Deconstructing Woody: Όλες οι ταινίες του Γούντι Άλεν, από τη χειρότερη ως την καλύτερη
«Τι μου συμβαίνει, γιατί δεν μπορώ να είμαι cool;» αναρωτιόταν ο Γούντι Άλεν σε μία από τις λίγες ταινίες που έχει παίξει χωρίς να σκηνοθετεί, το σινεφιλικό «Play it again, Sam» του Χέρμπερτ Ρος. Το ίδιο ίσως αναρωτιέται και σήμερα ο 87χρονος δημιουργός.
Αποδιοπομπαίος τράγος αντί poster boy την εποχή του #MeToo, όπως σοφά δήλωσε, ο Άλεν βρίσκεται σήμερα ανεπίσημα κατηγορούμενος όχι για τον αυτόματο πιλότο στον οποίο είχε βάλει τις τελευταίες του ταινίες αλλά για τον επεισοδιακό χωρισμό του με τη Μία Φάροου, σε μια υπόθεση του 1993, τελειωμένη, σύμφωνα με την επίσημη Δικαιοσύνη, και χωρίς να έχει υπάρξει κάποιο νέο στοιχείο τώρα.
Η συνέπεια αυτών είναι μια επιβράδυνση σε μια καριέρα που τήρησε ευλαβικά το δόγμα «μία ταινία τον χρόνο», καθώς για τον ίδιο η κινηματογραφική δημιουργία ήταν πιο βοηθητική από έναν ψυχολόγο – έτσι άλλωστε κέρδιζε λεφτά αντί να δίνει.
Το κλισέ σε αυτό το αφιέρωμα στα 48 κινηματογραφικά φιλμ που έχει σκηνοθετήσει ως σήμερα (εξαιρούνται τo «What's Up» Tiger Lily?», όπου άλλαξε απλώς τους υπότιτλους, και το «New York Stories» που συνσκηνοθέτησε με Κόπολα και Σκορσέζε) είναι η φράση «ξαναείδαμε τις ταινίες του», που όμως δεν έχει καμία θέση εδώ.
Οι ταινίες του Γούντι Άλεν, καλές, κακές, μέτριες, είναι μια χρόνια συνήθεια θέασης για τους γράφοντες, ένα συχνό διάλειμμα απ' ό,τι συμβαίνει στην καθημερινότητα αλλά και στον κινηματογράφο, με τη λογική ενός ξεχωριστού genre που δεν μπορεί να χωρέσει σε κάποιο από τα ήδη υπάρχοντα.
Άλλωστε, ο άνθρωπος χώρεσε κωμωδίες, δράματα, μιούζικαλ, ψευδοντοκιμαντέρ, σάτιρες, νουάρ, αρχαίο δράμα και φαντασία (μόνο σπλάτερ δεν έκανε) κάτω από το ίδιο ύφος, την ίδια γραμματοσειρά, την ίδια φόρμα.
Αυτό το πολυσχιδές, πολυεπίπεδο, εγκεφαλικό αλλά και ειλικρινά προσωπικό σύμπαν, που ο μόνος όρος ο οποίος μπόρεσε να το περιγράψει ποτέ ήταν η «γουντιαλενική ταινία», υφίσταται την άχαρη διαδικασία αξιολόγησης, με τον διαχωρισμό μεταξύ των φιλμ που απλώς τα ανεχόμαστε γιατί είναι δικά του και αυτών που θα λατρεύουμε μέχρι να φτάσουμε στην ηλικία του.
Από τους Τάσο Μελεμενίδη & Γιάννη Βασιλείου
Με αφορμή την πρεμιέρα της νέας του ταινίας «Coup de chance» στο Φεστιβάλ Βενετίας (στην Ελλάδα κυκλοφορεί στις 27/9) και την επικείμενη επίσκεψή του στην Αθήνα, κατατάσσουμε παρακάτω τις 48 ταινίες της φιλμογραφίας του Γούντι Άλεν σε υποκειμενική αξιολογική σειρά, από τη χειρότερη μέχρι την καλύτερη:
2002Hollywood EndingΌσο και αν ο Άλεν φλέρταρε με την επανάληψη την τελευταία δεκαετία, ποτέ δεν κατέφυγε σε φθηνό και προκατασκευασμένο χιούμορ, βασισμένο εδώ σε στερεότυπα γύρω από το αμερικανικό και ευρωπαϊκό σινεμά. Και όλα αυτά σε ένα εύρημα, αυτό του σκηνοθέτη που τυφλώνεται κυριολεκτικά στο ξεκίνημα των γυρισμάτων της νέας του ταινίας, που θα μπορούσε πολύ εύκολα να σηκώσει μια καθαρή κωμωδία.
