Λίγα βιβλία ψυχανεμίζονται το αληθινό νόημα της φιλίας ως μια καταφατική κίνηση που ξεπερνάει τον θάνατο και σε στιγματίζει μια ζωή όσο το Γεια σου, Ασημάκη, ένας εξομολογητικός φόρος τιμής του Κωστή Παπαγιώργη στον καλό του φίλο, που έφυγε νωρίς από τη ζωή, Χρήστο Βακαλόπουλο. Βγαλμένο από τα σπάργανα του κλεινού άστεως, στα μπαρουτοκαπνισμένα τότε στέκια της Καλλιδρομίου, σε σκυλάδικα, στο σωκρατικό τρίγωνο Εξαρχείων-Κυψέλης-Ομόνοιας, το χρονικό της φιλίας Παπαγιώργη-Βακαλόπουλου περιλαμβάνει μεν νοερά όλους τους υπόλοιπους –από τον Λάγιο έως τον Αρανίτση και από τον Τσιώλη έως τη Γιούλη Τσίρου–, αλλά ουσιαστικά εστιάζει στο δονκιχοτικό δίπολο δύο ετερόκλητων ανθρώπων, οι οποίοι διδάχτηκαν πολλά από τους άγραφους κανόνες της φιλίας τους: ο Παπαγιώργης, με ταπεινότητα και με μεγαλοψυχία, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του Σάντσο Πάντσα, παίρνει τη θέση των αγοριών που δεν υπήρξαν προνομιούχα, γαλουχήθηκαν μέσα στα απωθημένα και τα τραύματα κι έμειναν, σαν τον Κάφκα, να γράφουν νοερά γράμματα προς τον σκληρόκαρδο πατέρα. Κατεβαίνοντας, επομένως, στα άνυδρα υπόγεια των ντοστογιεφσκικών του παρορμήσεων, ο ίδιος μένει να παρατηρεί ως σχολαστικός θεατής τον ανωφερή πλην σύντομο βίο του υπερφυσικά πολυτάλαντου φίλου του: το πώς ο ευθυτενής και ευπροσήγορος Βακαλόπουλος δεν είχε ποτέ πρόβλημα με τις γυναίκες, παρέμενε ακριβής και λακωνικός ακόμα και όταν το ποτό τον παράσερνε, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον αγάπης, οικογενειακής θαλπωρής και ενίσχυσης, ως το μοναχοπαίδι που δεν του στερήθηκε ποτέ καμία ελευθερία και δεν του χάλασαν ποτέ χατίρι.

Μαζί με τις πρώτες ανησυχίες ήρθαν και οι έρωτες –για τον κινηματογράφο και τα κορίτσια–, αλλά και τα πρώτα κείμενα του Βακαλόπουλου στον «Θούριο», στην «Αυγή», στον «Σύγχρονο Κινηματογράφο». «Συνάμα, πίσω και μπρος από τα κείμενα κινείται δραστήρια ο άνθρωπος που έχει όλα τα προσόντα να ενσαρκώσει την πρόκληση. Εξαιρετικής ομορφιάς, όπως θυμούνται ομήλικοι και κυρίως ομήλικες, ικανός στο λέγειν, κάτοχος της αγγλογαλλικής, διαβαστερός και επαγγελματίας έξυπνος, είναι στα γεμάτα το νέο πρόσωπο. Φυσικά, οι “μεγάλες προσδοκίες” βαίνουν καλώς για την οικογένεια. Ο Βακαλόπουλος έχει βρει το άστρο που φέγγει μέσα κι έξω από τον οίκο» γράφει ο Παπαγιώργης με συγκινητική ακρίβεια και με πρόδηλο θαυμασμό, παραχωρώντας τον χρυσό θρόνο της αναγνώρισης στον καλό του φίλο. Τον περικλείει με την αύρα του μυστηρίου που χρειάζεται οποιαδήποτε φιλική σχέση για να ανθήσει, αλλά και με την οικειότητα που ξεκλειδώνει κοινά μυστικά – κινήσεις, διαβάσματα, βιβλία και άπειρους αυθόρμητους αυτοσχεδιασμούς. Αμφότεροι, πάντως, ως συνωμότες της βιωμένης κουλτούρας, απαιτούσαν αντίστοιχα διαπιστευτήρια από τους υπόλοιπους για να μπορούν να γίνουν δεκτοί στην αόρατη λέσχη μιας φιλίας που μόνο εκείνοι αντιλαμβάνονταν τα ιδανικά συστατικά της: γερές δόσεις φιλοσοφίας και θεωρίας, «ατελώνιστη ψυχο-σημειολογία», μπόλικος κινηματογράφος και τόσος Λακάν όσος χρειαζόταν ώστε να μπορεί να απολαύσει κανείς με άνεση μια ταινία του Χίτσκοκ, του Αντονιόνι ή του Κόπολα. Γιατί το μυστικό στις φιλίες δεν είναι τόσο να βρει κανείς τα βασικά συστατικά όσο τις ιδανικές αναλογίες και τις θερμοκρασίες που θα την κρατήσουν όσο πρέπει ζεστή ώστε να μην είναι αδιάφορη και όσο πρέπει ψυχρή για να μην καεί από την υπερβολική συνάφεια. Και αυτό το μυστικό το μοιράζονταν αυτοί οι δύο σπάνιοι άνθρωποι όσο λίγοι, γράφοντας με χρυσά γράμματα, πολύ διάβασμα και μπόλικη αλητεία το χρονικό της σπάνιας φιλίας τους.

