Όλες οι ταινίες του Μάρτιν Σκορσέζε στο καλειδοσκόπιο του LIFO.gr
Από τον Γιάννη Βασιλείου και τον Τάσο Μελεμενίδη
Σήμερα είναι τα γενέθλια για τον Μάρτιν Σκορσέζε, αυτονόητα από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες, εν ζωή και αποδημήσαντες. Από τους πέντε γενειοφόρους που άλλαξαν το Χόλιγουντ στα ’70s μόνο αυτός και ο Σπίλμπεργκ παλεύουν ακόμα ενεργά και συστηματικά να διατηρήσουν ψηλά το λάβαρο του Σινεμά –με κεφαλαίο σίγμα‒, έτσι όπως βάλλεται διαρκώς από τηλεοπτικές «νόσους» και από το διαρκές φλερτάρισμα με τον χαμηλότερο κοινό παρονομαστή.
Μερικοί από τους πιο εμβληματικούς τίτλους του αμερικανικού κανόνα φέρουν την υπογραφή του. Η επίδραση του σινεμά του σε νεότερους κινηματογραφιστές είναι αδιαμφισβήτητη. Προς επίρρωση του ισχυρισμού καταθέτουμε μόνο τα φετινά «Joker», «Hustlers» και «Maradona». Παράλληλα, μέσω του ιδρύματός του «The Cinema Foundation», έχει συμβάλει στην αποκατάσταση και στην προβολή εκατοντάδων κινηματογραφικών τίτλων του παρελθόντος –πέντε-έξι άνθρωποι εκεί έξω θα τον ευχαριστούμε αιωνίως γι’ αυτό που έκανε με το «One-eyed Jacks» του Μπράντο‒, ενώ το τετράωρης διάρκειας «A personal journey with Martin Scorsese through Αmerican movies» προσφέρει ανεκτίμητα κινηματογραφικά μαθήματα σε κάθε νεαρό (ή και γηραιό) σινεφίλ που ξεκινά τη σταδιοδρομία του.
Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, επισκεφτήκαμε ξανά όλες τις ταινίες του και σκαρώσαμε μικρά κειμενάκια για καθεμία τους, παραλείποντας μόνο τα μουσικά ντοκιμαντέρ, αν και κάτι φιλμ σαν το «Bob Dylan: No direction home» δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις ιστορίες ανόδου και πτώσης που απαρτίζουν τη φιλμογραφία του. Aν αφήσετε λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω τον κέρσορα πάνω σε κάθε φωτογραφία, εμφανίζεται το συνοδευτικό κείμενο.
ΚΛΙΚΑΡΕΤΕ ΠΑΝΩ ΣΕ ΚΑΘΕ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1967Who’s that knocking at my doorΕγκαίνια της συνεργασίας με τον Καϊτέλ, η επίσημη αγαπημένη Νέα Υόρκη στο προσκήνιο, ασπρόμαυρο φίλτρο, εμφανείς οι νεορεαλιστικές καταβολές, εμφανής και η αυθάδεια του ρεύματος που ερχόταν στο αμερικανικό σινεμά, παρούσα και η θρησκευτικότητα, κατά τα λοιπά όμως πρόκειται για πρωτόλειο και ως τέτοιο πρέπει να ιδωθεί. Προτείνεται καθαρά για εγκυκλοπαιδικούς λόγους και απευθύνεται κυρίως σε completists.
1972Boxcar BerthaΟ Ρότζερ Κόρμαν έστειλε τον Σκορσέζε στον αμερικανικό Νότο για να του δώσει ένα τυπικό exploitation φιλμ κι αυτός υπέγραψε την πρόωρη αποχώρηση από την προστασία του, σηματοδοτώντας το ξεκίνημα μιας πολύ πιο προσωπικής φιλμογραφίας. Ταινία όπου ξεκάθαρα ο σταρ είναι ο σκηνοθέτης, το «Duel» και το «THX 1138» του Σκορσέζε, ο περήφανος απογαλακτισμός του.