1998CelebrityΜατιές από την κλειδαρότρυπα στον κόσμο των διασήμων σε μια δυσάρεστη, φοβερά επιθετική ταινία, που μπερδεύει το χιούμορ με τη χολή και κηλιδώνει τα κατά τα λοιπά άσπιλα κινηματογραφικά '90s του σκηνοθέτη. Απ' όσους πρωταγωνιστές μιμήθηκαν την περσόνα του Γούντι –και είναι αρκετοί‒, ουδείς υπήρξε ενοχλητικότερος από τον Κένεθ Μπράνα. Σαρλίζ Θερόν και Ντι Κάπριο διασώζονται από το ναυάγιο.
2004Melinda and MelindaΔύο σεναριογράφοι συζητούν για την ίδια ιστορία, ο ένας την προσεγγίζει ως κωμωδία, ο άλλος ως δράμα, μεταφορικά μιλώντας, όμως, δραματική είναι και η δημιουργική περίοδος που διένυε ο Γούντι τότε. Μισοψημένες τοποθετήσεις περί μισογεμάτου και μισοάδειου ποτηριού, άνευρο το δράμα, ακόμα πιο άνευρη η κωμωδία. Ακόμα και το κωμικό ηφαίστειο που ακούει στο όνομα Γουίλ Φέρελ μένει αδρανές. Ευτυχώς, κάπου εδώ τελείωσε η δημιουργική κρίση, την επόμενη χρονιά ήρθε το «Match Point».
2000Small Time CrooksΣαν πολλές ταινίες σε μία, και έτσι ενοχλητικά ανολοκλήρωτοι, οι «Μικροαπατεώνες» σταματούν τις όσες εξυπνάδες κατέβασε η κούτρα του Άλεν ουσιαστικά εκεί όπου οι ατζαμήδες ληστές σώζονται από την επιχειρηματικότητα, όταν μετατρέπονται σε ένα φιλμ που δεν ξέρει τι θέλει και περιμένει υπομονετικά το φινάλε.
2003Anything ElseΠερισσότερο προσπάθεια ερμηνευτικής εξέλιξης του Τζέισον Μπιγκς (από τα «American Pie») παρά μια ταινία του Γούντι Άλεν που χρειαζόμασταν, βάζει τον δημιουργό σε ρόλο μέντορα μια νεαρής εκδοχής του εαυτού του. Ευκαιρία για παραδοχή λαθών και για ένα προσωπικό ταξίδι πίσω στον χρόνο, καλές προθέσεις αλλά και αναντίστοιχα φτωχές ιδέες που κάνουν την ταινία να ξεχνιέται γρήγορα.
2001The Curse of the Jade ScorpionΗ Κωνσταντινούπολη και η Μαδαγασκάρη είναι οι λέξεις-κλειδιά στην ταινία με την οποία ο Άλεν θέλησε να δείξει την αγάπη του για τα mysteries της δεκαετίας του ’30, στα πρότυπα του «Thin Man», χωρίς όμως να προσφέρει την αντίστοιχη σπιρτάδα. Πέρα από μια σειρά αστείων διαξιφισμών με την Έλεν Χαντ, τίποτα το ιδιαίτερο.
2017Wonder WheelΚομμένο και ραμμένο στα μέτρα όποιας 40άρας ηθοποιού ήθελε να διεκδικήσει Όσκαρ, έχει μια ξεχωριστή γοητεία σε σχέση με τις υπόλοιπες ταινίες του την τελευταία πενταετία, έχει όμως και τη μόνιμη παθογένεια, την αίσθηση δηλαδή πως ο ιστός του στήνεται στο μυαλό του Άλεν μέσα σε λίγα λεπτά, χωρίς μετά να κάνει τον κόπο να τον βελτιώσει. Εξαίρεση, το παιδί που βάζει φωτιές και κλείνεται στα σινεμά.
2006ScoopΤο κατά γενική ομολογία πιο αδύναμο από τα λονδρέζικα φιλμ του σκηνοθέτη είναι μια ολότελα αβαρής, παλιομοδίτικη κομεντί μυστηρίου που ποντάρει στον μαγνητισμό της Σκάρλετ Γιόχανσον, στην ευγένεια του Χιου Τζάκμαν, σε σινεφιλικές αναφορές και σε μερικές ενέσεις γουντιαλενικού χιούμορ για να εξασφαλίσει ανώδυνη διασκέδαση. Ενίοτε τα καταφέρνει.
2015Irrational ManΑφηγούμενος την ιστορία ενός καθηγητή Φιλοσοφίας που σχεδιάζει το τέλειο έγκλημα, ο Άλεν, με όσα λέει περί ηθικής εδώ, κινείται στα χνάρια των δικών του «Crimes and Misdemeanors», «Match Point» και «Cassandra’s Dream», μοιάζει όμως να μη δουλεύει πια πολύ τα σενάριά του: οι χαρακτήρες είναι σχήματα, η πλοκή παραστρατεί και το αποτέλεσμα, καίτοι αξιοπρεπές, ωχριά σε σχέση με τους προαναφερθέντες τίτλους.