Μια ζωή επιστήθια φίλη του Γιάννη Ρίτσου και σύντροφος του Άρη Αλεξάνδρου από το 1959, η ποιήτρια και δημοσιογράφος Καίτη Δρόσου (1924-2016), λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό της, εμπιστεύτηκε στην πανεπιστημιακό Λίζυ Τσιριμώκου έναν μικρό θησαυρό: τα δελτάρια του Ρίτσου από τόπους εξορίας –τη Λήμνο, τη Μακρόνησο, τον Αϊ-Στράτη– προς την ίδια, καθώς και τα γράμματά του προς εκείνη και τον Αλεξάνδρου επί δικτατορίας, όσο ζούσαν αυτοεξόριστοι στο Παρίσι, τα οποία βρίσκονται από το 2008 συγκεντρωμένα στον τόμο Τροχιές σε διασταύρωση (εκδ. Άγρα).

Η Καίτη Δρόσου υπήρξε αποδέκτης της αστείρευτης θετικής ενέργειας του Ρίτσου από τα 16 της, επί Κατοχής, όταν οι ερασιτεχνικοί καλλιτεχνικοί κύκλοι λειτουργούσαν σαν συγκοινωνούντα δοχεία με τους επαγγελματικούς. Ο Αλεξάνδρου βρέθηκε στην παρέα του Ρίτσου, ανεξάρτητα από εκείνη, χάρη στον συμμαθητή του από το Βαρβάκειο Ανδρέα Φραγκιά. Η συμπάθεια ήταν αμοιβαία αλλά η δουλειά τους στον Γκοβόστη ήταν που τους έφερε κοντά – ώρες ατέλειωτες σκυμμένοι πάνω από τυπογραφικά δοκίμια, ο Αλεξάνδρου μετέφραζε από τα ρωσικά και ο Ρίτσος τα ξανακοίταζε με έναν ρωσόφωνο ακόμη, για να μην ξεφύγει λάθος πουθενά…

Ακράδαντα πειστήρια του ήθους, της πληθωρικής προσωπικότητας και των ποιητικών ανησυχιών του Ρίτσου, τα γράμματα που απλώνονται στο Τροχιές σε διασταύρωση πιστοποιούν τη φιλία που ένωσε τους τρεις ομοτέχνους σε πολύ δύσκολους καιρούς, τότε που οι διώξεις και τα βασανιστήρια των αριστερών βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη και τα συντροφικά μαχαιρώματα έρχονταν να προκαλέσουν κι άλλες, συχνά ανεπούλωτες πληγές. Κι ακόμα, φανερώνουν τις «ωδίνες τοκετού» ενός από τα σπουδαιότερα έργα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας, του Κιβωτίου.