1973Mean StreetsΗ ιστορική στιγμή που ο Σκορσέζε βγήκε στους δρόμους της Νέας Υόρκης, στις περιοχές των παρανόμων πλάι στους οποίους μεγάλωσε, εγκαινιάζοντας με έναν θρασύ και σχεδόν πειραματικό τρόπο μια αφήγηση που θα γινόταν νόρμα τα επόμενα χρόνια. Μοιάζει απίστευτο σήμερα, όμως μετά την ολοκλήρωση του μοντάζ η κυκλοφορία της ταινίας δεν ήταν δεδομένη, κάτι που, αν συνέβαινε, πιθανόν να μη βλέπαμε ποτέ κανένα από τα επόμενα φιλμ.
1974Alice doesn’t live here anymoreΑλλαγή πλεύσης σε πιο mainstream διαδρομές, όπως οριζόταν το mainstream στα ’70s, εν προκειμένω με δραματικό χαρακτήρα και ταινία δρόμου. Σήμερα θα λέγαμε ότι είναι μια ταινία των καιρών μας, στο πλαίσιο ενός σινεμά που προάγει τη γυναικεία χειραφέτηση, κλείνει στόματα τυχάρπαστων δημοσιογραφίσκων που ρωτούν τον Σκορσέζε για τη θέση της γυναίκας στο σινεμά του, ώστε να κερδίσουν λίγα κλικ παραπάνω, και αναδεικνύει και μια άλλη πτυχή του ταλέντου του: εκείνη του έκτακτου σκηνοθέτη ηθοποιών.
1976Taxi DriverO «Joker» τον ξανάφερε στο προσκήνιο, η αλήθεια όμως είναι πως πάντα υπάρχει μια δικαιολογία για να επιστρέψει κάποιος σε αυτή την ταινία, γυρισμένη την κατάλληλη στιγμή από τους κατάλληλους ανθρώπους, σε μια Νέα Υόρκη που βρόμιζε (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και μια κοινωνία της οποίας τα μέλη έπαιρναν όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις, με τις συνέπειες αυτού του χάσματος να αντανακλώνται στην εξέλιξη του σεναρίου. Bonus, οι νυχτερινές περιπλανήσεις στο ταξί υπό τη μουσική του Χέρμαν.
1977New York, New YorkΑπόπειρα αναβίωσης του κλασικού μιούζικαλ που θα αποτύχει παταγωδώς στα ταμεία, όπως η αντίστοιχη (και κατά πολύ ανώτερη) του Κόπολα λίγα χρόνια μετά. Αποστομωτική επίδειξη βιρτουοζιτέ σε σκηνές όπως η αρχική μέσα στο πλήθος, μία-δύο τραγουδιστικές στιγμές της Μινέλι προσθέτουν λίγους πόντους, άστοχη όμως η επιλογή του Ντε Νίρο για παρτενέρ της λόγω (και) της φαλτσαριστής ερμηνευτικής ρότας που επέλεξαν ηθοποιός και σκηνοθέτης, η οποία ενισχύει την απώθηση έναντι της γοητείας.
1980Raging BullΗ μαρτυρική πορεία του πυγμάχου Τζέικ Λα Μότα προς την αυτοκαταστροφή αντανακλά την αντίστοιχη του σκηνοθέτη της εκείνη την περίοδο ‒ μερικά έργα θαρρείς πως έχουν γυριστεί με αίμα κι ετούτο είναι ένα από δαύτα. Συνοδοιπόρος του ένας κτηνώδης Ρόμπερτ ντε Νίρο. Δεν είναι μόνο η αφοσίωση και οι σωματικές μεταμορφώσεις, τέτοιο ψυχικό ξεγύμνωμα, δίχως ίχνος υπερβολής, ζήτημα να έχουμε δει άλλες δέκα φορές σε ολόκληρη την ιστορία του σινεμά.
1982The King of ComedyΚατάμαυρη σάτιρα για τη νέα ειδωλολατρία που έφερε στο προσκήνιο η ανάπτυξη της τηλεόρασης, δημιουργώντας φανατικές χαμένες ψυχές που αναζητούν λίγη από την αγάπη των προτύπων τους και πολλή από αυτήν του φιλοθεάμονος κοινού, ξεχνώντας βασικότερα προβλήματα της ζωής τους. Ο Ντε Νίρο είναι εκπληκτικός στον κόντρα ρόλο που κάνει, σου σπαράζει την καρδιά μιλώντας με ενθουσιασμό και προσήλωση σε χαρτόνια που φτιάχνει στο υπόγειο όπου μένει, ασύλληπτη ιδέα το casting του Τζέρι Λιούις ως celebrity θύματος-θύτη. Αγέραστο φιλμ, ορισμός της διαχρονικότητας ως σήμερα.
