Είναι μια από τις μεγαλύτερες ιστορίες αγάπης και τις πιο τραγικές. Όλα γίνονται σε λάθος τόπο και σε λάθος χρόνο. Η θεωρία των συμπτώσεων είναι ανίκητη. Ο Τριστάνος και η Ιζόλδη, ενέπνευσαν τον Βάγκνερ να γράψει την ομώνυμη όπερα που παρουσιάζεται από την Εθνική Λυρική Σκηνή, από τις 21 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε σκηνοθεσία Γιάννη Κόκκου.
Ενα παραμύθι από τον 12ο αιώνα
Ο Τριστάνος και η Ιζόλδη είναι ένας μύθος κέλτικης καταγωγής, τον οποίο τραγούδησαν οι τροβαδούροι του 12ου και 13ου αιώνα. Ο διάσημος τροβαδούρος Τομάς συνέθεσε μια διασκευή του μύθου το 1170, στην οποία βασίστηκε ο Γερμανός ποιητής Γκότφριντ φον Στράσμπουργκ. Στην εκδοχή του βασίστηκε ο Βάγκνερ για να γράψει το λιμπρέτο της όπερας.
H βασική ιστορία
Η πλοκή αφορά τον έρωτα του ιππότη Τριστάνου για την ιρλανδή πριγκίπισσα Ιζόλδη, την οποία φέρνει ως νύφη στο θείο του βασιλιά Μάρκο της Κορνουάλης. Κατά το ταξίδι της επιστροφής στο πλοίο, με αφορμή ένα μαγικό ποτό, Τριστάνος και Ιζόλδη εξομολογούνται τον έρωτά τους. Στην Κορνουάλη, κατά την απουσία του βασιλιά σε κυνήγι, συναντιούνται ερωτικά. Ο Μάρκος τους βρίσκει μαζί και σε συμπλοκή που ακολουθεί ο Τριστάνος τραυματίζεται θανάσιμα. Μεταφέρεται στον πύργο του στη Βρετάνη, όπου παραληρεί. Όταν η Ιζόλδη φτάνει κοντά του είναι πια αργά: ο Τριστάνος ξεψυχά στα χέρια της και εκείνη τον ακολουθεί καθώς οραματίζεται την παντοτινή ένωση μαζί του.
Η ιστορία που μάγεψε τον Βάγκνερ και άλλαξε το δρόμο της όπερας
Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ έκανε όπερα σε τρεις πράξεις τη μυθιστορία του Στράσμπουργκ, επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Σοπενάουερ, αλλά και τη σχέση του με την Ματίλντε Βέσεντονγκ. Δεν την ονόμαζε όπερα, αλλά δράση σε τρεις πράξεις. Η όπερα αυτή επηρέασε το έργο των δυτικών συνθετών κλασικής μουσικής, τον Μάλερ, τον Στράους, τον Σένμπεργκ. Μουσικά σηματοδοτεί την απομάκρυνση από την συμβατική αρμονία, που θα οδηγήσει τελικά την όπερα προς την ατονική μουσική του 20ου αιώνα.
Ο Γολγοθάς μιας πρεμιέρας και ένας ξαφνικός θάνατος
Η εμπειρία του Βάγκνερ με την πρεμιέρα του Τανχόυζερ στο Παρίσι το 1861 τον οδήγησε στην απόφαση να ανεβάσει την όπερα Τριστάνος και Ιζόλδη στην Καρλσρούη. Παρόλο που η όπερα της Βιέννης του πρότεινε να γίνει εκεί η πρεμιέρα, οι πρόβες δεν έφτασαν ποτέ σε ικανοποιητικό επίπεδο. Ο Βασιλιάς Λουδοβίκος ο Β της Βαυαρίας χρηματοδοτεί την παραγωγή. Η πρωταγωνίστρια Ιζόλδη βραχνιάζει και η πρεμιέρα αναβάλλεται για ένα μήνα. Η πρεμιέρα γίνεται στις 10 ιουνίου του 1865, αλλά μετά από λίγες εβδομάδες πεθαίνει ξαφνικά ο πρωταγωνιστής Ludwig Schnorr von Carolsfeld. Οι φήμες που κυκλοφόρησαν μιλούν για τις υπερβολικές απαιτήσεις του ρόλου που οδήγησαν στο θάνατό του.