Ο Αλεξάνδρου, έχοντας παραδεχτεί μέσα του την ήττα του εμφυλίου, διέσχισε τα χρόνια της εξορίας του απομονωμένος από τους συντρόφους του, κι ας είχε σπεύσει ο Ρίτσος να εγγυηθεί γι’ αυτόν ότι είναι τίμιος και ότι δεν θα βλάψει το Κόμμα ποτέ. Ωστόσο, οι δρόμοι τους χώρισαν. Έπρεπε να φτάσει το ’58, οπότε επέστρεψε και ο Αλεξάνδρου από τη Γυάρο στην Αθήνα, για να μιλήσουν ξανά. Επί χούντας, πιάνουν και πάλι να αλληλογραφούν. Ο Ρίτσος, κάθε φορά που λαμβάνει αποσπάσματα του Κιβωτίου από το Παρίσι, εγκαρδιώνει τον φίλο του και τον επικροτεί. «Είναι ένα όργιο φαντασίας», θα του γράψει όταν το διαβάσει ολοκληρωμένο, «που καλύπτει την ιστορική πραγματικότητα κι αποκαλύπτει την άλλη πραγματικότητα της πιο πειστικής φαντασίας, της γεννημένης απ’ τους καθημερινούς εφιάλτες της ασυνεννοησίας, της καταπίεσης, της υποχρεωτικής συγκατάβασης». Σύμφωνα με τη Δρόσου, το θέμα με τον Ρίτσο και τον Αλεξάνδρου δεν ήταν να τα βρουν στα ιδεολογικά. Το θέμα ήταν ποιος θα κάνει πρώτος την κίνηση να βγάλει το χαρτί από την τσέπη, ποιος, δηλαδή, θα προκαλέσει ξανά συζήτηση πάνω σε ένα γραπτό, όπως θα μιλούσε στον δάσκαλό του…

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ!

Το Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης κυκλοφόρησε το 1996 και συγκαταλέγεται στα πιο διαβασμένα μυθιστορήματα της δεκαετίας του ’90. Η ιστορία διαδραματίζεται στις αρχές της δεκαετίας του ’80, έχοντας ως φόντο τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Όλα εκτυλίσσονται στη διάρκεια επτά ετών. Οι νέοι, ηλικιακά, ήρωες ανακαλύπτουν την αληθινή φιλία, μυούνται σε έναν ροκ τρόπο ζωής και αντικρίζουν το δυσάρεστο πρόσωπο του θανάτου. Κάποιοι θα μεγαλώσουν, άλλοι θα χαθούν για πάντα και μερικοί θα γίνουν «εκστατικά ευτυχισμένοι». Μιλάμε για ήρωες που συναντιούνται, χωρίζουν, αγαπούν, απογοητεύονται, φοβούνται, χορεύουν, πίνουν, γελούν, κλαίνε και ονειρεύονται. Εφήμερες νύχτες, ανέμελες μέρες, αγορά παλιών δίσκων, πικάπ στη διαπασών, ταξίδια με το αυτοκίνητο και πρόσωπα που βρίσκονται σε έκσταση αλλά και σε μια κατάσταση υπέρτατης ευδαιμονίας, χωρίς, όμως, να γίνεται κάτι συγκεκριμένο.

Η ανώνυμη αφηγήτρια του μυθιστορήματος είναι µια νεαρή Ελληνίδα από την Αθήνα που ζει στη Νέα Υόρκη λόγω σπουδών. Μένει μαζί µε την Μπίµπι, που ήρθε από το Σουάν Λέικ του Άρκανσο, και τον Νίκυ, τον οποίο η πρωταγωνίστρια γνωρίζει από τότε που θυμάται τον εαυτό της. Ανάμεσα σ’ αυτούς γνωρίζουμε και τον Ζαχαρία, το αγόρι της Μπίµπι, που παίζει κρουστά µε διάφορα συγκροτήματα της πόλης και που αργότερα µπλέκει µε την ηρωίνη. Επίσης, διαβάζουμε για την εθισμένη στα χάπια Νάνσυ Χόγκαν και τη Χόλλυ Γουίλµερ, η οποία κατοικεί στο γκέτο και συγχρόνως θέλει να δουλέψει στο Μπρόντγουεϊ.

