Η φθινοπωρινή έκθεση του μουσείου Ashmolean της Οξφόρδης εξερευνά την ιστορία ενός συναρπαστικού πολιτισμικού φαινομένου: της μαγείας. Η έκθεση «Spellbound» περιλαμβάνει 180 αντικείμενα, από την Ευρώπη του 12ου αιώνα έως και σύγχρονα έργα τέχνης: Όμορφα και μυστηριώδη (κρυστάλλινες σφαίρες, βιβλία με ξόρκια), περίεργα και μακάβρια (ένα κέρατο μονόκερου, μία ανθρώπινη καρδιά μέσα σε ένα περίβλημα από μόλυβδο), κάποια από αυτά βαθιά συγκινητικά (η κατάθεση των γυναικών που είχαν κατηγορηθεί για μαγεία, τα λουκέτα ερωτευμένων που έχουν κοπεί από τη γέφυρα Centenary στο Λιντς).
Η έκθεση εξερευνά τις ζωές των προγόνων μας, προσφέροντας μία ιδέα για το πώς πραγματικά ένιωθαν οι άνθρωποι στο παρελθόν και το τι έκαναν για να αντεπεξέλθουν στον κόσμο που ζούσαν.
Εξετάζοντας την ανθρώπινη ελπίδα, φόβους και πάθη και ρωτώντας τους επισκέπτες για τα δικά τους πιστεύω και τελετουργικά, η έκθεση στοχεύει να δείξει πως, ακόμα και στη σημερινή εποχή του σκεπτικισμού, χρησιμοποιούμε μαγεία, αλλά και τους λόγους για τους οποίους ίσως να χρειαζόμαστε λίγη μαγεία στη ζωή μας.
Τα περισσότερα κρυμμένα αντικείμενα βρίσκονται συνήθως κατά τη διάρκεια ανακαινίσεων και συχνά τοποθετούνται πάλι πίσω - «για παν ενδεχόμενο». Πολλά από τα αντικείμενα που παρουσιάζονται προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές και οι δανειστές τους έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να τους επιστραφούν αμέσως μόλις τελειώσει η έκθεση.
Το «Spellbound» είναι μια εμπειρία που θα αναστατώσει. Έργα με ειδικές παραγγελίες από σύγχρονους καλλιτέχνες (Ackroyd & Harvey, Katharine Dowson και Annie Cattrell) αναζητούν απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει η έκθεση, καλώντας δαίμονες, εν μέσω φλογών και τρομακτικών φωνών. Οι επισκέπτες θα αντικρίσουν έξι αντικείμενα και έξι ερωτήσεις που ψάχνουν κατά πόσο σκεφτόμαστε ακόμα «μαγικά».
«Έχετε κάποιο τυχερό αντικείμενο;»: Μία σκαλιστή κοραλλένια καρφίτσα (17ος-18ος αιώνας) με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ να νικάει τον Σατανά είναι μία χαρακτηριστική εικόνα του καλού που θριαμβεύει εναντίον του κακού σε ένα υλικό που πιστεύεται ότι έχει προστατευτικές ιδιότητες. «Θα μπορούσες να μαχαιρώσεις την εικόνα ενός αγαπημένου προσώπου;» είναι η ερώτηση που τίθεται δίπλα από ένα κινεζικό κέρινο ειδώλιο που είναι τρυπημένο με βελόνες.
Ένα από τα πιο διάσημα αντικείμενα της έκθεσης είναι ένα ασημένιο φλασκί από το Μουσείο Pitt Rivers. Αποκτήθηκε το 1915 από μία μεγάλης ηλικίας γυναίκα που ζούσε στο Χόουβ του Σάσεξ με την εξής προειδοποίηση: «Λένε πως υπάρχει μια μάγισσα μέσα του και αν την αφήσεις έξω θα έχεις προβλήματα». Απ' όσο γνωρίζουμε, δεν έχει ανοιχτεί ποτέ: οι επισκέπτες θα αναλογιστούν αν αυτοί θα το τολμούσαν. Επίσης μπορούν να μπουν στην έκθεση, αν το επιλέξουν, περπατώντας κάτω από μία σκάλα και το μουσείο παρατηρεί πόσοι είναι πρόθυμοι να προκαλέσουν τη μοίρα.