Μια ερωτική ιστορία γεμάτη παρεξηγήσεις
Οι παρεξηγήσεις παίζουν βασικό ρόλο στη τραγική εξέλιξη της ιστορίας του Τριστάνου και της Ιζόλδης. Πίνουν από το ίδιο ποτήρι αντί για δηλητήριο ένα πανίσχυρο ερωτικό φίλτρο και ερωτεύονται εξαιτίας ενός λάθους. Ζουν τον απαγορευμένο έρωτά του αφού η Ιζόλδη προορίζεται για νύφη του θείου του Τριστάνου. Στον μύθο ο Τριστάνος για να γιατρευτεί παντρεύεται μια άλλη Ιζόλδη την Λευκώλενο, πράγμα που μπερδεύει απίστευτα τον αναγνώστη. Επίσης στο τέλος του μύθου, υποτίθεται ότι η Ιζόλδη θα καταπλεύσει με λευκά πανιά για να φέρει το αντίδοτο στο δηλητηριασμένο βέλος που έχει δεχτεί ο Τριστάνος. Η εκδικητική Ιζόλδη Β΄, η Λευκώλενος του λέει ότι τα πανιά είναι μαύρα και ο Τριστάνος απελπισμένος εκπνέει. Σε λίγο εκπνέει από λύπη, μόλις φτάνει και η Ιζόλδη η ξανθή. Στην όπερα, στην τελευταία πράξη, ο Τριστάνος ξεψυχάει στην αγκαλιά της Ιζόλδης με το όνομά της στα χείλη του. Η Ιζόλδη προσπαθεί μάταια να τον επαναφέρει στην ζωή. Φτάνει ο βασιλιάς που τους έχει συγχωρήσει επειδή έχει καταλάβει ότι αγαπήθηκαν εξαιτίας του φίλτρου και όχι της επιθυμίας τους να τον προδώσουν, αλλά είναι αργά. Η Ιζόλδη ξεψυχά και αυτή στην αγκαλιά του ήδη νεκρού αγαπημένου της. Με τα τελευταία λόγια της εξυμνεί την αγάπη και την αιώνια αφοσίωση.
Μπιργκιτ Νίλσον, Μπαϊρόιτ, 1966
Ποιό θεωρείται το καλύτερο ανέβασμα;
Οι φανατικοί της όπερας θεωρούν αδιαπραγμάτευτα, καλύτερη την ηχογράφηση του Karl Böhm στο φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ το 1966, με την Μπίργκιτ Νίλσον και τον Βολφγκανγκ Βιντγκάσεν. Ιδανικά ανεβάσματα είναι η αλήθεια δεν υπάρχουν, σίγουρα όμως τα ανεβάσματα στο Παρίσι και τη Σκάλα τα τελευταία χρόνια έκαναν αίσθηση.
Violeta Urmana "Liebestod"
Waltraut Meier στη Σκάλα
Ιδανικές “Ιζόλδες”
Η Waltraut Meier και η Violetta Urmana στις μέρες μας έκαναν καριέρα ως ιδανικές Ιζόλδες. Αλλά και η Κatarina Dalayman που εμείς θα δούμε στο Μέγαρο ως Μπρανγκαίνε. Και η Ann Petersen που θα δούμε ως Ιζόλδη. Με το ρόλο αναμετρήθηκαν πολλές μεγάλες ντίβες και το θάνατο της Ιζόλδης δεν έχουν παραλείψει να ηχογραφήσουν ακόμα και τραγουδίστριες που δύσκολα θα έστεκαν στη σκηνή ως Ιζόλδες.
«Liebestod» σημαίνει...