1985After HoursΜε διαφορά η πιο παιχνιδιάρικη και διασκεδαστική ταινία του, επηρεασμένη από την αισθητική της εποχής, και με μια Νέα Υόρκη που μοιάζει με λαβύρινθο που υπόσχεται δώρα στο τέλος, αν καταφέρεις να βγεις από αυτόν. Θα μπορούσε να ιδωθεί σήμερα ως ο δικός του «Μάγος του Οζ» και παράλληλα μια προσπάθεια του ίδιου να αποφύγει τις εκτός σινεμά εξαρτήσεις του, που ειρωνικά μοιάζουν να αποτελούν πηγή έμπνευσης όσων συμβαίνουν στη μεγαλύτερη διάρκεια. Αν υπάρχει μία ταινία του που δεν μοιάζει με τις υπόλοιπες δικές του, είναι αυτή.
1986The color of moneyΣίκουελ της ατμοσφαιρικής δημιουργίας του Ρόμπερτ Ρόσεν «The Hustler» –αν δεν τo έχεις δει, το αναζητάς πάραυτα‒, όπου ο Πολ Νιούμαν αναμετριέται με τον Τομ Κρουζ, το παλιό συναντά το νέο, με το δεύτερο να τρίζει τα δόντια στο πρώτο κι εκείνο να απαντά «there’s still stuff in the basement». Πρακτικά η πρώτη ατόφια απόπειρα του Σκορσέζε στο ψυχαγωγικό σινεμά, η οποία θα αποφέρει σκηνές ανθολογίας, σαν αυτή με τον Φόρεστ Γουίτακερ, και ένα (εγκληματικά) καθυστερημένο Όσκαρ ερμηνείας στον Νιούμαν.
1988The Last Temptation of ChristΣτο πρόσωπο του Ιησού ο Νεοϋορκέζος σκηνοθέτης θα βρει το αρχετυπικό μοντέλο του σκορσεζικού ήρωα που λυτρώνεται μέσα από τον δρόμο του πόνου και του μαρτυρίου. Εδώ το θείο δράμα εξανθρωπίζεται. Όσα κτηνώδη χτυπήματα κι αν κατάφερε επί της ξεσκισμένης σάρκας του Τζιμ Καβίζελ ο Μελ Γκίμπσον στα αιματοβαμμένα «Πάθη» του, δεν μπόρεσε να προσεγγίσει την οδύνη του ψιθυριστού «τετέλεσται» στον σκορσεζικό «Πειρασμό», όταν ο θεάνθρωπος παραδίνεται ηττημένος στον Δημιουργό του.
1990GoodfellasΗ επιστροφή του σκηνοθέτη στον χώρο του crime drama σηματοδότησε την άμεση αναγωγή του σε βασιλιά του είδους, καθώς διηγείται τα κατορθώματα των μαφιόζων της γειτονιάς του με τη σιγουριά ενός κατασταλαγμένου πια storyteller αλλά και με μια σπάνια σινεφιλία για ταινία τέτοιου είδους. Αδυσώπητα σκληρή σε στιγμές, αλλά έντιμη σκιαγράφηση ανθρώπων που λειτούργησαν σχεδόν αποκλειστικά με βάση το ένστικτο της επιβίωσης και όχι ως εγκεφαλικοί επαγγελματίες.
1991Cape FearΠαλιομοδίτικο ψυχολογικό θρίλερ με χαρακτηριστικούς τίτλους αρχής από τον θρυλικό Σαούλ Μπας και το original σάουντρακ του Μπέρναρντ Χέρμαν – η ταινία αποτελεί remake. Ένας εφιαλτικός Ντε Νίρο τρομοκρατεί τριμελή οικογένεια ως όργανο ενός Θεού-τιμωρού που κάνει τα πλάσματά του να υποφέρουν, ώσπου να παραδεχτούν τις αμαρτίες τους και να ζητήσουν ταπεινωμένα συγχώρεση. Το ’χει συνήθειο ο σκορσεζικός Θεός να βασανίζει τα μέλη του ποίμνιού του προτού πετάξει ένα ξεροκόμματο λύτρωσης στο πιάτο τους.