2010You Will Meet a Tall Dark StrangerΗ μόνη ασφαλής πρόβλεψη για το μέλλον είναι ότι αργά ή γρήγορα –ελπίζω αργά‒ όλοι θα συναντήσουμε τον κύριο του τίτλου, δηλαδή τον Χάρο. Σε μια κατά τα άλλα απλώς συμπαθή κομεντί σχέσεων και μεταφυσικών ανησυχιών, ο Άλεν, παρά τη δηλωμένη αντίθεσή του στην πίστη στο μεταφυσικό, για πρώτη φορά αναγνωρίζει τη θετική της διάσταση. Συχνά οι άνθρωποι χρειάζονται μια ψευδαίσθηση για να προχωρήσουν στη ζωή τους.
2020Rifkin's FestivalO Άλεν επισκέπτεται το φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν, το σινεμά για ακόμα μια φορά αποκτά παυσίπονη λειτουργία και οι παρωδίες κλασικών ταινιών έχουν αγαπητικό και όχι κατεδαφιστικό χαρακτήρα - έκτακτο το cameο του Κριστόφ Βαλτς, πρέπει να ξανασυνεργαστεί με τον σκηνοθέτη σε μεγαλύτερο ρόλο. Δυστυχώς ο Γουάλας Σον ως γουντιαλενικό avatar αριστεύει μεν στα λεκτικά ευφυολογήματα, μα παίρνει κάτω από τη βάση στις σκηνές που απαιτούν σωματικότητα – είναι στατικός εκεί που η νευρωσική κινησιολογία του Άλεν και η σύγκρουση με τα αντικείμενα θα ήταν απαραίτητες.
2012To Rome With LoveΣτην παράδοση των ιταλιάνικων σπονδυλωτών κωμωδιών, ο Άλεν σκαρώνει τέσσερις ιστορίες με φόντο την Αιώνια Πόλη, πατώντας σε μοτίβα οικεία στην τοποθεσία και στην κινηματογραφική της παράδοση: η φήμη, η απιστία, η όπερα, το παρελθόν. Άνιση, η λιγότερο καλή από τις ταινίες πόλης που έχει κάνει, όμως ακόμα γελάμε με τον τραγουδιστή της όπερας που μπορεί να τραγουδήσει μόνο στο ντους, ενώ το βλέμμα του Άλεκ Μπόλντουιν στο φινάλε δεν θα το ξεχάσουμε ποτέ.
1991Shadows and FogΓια τον Άλεν ήταν δεδομένο πως η αναλογία μίας ταινίας ανά έτος θα του έδινε την ευκαιρία να πειραματιστεί με όλες τις αφηγηματικές φόρμες που αγάπησε ως θεατής. Εδώ, ο εξπρεσιονισμός και τα νουάρ έχουν τον πρώτο λόγο, όμως η ευρηματικότητα των αναφορών σε αυτά εξαντλείται πολύ νωρίς και η ιστορία περνά σε δεύτερη μοίρα. Βασισμένο σε δικό του θεατρικό έργο.
2014Magic in the MoonlightΚομεντί εποχής με έναν νάρκισσο, σκεπτικιστή, ξεκαρδιστικά κυνικό ήρωα που ψάχνει τη μαγεία με το βλέμμα ψηλά, για να την εντοπίσει κάπου αναπάντεχα. Βλέπεις, μπορεί να ψάχνεις μανιωδώς για κάτι παραπάνω στα αστέρια και στο φεγγάρι, αλλά, ακόμα κι αν υποθέσουμε πως θα το βρεις, θα ωχριά μπρος στην αίσθηση ότι για κάποιον είσαι και τα αστέρια και το φεγγάρι. Minor Άλεν μεν, στα πιο ρομαντικά του δε.
2007Cassandra’s DreamΔύο χρόνια μετά την αναπάντεχη επιτυχία του «Match Point», ο Άλεν ξαναπαίζει με τους όρους του εγκλήματος και της τιμωρίας, πάλι στην Αγγλία, όμως όσα είχε να πει για την απουσία του Θεού τα είχε ξαναπεί πολύ καλύτερα. Έξοχες ερμηνείες, ειδικά του Τομ Γουίλκινσον σε δεύτερο ρόλο.