Έρωτας/θάνατος. Με αυτή την μουσική τελειώνει η όπερα Τριστάνος και Ιζόλδη, με μια άρια της Ιζόλδης πάνω από το νεκρό σώμα του Τριστάνου. Χρησιμοποιείται και ως λογοτεχνικός όρος και αναφέρεται στο θέμα του θανάτου από έρωτα, ή στην ολοκλήρωση της ερωτικής αγάπης με τον θάνατο. Η ιστορία του Πύραμου και της Θίσβης και του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, από τα δημοφιλή παραδείγματα. Αλλά υπάρχει και το παράδειγμα του νεαρού Βέρθερου, ο έρωτας και ο θάνατος σε μια μονόπλευρη αγάπη. Ή ακόμα, και η κοινή αυτοκτονία του Κλάιστ και της Εριέτας Φόγκελ.
Τι απαλά και ήρεμα
Που μου χαμογελά,
Πόσο γλυκά
Τα μάτια του ανοίγει –
Βλέπετε φίλοι;
Δεν το βλέπετε;
Πως λάμπει
Όλο και πιο φωτεινός,
Καθώς σηκώνεται ψηλά
μες των άστρων τη φεγγοβολιά;
Δεν βλέπετε
πως η καρδιά
γενναία πάλλεται
καθώς μέσα στο στήθος του
ήσυχα και δυνατά χτυπά;
Πως η γλυκιά ανάσα του
Ηδονική και τρυφερή
μες’ απ’ τα χείλη
φτερουγίζει;
Κοιτάξτε φίλοι!
Δεν το αισθάνεστε; Δεν το θωρείτε;
Μόνο εγώ ακούω
τούτο το σκοπό
που τόσο σιγανός
κι εξαίσιος
γλυκά θρηνώντας,
τα πάντα λέγοντας,
συμφιλιώνοντας απαλά
βγαίνει απ’ αυτόν,
εισχωρεί εντός μου,
με δονεί
με τη θεία μουσική του
και μ’ αγκαλιάζει;
Είναι ένα απαλό αεράκι
που φυσά;
Είναι κύματα
από μεθυστικές μοσχοβολιές;
Πώς φουσκώνουν
καθώς με τριγυρίζουν!
Να πάρω αναπνοή βαθιά;
Να τα αφουγκραστώ;
Να τα ρουφήξω;
Ή μέσα τους να βυθιστώ;
Γλυκά, στ’ αρώματά τους
να εξαφανιστώ;
Μέσα στο σάλο των κυμάτων,
στων ήχων τον ορυμαγδό,
στο κυματιστό σύμπαν
της ανάσας του κόσμου
να πνιγώ,
να καταποντιστώ –
δίχως αισθήσεις.
Υπέρτατη ηδονή!
Μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης από την πλήρη μετάφραση του έργου Τριστάνος και Ιζόλδη που έκανε για λογαριασμό των εκδόσεων Ίκαρος το 2002
Πληροφορίες για την παράσταση:
Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης Σκηνοθεσία - σκηνικά - κοστούμια: Γιάννης Κόκκος Καλλιτεχνική συνεργάτιδα, δραματουργία: Αν Μπλανκάρ Σχεδιασμός βιντεοπροβολών: Eρίκ Ντυραντώ Φωτισμοί: Μίχαελ Μπάουερ Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος Τριστάνος: Τόρστεν Κερλ Βασιλιάς Μάρκος: Ράινχαρτ Χάγκεν Ιζόλδη: Αν Πέτερσεν Κούρβεναλ: θ.α. Μέλοτ: Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος Μπρανγκαίνε: Καταρίνα Νταλάυμαν Βοσκός: Νίκος Στεφάνου Καπετάνιος: Κωστής Ρασιδάκης Ναύτης: Αντώνης Κορωναίος Συμμετέχουν η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ
21, 28, 31 Ιανουαρίου & 4 Φεβρουαρίου 2015, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών - Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη
σχόλια