1993The Age of InnocenceΟ Σκορσέζε στα σαλόνια της Νέας Υόρκης και τον 19ο αιώνα, σε μια επιθετική εισβολή στο ακαδημαϊκό costume drama, γεμάτη βιρτουοζιτέ και πάθος που δεν χαλούν ποτέ το ρομάντζο και τις σιωπές που προκύπτουν από έναν χαμένο έρωτα και δύο τσακισμένες ζωές. Υπέροχο ζευγάρι (Ντάνιελ Ντέι Λιούις, Μισέλ Φάιφερ), ατελείωτα δάκρυα και θλίψη με τους τίτλους τέλους.
1995CasinoΤο μοτίβο των «Καλών Παιδιών» επαναλαμβάνεται, μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο, ό,τι ακριβώς πρεσβεύουν οι δύο φίλοι και πρωταγωνιστές Ντε Νίρο και Πέσι, καθώς με σκυλίσια μεθοδικότητα και ανεξέλεγκτη ορμή αντίστοιχα γίνονται οι εικόνες μιας κολοσσιαίας επιχείρησης γραμμένης σε τεφτέρια πλάι σε συνταγές μαγειρικής. Νευρώδες, αποκαλυπτικό έως και νοσταλγικό, αναμφίβολα από τις καλύτερες στιγμές της δεκαετίας του ’90.
1997KundunΑπό τις σπάνιες φορές που η πνευματικότητα υπερέχει του στησίματος των χαρακτήρων και της εξέλιξής τους μέσα στην ταινία, το στηριγμένο σε αποσπασματικά επεισόδια «Kundun» έμεινε με τα χρόνια στη σκιά αντίστοιχων ταινιών-στροφής των ΗΠΑ στην ανατολική κουλτούρα. Ανεπανάληπτη φωτογράφιση της μεγαλοπρέπειας αλλά και κενό περιεχόμενο σε μία από τις πιο άνισες ταινίες του σκηνοθέτη.
1999Bringing out the deadΕπιστροφή στον εξπρεσιονισμό του «Ταξιτζή», με τον κατάλληλο οδηγό για ένα οδοιπορικό στην παράνοια της νύχτας και του αστικού τοπίου στο πρόσωπο του Νίκολας Κέιτζ. Φιλμ μικρής εμβέλειας, αλλά μείζονος σημασίας για τον σκηνοθέτη, τρεις δεκαετίες κινηματογραφικού (και προσωπικού;) αυτομαστιγώματος κλείνουν με ένα για κάποιους εύκολο, αλλά τόσο απαραίτητο και ανακουφιστικό «όλα είναι στο κεφάλι σου», εγκαινιάζοντας μια νέα, πιο νηφάλια περίοδο στη φιλμογραφία του.
2002Gangs of New YorkΤο κοινωνικό συμβόλαιο (ή η επίφασή του, αν θέλεις) καταρτίστηκε με αίμα, όπως θα διαπιστώσεις σ’ αυτό το βάρβαρο, προσωπικό έπος του σκηνοθέτη. Υποδειγματική σκηνογραφία, ελκυστικοί ντενιρισμοί από τον Ντέι Λιούις και βάπτισμα ερμηνευτικής ενηλικίωσης για τον Ντι Κάπριο σε μια εμφανή απόπειρα οσκαρισμού, αλλά με εμφανές το στίγμα του δημιουργού της.
2004The AviatorΔεύτερη σερί απόπειρα για Όσκαρ από τον σκηνοθέτη ‒θα σηκώσει πέντε από αυτά‒, προσέκρουσε όμως πάνω στο «μωρό» του Κλιντ Ίστγουντ και μοιραία έχασε Ταινία και Σκηνοθεσία. Κατά τα λοιπά, κατασκευή περιωπής, σινεφιλία με το τσουβάλι και οι δύο όψεις του καπιταλισμού, η αστραφτερή και η άρρωστη, ενσωματωμένες αμφότερες στο πρόσωπο του Χάουαρντ Χιουζ του Λεονάρντο ντι Κάπριο.