2016Café SocietyΠαλιό Χόλιγουντ, με κώδικες και αφηγήσεις που παίζει στα δάχτυλα μέχρι σήμερα ο Άλεν και αυτό του δίνει το εύκολο καύσιμο για να μιλήσει για όνειρα νέων που ψάχνουν τον εαυτό τους, τη γρήγορη επιτυχία και την ισορροπία ανάμεσα στα δύο. Κερδίζει χάρη στην άνεση των δύο πρωταγωνιστών (Άιζενμπεργκ, Στιούαρτ) και τις αναφορές σε πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής.
1982A Midsummer Night’s Sex ComedyΦιλοσοφία και επιστήμη ενώνονται κάτω από το καλοκαιρινό φως στην αρχή του 20ού αιώνα, που μαζί του έφερε και μια νέα μορφή intellectuals, οι οποίοι φαίνεται να αποτελούν και τον βασικό στόχο της σάτιρας εδώ. Πολύς Μπέργκμαν, ελαφριά ατμόσφαιρα, εύστοχο χιούμορ αλλά και μια ταινία χαμένη, λίγο μπροστά από τα αριστουργήματα των late ’70s και πίσω από ένα εξαιρετικό σερί που ξεκίνησε αμέσως μετά.
1995Mighty AphroditeΣτο «Mighty Aphrodite» o Γουντάκος παίρνει τα συστατικά της αρχαιοελληνικής τραγωδίας –ο Χορός, η τραγική ειρωνεία, η ύβρη‒ και τα ενσωματώνει σε νεοϋορκέζικη κομεντί, όπου τηλεοπτικός συγγραφέας ψάχνει τη βιολογική μητέρα του θετού του γιου, θαρρώντας πως είναι (τουλάχιστον) μεγαλοφυΐα, για να ανακαλύψει πως είναι μια ελαφρόμυαλη πόρνη. Γέλιο μέχρι δακρύων στις σκηνές όπου παρεμβαίνει στη δράση ο κορυφαίος του Χορού Φ. Μάρεϊ Έιμπραχαμ και Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου στη Μίρα Σορβίνο.
1972Everything You Always Wanted to Know About Sex *But Were Afraid to AskΜε αφορμή τους τίτλους των κεφαλαίων εγχειριδίου σεξουαλικής αγωγής ο Άλεν σκαρώνει φαρσικά σκετσάκια διαφορετικού ύφους και ανάμεικτων αποτελεσμάτων. Η στιχομυθία Τζιν Γουάιλντερ - Τίτου Βανδή και, γενικότερα, όλη η ενότητα με τον ψυχοθεραπευτή που ερωτεύεται μια προβατίνα διατηρεί ξεχωριστή θέση στο πάνθεον της κινηματογραφικής κωμωδίας. Επίσης, η γραμματοσειρά Windsor Light Condensed των τίτλων αρχής κάνει πρώτη φορά την εμφάνισή της εδώ και από τότε παραμένει αναπόσπαστο στοιχείο του γουντιαλενικού σύμπαντος.
2013Blue JasmineΌταν ο Άλεν συνάντησε την Μπλάνσετ και άφησε όλο το έργο πάνω της αυτή έδωσε στην ταινία του ένα Όσκαρ και έφυγαν όλοι ευτυχισμένοι. Ταινία ηθοποιών, που υποφέρει από το τεμπέλικο σενάριό της, αλλά ανυψώνεται πρωτίστως από τον οίστρο της πρωταγωνίστριάς της, όπως και από τον αντίστοιχο της Χόκινς, που κρύβουν με άνεση όποιες αδυναμίες.
2009Whatever WorksΤο σενάριο είχε γραφτεί πριν από περίπου 30 χρόνια και οι κοφτερές ατάκες του Λάρι Ντέιβιντ προδίδουν την ταχύνοια που διακατείχε τον Άλεν, ο οποίος με το ανάλογο φινίρισμα δημιούργησε έναν χαρακτήρα που βλέπει παθογένειες του σήμερα να έρχονται επιθετικά. Αν τον άφηνε σε αυτό το παιχνίδι «μόνος εναντίον όλων», πιθανότατα να είχε πετύχει κάτι σπουδαιότερο από τη λούπα ενός παράδοξου, κωμικού έρωτα.
1969Take the Money and RunΤο ψευδοντοκιμαντέρ καθιερώνεται στα κινηματογραφικά πράγματα χάρη στον Γούντι Άλεν, δυστυχώς όμως η θεωρία δεν το τονίζει όσο θα έπρεπε. Ο Άλεν θα χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη φόρμα αρκετές φορές στην καριέρα του και η πρώτη του σχετική απόπειρα είναι με αυτό εδώ το φιλμ, μια συρραφή από ανέκδοτα σαν εκείνα που έγραφε για λογαριασμό του «New Yorker». Η συχνότητα της κωμικής ευστοχίας υποχωρεί όσο περνά η ώρα, το πρώτο ημίωρο όμως είναι ανελέητο.