Το Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης είναι μια ιστορία φίλων που εξελίσσεται στις φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης. Η Σώτη Τριανταφύλλου επιχειρεί, με μια γλαφυρή περιγραφή, να εξιστορήσει πώς είναι να φεύγεις από τον τόπο σου και να πηγαίνεις για σπουδές σε μια μητρόπολη. Κατά τη διάρκεια των επτά χρόνων οι ήρωες χορεύουν σε ξέγνοιαστα πάρτι, ακούν πολλή μουσική, ανακαλύπτουν τον έρωτα και την απώλεια, ενηλικιώνονται. Φίλοι που χάνονται στην πόλη και παρασύρονται μέσα σε ατέλειωτα ξενύχτια με αλκοόλ και ναρκωτικά.

Ένα βιβλίο βαθιά μελαγχολικό, το οποίο παρουσιάζει τι σημαίνει να ζεις με ένταση, ενώ ο βασικός άξονάς του εστιάζει σ’ εκείνες τις παρέες που σβήνουν στο πέρασμα του χρόνου. Συγχρόνως, το στοιχείο της πόλης, πολύ έντονο σε αυτό το μυθιστόρημα, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διάπλαση συμπεριφορών και αποφάσεων.

Στις σελίδες του τα δάκρυα εναλλάσσονται με τα γέλια, η χαρά με τη λύπη, η συντροφικότητα με τη μοναξιά και, φυσικά, η ζωή με τον θάνατο. Αυτό το βιβλίο είναι μια αφορμή για να συνταξιδέψει ο αναγνώστης με όσους βυθίζονται στις εμπειρίες, μ’ εκείνους που ονειροπολούν, παθιάζονται, ταξιδεύουν, σκέφτονται και γλεντούν με τις «μικρές χαρές».

Αναμφισβήτητα πρόκειται για έναν ύμνο στη φιλία, στη νοσταλγία, στη μνήμη και στην απώλεια. Ένα συγκινητικό λογοτεχνικό χρονικό για τις παρέες που μας καθορίζουν αλλά και τους ανθρώπους που αφήνουν πάνω μας ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους κάποια στιγμή της ζωής μας, ένα «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ!

Πόσοι άνθρωποι κατοικούν ανά πάσα στιγμή μέσα μας;

Οι γονείς μας, οι φίλοι μας, όλοι όσοι θαυμάσαμε, όσοι αγαπήσαμε, όσοι μας έβαλαν τρικλοποδιές, αλλά και τόσοι άλλοι που ποτέ δεν γνωρίσαμε προσωπικά, λατρεμένα φαντάσματα του παρελθόντος, ποιητές ή συγγραφείς που αναδύθηκαν μια δύσκολη ώρα της νύχτας στο γραφείο, δίπλα στον υπολογιστή μας, για να μας πουν ότι αξίζει τον κόπο και να είμαστε πείσμονες. Αλλά και άλλοι πολλοί, πλήθος συνωστίζεται στο στήθος μας, το πρόσωπο που φοράω όταν πηγαίνω στο γραφείο, το άλλο που ξεπηδάει όταν μιλάω στον σερβιτόρο, το τρίτο όταν θέλω να γίνω πειστική, ατέλειωτα πράγματι, και δεν είναι μόνο αυτά, δεν είναι μόνο όσα χρησιμοποιώ τις μέρες και τις νύχτες, είναι και όλα όσα ονειρεύτηκα, «σκιές ανθρώπων που θα μπορούσαμε να είχαμε γίνει, οι αγέννητοι εαυτοί μας», όπως λέει η Γουλφ.

