς μεσολάβηση άλλων. Τρομερή ιδέα – πώς να μην πιάσει; Και ταυτόχρονα, ενδεχομένως χωρίς καλά-καλά να το καταλαβαίνουμε, τηρούμε έτσι και κάτι σαν "δημόσιο ημερολόγιο". Εγώ – εκεί. Εγώ – με το τάδε χτένισμα. Εγώ – κολλημένος/η στην κίνηση. Και τα λοιπά. Οι selfies παγώνουν την εικόνα του καθρέφτη. Ε, τον χρόνο, δηλαδή» τονίζει η κ. Ζαχαριάδου.
Όταν η κάμερα βλέπει τη ζωή» είναι η κεντρική ιδέα της νέας εκπομπής «Πίξελ» στον τηλεοπτικό σταθμό Alpha του ηθοποιού και σκηνοθέτη Γιώργου Νανούρη. Πώς σχολιάζει όλη αυτή την επιρροή των selfies; «Με ένα κινητό στο χέρι περπατώ στους δρόμους. Το πρόσωπό μου στην οθόνη παγώνει μία, δύο, τρεις φορές – κι άλλες τόσες κάθε μέρα. Το πρόσωπό μου στην οθόνη βλέπω και ξαναβλέπω. Το πρόσωπό μου δίπλα σε κτίρια, δίπλα σε τοπία, δίπλα σε κατοικίδια, δίπλα σε θάλασσες, δίπλα σε ουρανούς. Ακίνητο. Σταματημένος χρόνος. Τα πρόσωπό μου δίπλα σε πρόσωπα φίλων, εγκλωβισμένα μαζί σε μια μικρή οθόνη. Κεφάλια φιλτραρισμένα χαμογελούν σταματημένα. Σε μια μικρή, μικρή οθόνη, που ούτε το χέρι δεν την πιάνει, μα εκείνη μπήκε παγωμένη στην ξαφνιασμένη μας ζωή. Σε μια μικρή, μικρή οθόνη, σταματημένη η ζωή. Ο νάρκισσος πνίγηκε κοιτώντας το είδωλό του. Στις πόσες selfies πνίγεσαι;» αναρωτιέται ο Γιώργος.
Ένας φωτογράφος πώς κρίνει τη μανία με τις selfies; «Είναι ένα είδος νεύρωσης σε μια εποχή που εκφράζεται από έναν ατελείωτο ατομισμό. Δεν με εντυπωσιάζει όλη αυτή η υστερία. Όλα τα βλέπουμε σαν να συμμετέχουμε σε ένα βίντεο, μια εικονική πραγματικότητα. Πριν πας οπουδήποτε, έχεις δει τα πάντα. Έτσι, καταλήγουμε να μπερδεύουμε αυτό που βλέπουμε με αυτό που ζούμε, και όταν δεν ζεις κάτι, πρέπει να το πιστοποιήσεις».
Τέλος, η Δέσποινα Δήμα είναι μια 26χρονη κοπέλα που της αρέσει να βγάζει πολλές selfies στα social media που χρησιμοποιεί. Τη ρωτήσαμε γιατί. «Οι selfies θεωρώ ότι πλέον καθορίζουν τη γενιά μας. Μόδα της στιγμής; Προφανέστατα. Αλλά βολεύουν, κακά τα ψέματα. Αν θυμάμαι καλά, τις εδραίωσαν οι σταρ του Χόλιγουντ. Αγνοώ τον λόγο, αλλά δεν με ένοιαξε και ποτέ, για να πω τη μαύρη αλήθεια. Δημιούργησαν, όμως, μια πολύ ευχάριστη αίσθηση, που συνεχίζει ακάθεκτη μέχρι και σήμερα. Είναι ωραίο να ρυθμίζεις εσύ το περιβάλλον μιας φωτογραφίας, πόσο μάλλον όταν είσαι κι εσύ μέσα. Οι γυναίκες, που έχουμε τον έλεγχο στο πετσί μας, το έχουμε καταευχαριστηθεί. Τσεκάρεις τα πάντα, μαλλιά, μακιγιάζ, οτιδήποτε. Και στην τελική, γιατί να χρειάζομαι κάποιον να με βγάζει φωτογραφίες, όταν μπορώ να τις βγάζω μόνη μου και να είμαι εγώ που μπορώ να επιλέγω όλα όσα τις αφορούν; Εξάλλου, είναι αλλιώς να βγάζεις τη φωτογραφία ενός τοπίου, πανέμορφου μεν, χωρίς ανθρώπινη παρουσία δε. Βγάζεις το κινητό και με μια απλή κίνηση δηλώνεις την παρουσία σου εκεί. Σου δημιουργεί όμορφα συναισθήματα, ότι είναι γεμάτη η φωτογραφία σου. Δεν νομίζω ότι αυτό σκέφτονταν οι αστέρες της μεγάλης οθόνης όταν το άρχισαν – υποθέτω τους βόλεψε να μπουν όλοι μαζί σε μια φωτογραφία. Αλλά έτσι είναι, συνδυασμός ελέγχου και αυθορμητισμού χωρίς πολλά λόγια ή πολλές φανφάρες. Αυθόρμητες φωτογραφίες που ελέγχεις. Και τώρα που το σκέφτομαι, δεν νομίζω να σταματήσει το φαινόμενο σύντομα – και δεν θα το 'θελα. Έχω ακόμα πολλές γκριμάτσες μου να σας δείξω!» υποστηρίζει η Δέσποινα.