2019A Rainy Day in New YorkΣτην καλύτερη ταινία του από την εποχή του «Midnight in Paris», ο Άλεν φέρνει μια μαγική βροχή που εμπλέκει τους δύο ήρωες σε μια σειρά από κινηματογραφικές περιπέτειες. Νοσταλγική επίσκεψη στην πιο γόνιμη δημιουργικά περίοδό του και αναίσχυντα αγαπησιάρικη ωδή στο σινεμά, το μόνο μέρος όπου μπορεί να βρεθείς με τα εσώρουχα στο διαμέρισμα ενός διάσημου σταρ ή να παραγγείλεις μια μπαλάντα του Έρβινγκ Μπέρλιν κι εκείνη να έρθει στο επόμενο πλάνο.
2008Vicky Cristina BarcelonaΩραιότατη ταινία πόλης, ερωτική για όλα τα φύλα κι ας διαφωνούν καλοθελητές παντός φύλου, με μια εντυπωσιακή, οσκαρικά αναγνωρισμένη ερμηνευτική μεταμόρφωση, αυτή της Πένελοπε Κρουζ σε Ισπανίδα Σοφία Λόρεν, και μια γλυκόπικρη κατακλείδα: το κακό με τα καλοκαίρια στη Βαρκελώνη είναι ότι κάποτε τα βρίσκει το φθινόπωρο.
1993Manhattan Murder MysteryΗ Φάροου φεύγει, η παρουσία της Κίτον μοιάζει με βάλσαμο και ο Άλεν αφήνεται ελεύθερος σε μια σύγχρονη ιστορία μυστηρίου με ρετρό συστατικά. Το πρώην ζεύγος δεν σταματά να ξεστομίζει απολαυστικές ατάκες («Αν ακούσω κι άλλο Βάγκνερ απόψε, θα εισβάλω στην Πολωνία»), ενώ αξέχαστο έχει μείνει το φινάλε-ύμνος στον Όρσον Γουέλς και την «Κυρία από τη Σανγκάη».
1990AliceΜακριά από τις εκδοχές της Disney, η Αλίκη του Άλεν ταξιδεύει από τη βολή στη χειραφέτηση και από σύζυγος-φιγούρα των καλών δρόμων της Νέα Υόρκης γίνεται ένα ανεξάρτητο και χρήσιμο άτομο. Ο Άλεν φλερτάρει με τον μαγικό ρεαλισμό (μια σκηνή της Φάροου με τον Μπόλντουιν όπου χορεύουν υπό τα όνειρα μιας κοινής ζωής που μπορεί να είχαν μαζί μπορεί να σου φέρει δάκρυα) αλλά και με έναν υπόγειο διδακτισμό, κρυμμένο πίσω από ευφάνταστα, σκανδαλιάρικα αστεία, σαν αυτό του αόρατου φίλτρου.
1999Sweet and LowdownΑν είναι να κλέψεις, κλέψε από τους καλύτερους. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης το δήλωσε κι εδώ ακολουθεί πιστά τα λεγόμενά του, παίρνοντας την ιστορία του φελινικού «La Strada» και τοποθετώντας την στα jazz clubs των ’30s. Υπό τους ήχους κιθαριστικής τζαζ και με έναν εξαιρετικό σολίστα στο πρόσωπο του Σον Πεν, στήνει το πορτρέτο ενός ταλαντούχου, πλην προβληματικού χαρακτήρα, που ανακαλύπτει πως το καλλιτεχνικό ζενίθ συχνά συνοδεύεται από το προσωπικό ναδίρ.
1971BananasΚαυστική σάτιρα του πολιτικού ακτιβισμού της εποχής με ανθρωπάκο που κάνει το ταξίδι της ζωής του στη Λατινική Αμερική για την καρδιά μιας κοπέλας και γίνεται με το ζόρι επαναστάτης. Γυρισμένο σε μια περίοδο που ο σκηνοθέτης δεν άφηνε τίποτα όρθιο, μπορεί να σου φέρει δάκρυα από το γέλιο και να παραμερίσεις την ακόμα ανοργάνωτη αφηγηματική δομή του.
2005Match PointΜετά από μια περίοδο εμφανούς δημιουργικής κρίσης, ο Άλεν ξαναβρίσκει τη φόρμα του μετακομίζοντας στο Λονδίνο. To ντοστογιεφσκικό «Match Point» δεν είναι η ιστορία παθιασμένου έρωτα που διαφαίνεται αρχικά αλλά αφορά ένα Έγκλημα χωρίς Τιμωρία. Τα είπε και δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα στο «Crimes and Misdemeanors»: η τιμωρία είναι ζήτημα προσωπικό και ταξικό. Πρώτη συνεργασία με τη Σκάρλετ Γιόχανσον, εισπρακτική επιτυχία για τα δεδομένα του σκηνοθέτη και ιδιαίτερα αγαπημένο στη χώρα μας.