«Ο καθένας είναι ο άλλος και κανένας δεν είναι ο εαυτός του» υποστήριζε ο Χάιντεγκερ. Τα Κύματα –το άκρως πειραματικό και ποιητικό μυθιστόρημα της Γουλφ, γραμμένο λίγα χρόνια μετά το Είναι και χρόνος του Χάιντεγκερ– μοιάζουν να εξερευνούν αυτήν ακριβώς την παράδοξη ρήση του Γερμανού φιλοσόφου. Το ζήτημα της ταυτότητας απασχολούσε σφόδρα τους συγγραφείς της ακμής του μοντερνισμού και η Γουλφ –ο πατέρας της οποίας ήταν επιφανής βιογράφος– μοιάζει να περιστρέφεται σχεδόν εμμονικά γύρω από το ερώτημα «πώς μπορούμε να αφηγηθούμε τη ζωή ενός ανθρώπου;». Όταν τα όρια είναι τόσο ρευστά, όταν δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε πού τελειώνουμε και πού αρχίζουμε, πόσους ανθρώπους κουβαλάμε μέσα μας, ζωντανούς, νεκρούς ή αποκυήματα της φαντασίας μας, πώς μπορούμε να γνωρίσουμε ολοκληρωτικά τον άλλον; Πώς μπορούμε με βεβαιότητα να αποφανθούμε ή να αξιολογήσουμε τη ζωή του, να πούμε «ήταν αυτό» ή «ήταν εκείνο» και να κλείσουμε περισπούδαστα το θέμα;

Στα Κύματα η Γουλφ αναδεικνύει τη θαυμαστή πολυπλοκότητα του ψυχισμού μας και την πολλαπλότητα που κατοικεί μέσα μας (το ίδιο έκανε και στον/στην Ορλάντο, εκεί όμως ακολούθησε μια πιο ανάλαφρη οδό). «Και τώρα αναρωτιέμαι “Ποιος είμαι;”» λέει προς το τέλος του μυθιστορήματος ο Μπέρναρντ, ένας από την παρέα των έξι φίλων που παρακολουθούμε στην πορεία ενηλικίωσής τους. «Σας μιλούσα για τον Μπέρναρντ, τον Νέβιλ, την Τζίνη, τη Σούζαν, τη Ρόντα και τον Λούις. Είμαι άραγε όλοι αυτοί; Είμαι ένας και διακριτός; Δεν γνωρίζω. Καθίσαμε κάποτε εδώ όλοι μαζί. Αλλά τώρα ο Πέρσιβαλ είναι νεκρός και η Ρόντα είναι νεκρή‧ χωριστήκαμε‧ δεν είμαστε εδώ. Κι όμως δεν μπορώ να βρω κάποιο εμπόδιο που να μας χωρίζει. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα σε μένα και σε κείνους […]. Αυτή η διαφορά που την ανάγουμε σε τόσο μεγάλο ζήτημα, αυτή η ταυτότητα που με τόσο ζήλο περιθάλπουμε, έχει ξεπεραστεί».

Είναι, λοιπόν, οι φίλοι μας διάφορες εκδοχές μας, που τις αγαπήσαμε και τις απωθήσαμε, ανάλογα την ώρα και πόσα νεύρα είχαμε. Είναι αυτοί που μέσα στα χρόνια μάς πότισαν με τα όνειρα, τις αγωνίες, τις ζήλιες και τους ενθουσιασμούς τους. Είναι αυτοί που διαπέρασαν σταδιακά το δέρμα μας και χώθηκαν βαθιά, πολύ βαθιά, και τώρα πια δεν μπορούμε να χωριστούμε, επειδή οι φλέβες μας έχουν μπερδευτεί, «επειδή αυτή δεν είναι μία ζωή‧ ούτε πάντοτε γνωρίζω εάν είμαι άνδρας ή γυναίκα, ο Μπέρναρντ ή ο Νέβιλ, ο Λούις, η Σούζαν, η Τζίνη, ή η Ρόντα – τόσο παράξενη είναι η επαφή του ενός με τον άλλο».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ!