2006The DepartedΤο φιλμ από το Χονγκ Κονγκ στο οποίο στηρίχτηκε η ταινία ήταν μια εξαιρετική εξαγωγή, εδώ όμως απογειώθηκε με εντυπωσιακές παρεμβάσεις σε ενέργεια, ρυθμό, διαλόγους και χαρακτήρες. Η μεγαλύτερη στιγμή του, πάντως, συμβαίνει έξω από αυτό, όταν λίγους μήνες μετά οι Κόπολα, Λούκας και Σπίλμπεργκ παρουσίασαν «τυχαία» το Όσκαρ Σκηνοθεσίας για να το γιορτάσουν μαζί με τον καλό τους φίλο.
2010Shutter IslandΜεγαλεπήβολος και αισθητικά μεγαλόστομος φόρος τιμής στο σινεμά τρόμου που ο σκηνοθέτης αγάπησε, αν και λιγότερο οικονομικός από τα σημεία αναφοράς του. Το (όχι ιδιαίτερα πρωτότυπο) παζλ μυστηρίου κρατά το ενδιαφέρον, ο σπαρακτικός επίλογος όμως θα αναβαθμίσει το φιλμ, αναδεικνύοντας την τραγωδία ενός ατόμου, μιας χώρας αλλά και της ανθρωπότητας εν γένει να απαρνούνται τις ευθύνες τους και να επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα στο διηνεκές.
2011HugoΣτο σπιλμπεργκικό στη φτιαξιά του Hugo –ακόμα και το άβαταρ του σκηνοθέτη στο φιλμ φέρνει περισσότερο στον Σπίλμπεργκ‒ ένα παιδί ανακαλύπτει το σινεμά. Kαι ο δημιουργός του καλεί τους θεατές με τη σειρά τους να ανακαλύψουν (εκ νέου ή και για πρώτη φορά) το σινεμά μαζί του, επιστρέφοντας στη γέννηση του μέσου, ανατρέχοντας στους πρωτοπόρους του. Επιβεβλημένη η προβολή του εν όψει Χριστουγέννων.
2013The Wolf of Wall StreetΣτο τέλος του «Casino», ο Σκορσέζε θρηνεί για το ότι οι τραπεζίτες πήραν τη θέση των μαφιόζων και μπορούν να κρύψουν ευκολότερα τις παρανομίες κάτω από τα κοστούμια τους. Αυτές εξετάζει εδώ με σπιντάτο ρυθμό, καθώς μόνο έτσι μπορεί προλάβει την οργιώδη κίνηση του χρήματος σε όλον τον κόσμο. Μνημειώδεις σκηνές και σόου από τους Ντι Κάπριο και Τζόνα Χιλ, αποκάλυψη η Μάργκο Ρόμπι.
2016SilenceΈργο ζωής για τον σκηνοθέτη, αλλά επειδή ασχολείται με το πνεύμα εύλογα πέρασε απαρατήρητο στην εποχή μας. Τα γρήγορα τράβελινγκ, το νευρώδες μοντάζ και ό,τι άλλο σχετίζεις με τη σκορσεζική αισθητική εδώ το ξεχνάς, αντ’ αυτών παίρνεις μπρεσονική αίσθηση του χρόνου και κατάνυξη σε ένα μοναδικό κινηματογραφικό δοκίμιο πάνω στην πίστη ως υπόθεση στην οποία δεν χωρά διαμεσολάβηση μεταξύ Θεού κι Ανθρώπου.
2019The IrishmanΜε το «Shutter Island» επιχείρησε να αφηγηθεί μια ιστορία φαντασμάτων, η πραγματική φαντασματική ιστορία του Σκορσέζε όμως είναι αυτή εδώ. Με τον Φρανκ Σίραν του Ντε Νίρο, στοιχειωμένο από ένα παρελθόν που δεν μπορεί να αλλάξει, να μονομαχεί κάθε βράδυ με τα φαντάσματά του, αναζητώντας απαντήσεις στο κοφτερό γιατί μιας αποξενωμένης κόρης, συνθέτοντας και αποδομώντας μια εξομολόγηση που ποτέ δεν θα φτάσει εκεί όπου πρέπει. Μεγάλη ταινία. Σε όλα της.