1973SleeperΙδιοκτήτης καταστήματος υγιεινών τροφών ξεπαγώνει 200 χρόνια μετά, προσπαθεί να εξηγήσει στους ανθρώπους που τρώνε μόνο λίπη, σοκολάτα και γιγαντιαία φρούτα τη δουλειά του, μπαίνει στον Orgasmatron, γνωρίζει τη χίπστερ του μέλλοντος (που, μεταξύ άλλων, έχει διδακτορικό στο στοματικό σεξ) και σώζει τον πλανήτη από κακούς που βγήκαν από το «Star Wars» πριν ακόμη αυτό κυκλοφορήσει. Απόλαυση!
1980Stardust MemoriesΗ φελινική στιγμή του σκηνοθέτη, το δικό του «8 ½», ίσως πιο νωρίς απ’ ό,τι έπρεπε, αν και η καθολική αναγνώριση των «Annie Hall» και «Manhattan» είχε ανεβάσει το πρεστίζ του σε δυσθεώρητα ύψη. Αρκετά ενδοσκοπικό, σαν μια ανοιχτή ερώτηση προς το κοινό, τύπου «τι θέλετε από μένα;», παραμένει αρκετά αστείο, καθώς ο Άλεν δεν φοβήθηκε την αυτοπαρωδία. Bonus, η εναρκτήρια σκηνή-αριστούργημα, ο εφιάλτης με το λάθος τρένο.
1978InteriorsΠαρθενική απόπειρα του διοπτροφόρου Νεοϋορκέζου στο μπεργκμανικό ψυχόδραμα, το οποίο σε πρώτο επίπεδο σκαλίζει τις πιο παγερές γωνιές της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, ενώ στο (πολύ) βάθος αγωνιά να τις θερμάνει. Στο φιλμ παρακολουθούμε πώς επηρεάστηκαν οι ζωές τριών αδερφών από μια δεσποτική μητριαρχική φιγούρα. Συμπτωματικά, το είδωλό του έκανε την ίδια χρονιά την παρεμφερούς θεματικής «Φθινοπωρινή Σονάτα». Μερίδα Αμερικανών κριτικών το κατακεραύνωσε όταν βγήκε. Πόσο λάθος έκαναν!
2011Midnight in ParisΗ καλύτερη ταινία του την περίοδο της τελευταίας δεκαετίας, αν και με δανεικά αστεία από το παρελθόν, παραμένει πιστή στο παιχνίδι που βάζει από την αρχή και δεν διστάζει να γίνει μαύρη, παρά το γλυκύτατο περιτύλιγμα. Ο Άλεν τα βάζει με την παρελθοντολαγνεία, οι ήρωές του σκοντάφτουν στη νοσταλγία μέχρι που η μαγεία τούς βάζει τα γυαλιά για να κοιτάξουν ορθότερα το παρόν. Και το μέλλον.
1987SeptemberΜεταβατικό και απολογιστικό, συνήθειες που ακολουθούν τον μήνα του τίτλου, φιλμ δωματίου στα πρότυπα ενός μπεργκμανικού δράματος με εξομολογήσεις και πολλούς έρωτες, όλους μεταξύ ανθρώπων που έχουν σχέση με άλλους. Από τις πιο «ήσυχες» ταινίες του, με ένα καλά οργανωμένο κράτημα των εσωτερικών κραυγών που όλοι οι ήρωες θα ήθελαν να βγάλουν από μέσα τους.
1996Everyone Says I love youΤο λεγόμενο great american songbook ίσως θα είχε υποστεί μεγάλη φύρα αν οι μελωδίες του Κόουλ Πόρτερ ή του Γκέρσουιν δεν έντυναν μουσικά τις εικόνες του Γούντι Άλεν. Μοιραία, ο τελευταίος θα έκανε κάποτε μιούζικαλ με άσματα από αυτό τον εκλεκτό κατάλογο, απλώς απορείς γιατί περίμενε ως το 1996. Πρόκειται για ωραιότατο φόρο τιμής στο είδος, με τη σκηνή του νυχτερινού χορού στον Σηκουάνα να συνιστά υπόδειγμα μαγικού ρεαλισμού. Αν δεν το έχετε δει, προγραμματίστε το για τις γιορτές και θα μας θυμηθείτε.
1997Deconstructing HarryΜε βασική επιρροή τις «Άγριες Φράουλες» του Μπέργκμαν, ο Άλεν υποδύεται εδώ έναν συγγραφέα που ενώ πηγαίνει να παραλάβει βραβείο από το πανεπιστήμιο που τον είχε αποβάλει, βασανίζεται από εικόνες του παρελθόντος και από τις ίδιες του τις δημιουργίες. (Μετα)μοντέρνα ενδοσκόπηση, σαρδόνια (αυτο)κριτική και μερικά από τα πιο πετυχημένα σκετσάκια της καριέρας του, με προσωπικό αγαπημένο την κάθοδο στην Κόλαση. Για κάποιους –όχι για μας‒ η τελευταία σημαντική στιγμή της φιλμογραφίας του.