Η έκθεση ανοίγει με τον μεσαιωνικό κόσμο, μια εποχή που κατακλύζεται από πνεύματα και υπερφυσικά φαινόμενα που επηρέαζαν τα πάντα, από την υγεία ενός ατόμου έως τον θρίαμβο ενός στρατού. Σε αυτόν τον αβέβαιο κόσμο όπου μαζικές ασθένειες, θάνατοι στη γέννα και πόλεμοι ήταν χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής, μαγικές παρεμβάσεις πρόσφεραν στους ανθρώπους μία αίσθηση ελέγχου της μοίρας τους και ένα μέσο για να απαλλαγούν από το άγχος.
Η μαγική έρευνα είχε επίσης έναν πνευματικό σεβασμό. Μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα οι γιατροί σε πολλές χώρες ήταν νομικά υποχρεωμένοι να υπολογίσουν τη θέση του φεγγαριού πριν κάνουν μία εγχείρηση.
Υπήρχαν πολλοί διάσημοι μάγοι και αστρολόγοι πανεπιστημίων όπως ο Elias Ashmole από την Οξφόρδη που είχε πελάτη του τον Κάρολο Β΄της Αγγλίας. Ένα εργαλείο στο οπλοστάσιο του, που περιλαμβάνεται στην έκθεση, ήταν μία όμορφη μοβ κρυστάλλινη μπάλα την οποία χρησιμοποιούσε για να καλέσει ένα καλοπροαίρετο πνεύμα ή να παγιδεύσει ένα σατανικό. Υποστήριξε ότι το κρύσταλλο του δόθηκε από το άγγελο Ουριήλ τον Νοέμβριο του 1582.
Παρά το ρίσκο (και την έντονη αποδοκιμασία των κληρικών), σε καιρούς άγχους και συναισθηματικής φόρτισης, στοιχεία δείχνουν ότι συνέβαινε πληθώρα μαγικών επεμβάσεων από τους ανθρώπους. Ανέκαθεν δεν υπήρχε κάτι άλλο πιο σημαντικό από την αγάπη, ειδικά η αγάπη χωρίς ανταπόκριση.
Χιλιάδες μαγικά δαχτυλίδια, σφραγίδες και καρφίτσες διασώζονται, σκαλισμένα με λόγια από γνωστές ερωτικές ιστορίες, με λέξεις που κυμαίνονται από την ελπίδα («ευτυχία χωρίς τέλος») έως την παρατήρηση («μην ποθήσεις κανέναν άλλον»). Είχαν σκοπό να «δέσουν» ένα άλλο πρόσωπο με μία επίκληση στην υπερφυσική δύναμη.
Το τελετουργικό έχει επανέλθει τα πρόσφατα χρόνια από ζευγάρια που κλειδώνουν λουκέτα στις γέφυρες (όπως αυτά που βρίσκονται στην έκθεση) και πετάνε το κλειδί στο ποτάμι. Ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι μια συμβολική κίνηση η κατακραυγή για την αφαίρεση των λουκέτων από τη γέφυρα Centenary, παρά τα σοβαρά προβλήματα που προκαλούσε το βάρος τους στη γέφυρα, και η διστακτικότητα των αρχών να τα καταστρέψουν ή να τα πετάξουν υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι συνδέουν ένα πολύ έντονο συναίσθημα με το τελετουργικό. Τα λουκέτα μπορούν να θεωρηθούν σαν σύγχρονα μαγικά αντικείμενα.
Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκεται μία επιλογή από χιλιάδες αντικείμενα που έχουν βρεθεί κρυμμένα σε σπίτια για την προστασία από επίγειες και υπερφυσικές απειλές: Νεκρές γάτες που θάβονταν επίτηδες σε τρύπες στους τοίχους, σαν μαγεία «συμπόνοιας» για να φύγουν τα παράσιτα, αινιγματικά σημάδια και σύμβολα από παλιά κτίρια, που έχουν μαγική σημασία, όπως τα κυκλικά σύμβολα που βρέθηκαν στις πόρτες ενός αχυρώνα στο Σάφοκ.
Η μαγεία θεωρούνταν ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους και χιλιάδες κρυμμένα αντικείμενα έχουν βρεθεί σε σπίτια στη Βρετανία και αλλού, ως αποτέλεσμα των τελετουργικών που έκαναν οι τρομεροί εχθροί των μαγισσών. Κάποιοι τρόποι αντιμετώπισης ήταν απλοί: πέταλα αλόγων πάνω από τις πόρτες ή σίδερο για να διώχνουν τις μάγισσες.