1994Bullets Over BroadwayΑπό τις πιο μαύρες χιουμοριστικές στιγμές του, ο Άλεν βρίσκει με ευκολία έναν φίνο τρόπο να γίνει αγενής και να τα βάλει με κάθε είδους καλλιτέχνη (ίσως και με τον εαυτό του) που θα έκανε τα χειρότερα πράγματα του κόσμου για να δει την τέχνη του να παρουσιάζεται σε κοινό. Η αντίθεση της ομορφιάς της τέχνης με τους φρικτούς χαρακτήρες των δημιουργών της γίνεται μέσω μιας υπόγειας σάτιρας που ενώνει μαεστρικά τον θεατρικό κόσμο με τη μαφία.
1984Broadway Danny RoseΛιγότερο γνωστό, μα διόλου έλασσον μέλος της εκλεκτής κάστας των ασπρόμαυρων γουντιαλενικών τίτλων, το «Broadway Danny Rose», πέραν των εύστοχων ευφυολογημάτων, ξεχωρίζει γιατί εντάσσει στη γνώριμη κινηματογραφική περσόνα του σκηνοθέτη το στοιχείο της ειλικρινούς, ανιδιοτελούς καλοσύνης, ιδιότητα που, πιθανότερα, εξασφαλίζει μια θέση στην ψάθα, μα, πιθανότατα, και μια θέση στην εκτίμηση των λίγων που θα τη λογαριάσουν ως αρετή.
1988Another WomanΚάθε μεγάλος σκηνοθέτης έχει στο βιογραφικό του μία (τουλάχιστον) ταινία φαντασμάτων. Για τον Γούντι Άλεν αυτή είναι το «Another Woman». Αφορά μια συγγραφέα που κλείνει τα πενήντα και ταλανίζεται από τα «φαντάσματα» του παρελθόντος, απ’ όλα τα πράγματα που θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά, αν δεν ήταν μια τόσο «ιδιωτική» κυρία. Σινεμά που δεν γυρίζεται πια και ακόμα ένας σύνθετος γυναικείος χαρακτήρας σε μια φιλμογραφία γεμάτη από τέτοιους.
1992Husbands and WivesΜε ένα σπάνιο, σε σχέση με το παρελθόν του, ντοκιμαντερίστικο ύφος, ο Άλεν αποχαιρετά τη Φάροου, μοιάζοντας αηδιασμένος από σχέσεις και συμβιβασμούς. Για τον ίδιο έμοιαζε τότε (όπως και δήλωσε) ό,τι πιο αληθινό είχε κάνει ως εκείνη τη στιγμή και για εμάς σήμερα μοιάζει ίσως η πιο ξεκάθαρη ταινία ίασης, φέρνοντας τόσο κοντά το σινεμά στη ζωή του.
1983ZeligΜε πρωτοποριακά οπτικά εφέ που τοποθετούν τον ηθοποιό σε πλάνα αρχειακού υλικού, ο Άλεν στήνει ένα ψευδοντοκιμαντέρ που μελετά την παράξενη περίπτωση ενός ανθρώπου-χαμαιλέοντα, ο οποίος κυριολεκτικά υιοθετεί τη μορφή και τη συμπεριφορά όποιου ανθρώπου βρίσκεται δίπλα του. Αναρχικό χιούμορ, όπως στις πρώτες του ταινίες, υφέρπουσα μελαγχολία για την ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου αλλά και δηκτικό σχόλιο για την ψυχολογία της μάζας.
1975Love and DeathΤο πιο ολοκληρωμένο φιλμ της μαρξιστικής περιόδου του (εκ του Γκράουτσο, όχι του Καρλ), η καθαρότερη και πιο ξεκαρδιστική κωμωδία της καριέρας του είναι ένα οργιώδες συγγραφικά ταξίδι του δειλού ανθρωπάκου που συχνά-πυκνά έπαιξε στο μέλλον προς τις δύο μοναδικές αλήθειες που πιστεύει, το σεξ και τον θάνατο. Αδιανόητες σε ποσότητα και ποιότητα ατάκες, βγαλμένες από εγκέφαλο σε μόνιμο οργασμό που κάνει υπερωρίες.
1979ManhattanΗ εξομολόγηση της αρχής, το ασπρόμαυρο σινεμασκόπ, τα πυροτεχνήματα, το «Rhapsody in Blue» του Γκέρσουιν, το εικονικό πλάνο με το παγκάκι μπροστά στην Queensboro Bridge. Αν ορίσαμε τη Νέα Υόρκη ως την πιο κινηματογραφική πόλη, σ’ αυτό εδώ το φιλμ οφείλεται. Κατά τα λοιπά, ως κωμωδία σχέσεων, η οποία διασκεδάζει το δράμα του ανικανοποίητου της ανθρώπινης φύσης μέσα από ξεκαρδιστικά ευφυολογήματα και φιλοσοφικές παρατηρήσεις, το «Manhattan» είναι απλώς(;) η πλατωνική ιδέα της γουντιαλενικής ταινίας.
1985The Purple Rose of CairoMε αφετηρία μια καταπληκτική ιδέα –κινηματογραφικός χαρακτήρας ξεπηδά από την οθόνη και ζει ρομάντζο με μία εκ των θεατών‒, ο Γούντι αντιπαραβάλλει την πραγματικότητα με τη φαντασίωση και την απόδραση, επισημαίνοντας τους κινδύνους όταν το κυνήγι των δεύτερων γίνεται αυτοσκοπός, αλλά και τις ιαματικές ιδιότητές τους απέναντι στις ματαιώσεις και στις απογοητεύσεις της πρώτης. Υπόδειγμα σινεματικής χαρμολύπης, αγαπητική επίκληση στο σινεφιλικό μικρόβιο και απο-ρομαντικοποιημένη νοσταλγία. Αριστούργημα σε οικονομική συσκευασία – ούτε 80 λεπτά, χωρίς τίτλους αρχής και τέλους.
1986Hannah and Her SistersΦιλμ απόλυτης αφηγηματικής οικονομίας, με ούτε ένα πλάνο να μοιάζει περιττό, αντίθετα με τις πράξεις των ηρώων του, που ταλαιπωρούνται από κατεστραμμένες σχέσεις και απιστίες. Παράλληλα, ο ίδιος κρατά για τον εαυτό του τον ρόλο του υποχόνδριου που σώζεται κυριολεκτικά από το σινεμά, με τον μονόλογό του την ώρα που στην οθόνη βλέπουμε το «Duck Soup» να αποτελεί το απόλυτο ερωτικό του γράμμα προς το μέσο.
1987Radio DaysΣε μια απόλυτα γόνιμη περίοδο, κατά την οποία έκανε τη μία ταινία καλύτερη από την άλλη, ο Άλεν όχι απλώς πέρασε αλώβητος από τις παγίδες που έχει μια ταινία στημένη πάνω στη νοσταλγία αλλά μίλησε γλυκόπικρα και αληθινά για όσα τον απασχόλησαν ως παιδί. Γύρω από το ραδιόφωνο διηγείται ιστορίες απείρου κάλλους και περνά από την κωμωδία στο δράμα ομαλότερα από ποτέ, κληροδοτώντας μας έναν ωκεανό αναμνήσεων στην ωραιότερη συσκευασία δώρου.
1977Annie HallΟ Μπέργκμαν μπορεί να εμφανίστηκε ως αστείο μέσω της σκηνής με τον Χάρο στο «Love and Death», έναν χρόνο μετά όμως μπήκε για τα καλά στο κεφάλι του Άλεν και ειρωνικά τού χάρισε δόξα και καταξίωση. Τέλειο σενάριο σύγχρονης κωμωδίας μεγαλουπόλεως, τέλειο ζευγάρι σε αμηχανία μαζί με την Κίτον, νευρώσεις και αναφορές υψηλού επιπέδου. Μοιάζει θεμελιώδες φιλμ για την καριέρα του σήμερα, το πρώτο ίσως που έρχεται στον νου κάποιου όταν σκέφτεται στερεοτυπικά την ιδιοσυγκρασιακή μορφή του.
1989Crimes and MisdemeanorsΗ Δικαιοσύνη, ανθρώπινη και μεταφυσική, υπολειτουργεί, ο Θεός τυφλώνεται, οι Ερινύες είναι νεκρές, το Έγκλημα και η Τιμωρία αμφότερα ζητήματα προσωπικής επιλογής. Γνήσια υπαρξιστικό έργο, ταυτόχρονα σύνθετη διανοητική κατασκευή και δράμα περιωπής, υποδειγματικά μοιρασμένο ανάμεσα σε μια τραγωδία και μια κωμωδία, μα, αν βιαστείς να βγάλεις συμπεράσματα για το ποια είναι τι, σε περιμένει έκπληξη μεγάλη. Η κορυφαία στιγμή του Άλεν, κορωνίδα μιας δεκαετίας δημιουργικής ωρίμανσης για τον ίδιο.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
Οθόνες Πάνος Χ. Κούτρας: Queer before it was cool, νυν και αεί