Άλλοι ήταν πιο περίπλοκοι όπως τα «μπουκάλια των μαγισσών» που τοποθετούνταν κάτω από τζάκια και κατώφλια, ευάλωτα σημεία του σπιτιού απ' όπου μπορούσε να μπει μια μάγισσα. Περιείχαν ούρα, μικρά μυτερά αντικείμενα και ανθρώπινα μαλλιά και νύχια, πιθανώς κλεμμένα από την υποτιθέμενη μάγισσα. Τρυπημένες καρδιές ζώων τοποθετούνταν στις καμινάδες, στην καρδιά του σπιτιού, για να τιμωρήσουν τις μάγισσες που ήταν κίνδυνος για τη ζωή.
Τα περισσότερα κρυμμένα αντικείμενα βρίσκονται συνήθως κατά τη διάρκεια ανακαινίσεων και συχνά τοποθετούνται πάλι πίσω - «για παν ενδεχόμενο». Πολλά από τα αντικείμενα που παρουσιάζονται προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές και οι δανειστές τους έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να τους επιστραφούν αμέσως μόλις τελειώσει η έκθεση, ώστε να τα βάλουν πίσω στη θέση που τα βρήκαν.
Η έκθεση κλείνει με τις δραματικές αναφορές από δίκες μαγισσών. Οι τέσσερις στους πέντε κατηγορούμενους ήταν γυναίκες, πολλές από αυτές ήταν ηλικιωμένες κυρίες που μετατρέπονταν σε ανυπεράσπιστους αποδιοπομπαίους τράγους.
Οι μέθοδοι κράτησης και τιμωρίας ήταν σκληρές. H βασανιστική διαδικασία με νερό ή φωτιά, η λεγόμενη «αγνείας πείρα» που γινόταν στις μάγισσες, είχε ξεσηκώσει τις τοπικές κοινότητες να λαμβάνουν πρωτοβουλίες στους διωγμούς.
Η ιστορία της Margaret Moore είναι μία από τις πιο θλιβερές. Ζούσε στο Sutton-in-the-Isle, ένα χωριό κοντά στο Κέιμπριτζ, και είχε τέσσερα παιδιά, τρία από τα οποία είχαν πεθάνει. Ομολόγησε σε έναν «κυνηγό μαγισσών» ότι είχε κάνει συμφωνία με τον διάβολο, με ανταλλαγή την ψυχή της, για να σώσει το τελευταίο της παιδί. Ένα δικαστικός κατέγραψε αυτή την «εξέταση» στις 26 Μαΐου του 1647. Αναλφάβητη, η Margaret υπέγραψε με ένα σταυρό. Επανέλαβε την ομολογία της στο δικαστήριο και κρεμάστηκε.
Το τελευταίο άτομο που δικάστηκε για μαγεία στη Βρετανία ήταν η Helen Duncan (1897–1956), μέντιουμ από τη Σκωτία και πνευματίστρια που ισχυριζόταν ότι μπορούσε να καλέσει πνεύματα με «εκτόπλασμα» που έβγαινε από το σώμα της. Αυτό αποκαλύφθηκε ότι ήταν τούλι το οποίο κατάπινε και αναμασούσε, ενώ τα πνεύματά της ήταν κούκλες και φωτογραφίες που είχαν κοπεί από περιοδικά.
Τη δεκαετία του '30 κατηγορήθηκε για απάτη και το 1944 της ασκήθηκε δίωξη υπό ένα διάταγμα περί μαγείας που είχε ψηφιστεί το 1735 και το οποίο απαγόρευε την επίκληση πνευμάτων. Μία εξάμηνη ποινή φυλάκισης την έκανε πνευματιστική μάρτυρα και οδήγησε στην κατάργηση αυτού του νόμου το 1951.
Ο Δρ. Xa Sturgis, διευθυντής του μουσείου, αναφέρει: «Η μαγεία ήταν πάντα κάτι που είχα στην καρδιά μου και είμαι πολύ ενθουσιασμένος που αυτή η έκθεση έχει μία τόσο ευφάνταστη και επιδραστική προσέγγιση στο θέμα. Μπορεί να νομίζουμε ότι έχουμε πια ξεπεράσει τη μαγική πίστη των προγόνων μας αλλά το "Spellbound" αποδεικνύει ξεκάθαρα ότι ακόμα σκεφτόμαστε μαγικά».
Info:
Η έκθεση «Spellbound Magic, Ritual & Witchcraft» εγκαινιάζεται στις 31 Αυγούστου του 2018 και θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι τις 6 Ιανουαρίου του 2019.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΟΦΙΑ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ
σχόλια