Το αριστούργημα του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, εκδόθηκε για πρώτη φορά σε τρεις τόμους το 1954 και το 1955. Αρχικά η ιστορία επρόκειτο να είναι η συνέχεια του Χόμπιτ, αλλά το τρίτομο έργο του Τόλκιν έγινε η πιο φιλόδοξη δουλειά του, ένα επικό μυθιστόρημα που σημάδεψε το είδος του fantasy και, εν τέλει, απευθυνόταν περισσότερο σε ενήλικες παρά σε παιδιά. Πέρα από το γλωσσικό ενδιαφέρον, τους ολοκληρωμένους χαρακτήρες και τα θέματα που θίγονταν και ήταν αρκετά πρωτότυπα για μυθιστόρημα που γράφτηκε μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ‒η αρχετυπική ιστορία του Καλού ενάντια στο Κακό π.χ.‒, αυτό που κάνει το έργο του Τόλκιν μοναδικό είναι το θέμα της φιλίας, η βασική σχέση ανάμεσα στους ήρωες. Η φιλία και η αγάπη είναι τα συναισθήματα που κυριαρχούν και δίνουν την απαραίτητη ώθηση για να κυλήσει η ιστορία. Στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών η αφοσίωση είναι αυτή που σφραγίζει τη σχέση του Φρόντο και του Σαμ και δημιουργεί την απόλυτη φιλία (μέχρι παρεξηγήσεως) που τους ακολουθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, όπως και τη σχέση του Μέρι και του Θέοντεν. Οι κοινοί στόχοι δημιουργούν στενούς δεσμούς φιλίας ανάμεσα σε πρόσωπα που δεν έχουν τίποτα κοινό. Ο αγώνας για την εκπλήρωσή τους φέρνει σε επαφή τον Λέγκολας και τον Γκίμλι και επιτρέπει στη φιλία τους να αναπτυχθεί. Έτσι, από εντελώς ξένοι γίνονται οι καλύτεροι φίλοι. Οι ιστορίες της τριλογίας είναι εμπνευσμένες από τις προσωπικές εμπειρίες του Τόλκιν κατά τη διάρκεια του πολέμου και ο βασικός τους κορμός είναι ο αγώνας των εννέα ηρώων να αντιμετωπίσουν το Κακό που μαστίζει τη Μέση Γη και την απειλεί με το απόλυτο σκοτάδι. Ο φανταστικός κόσμος τους, που κατοικείται από διάφορες ανθρωποειδείς φυλές (Χόμπιτ, Ξωτικά, Ανθρώπους, Νάνους και Ορκ), μπορεί να καταστραφεί από ένα Δαχτυλίδι, το οποίο κατασκεύασε ο Σκοτεινός Άρχοντας Σάουρον κατά τη Δεύτερη Εποχή. Ξεκινώντας από το ήσυχο Σάιρ, η ιστορία εξελίσσεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Μέσης Γης και ακολουθεί την πορεία του Πολέμου του Δαχτυλιδιού. Ο πραγματικός ήρωας της ιστορίας είναι ο Σαμ, το σύμβολο αυτοθυσίας και αληθινής φιλίας στα βιβλία, ο οποίος βοηθάει τον Φρόντο να ολοκληρώσει το ταξίδι και να καταστρέψει το δαχτυλίδι. Ακόμα και όταν ο Φρόντο τον θεωρούσε κακό ή ήθελε να τα παρατήσουν, αυτός παρέμενε πιστός του φίλος και του έδινε κουράγιο να συνεχίσουν.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΑ!

Είναι έργο της ώριμης συγγραφικής περιόδου του Λάιμαν Φρανκ Μπάουμ. Εικονογραφήθηκε υπέροχα από τον Ουίλιαμ Ουάλας Ντένσλοου και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1900 στο Σικάγο και στη Νέα Υόρκη, για να κατακτήσει τελικά ολόκληρο τον κόσμο.

Στα ελληνικά κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση και με την αρχική εικονογράφηση του Ντένσλοου, σε έναν υπέροχο τόμο που γοητεύει και ενήλικες.

Η ηρωίδα Ντόροθι ζούσε κάπου εν μέσω των μεγάλων λιβαδιών του Κάνσας, με τον αγρότη θείο της Ερρίκο και τη θεία Έμα, τη σύζυγό του. Το ξύλινο σπιτάκι τους είχε γκριζάρει, όπως τα πάντα γύρω τους, άψυχα και έμψυχα. Ο μόνος που έκανε τη μικρούλα να γελά ήταν ο σκυλάκος της, ο Τοτός. Μέχρι που ένας κυκλώνας παρέσυρε την Ντόροθι, τον Τοτό και το σπιτάκι, προσγειώνοντάς τους μεν σε μια πανέμορφη χώρα, αλλά καταπλακώνοντας και σκοτώνοντας την Κακιά Μάγισσα της Ανατολής. Έτσι, απελευθερώθηκε από την τυραννία της η Χώρα των Λαιμαργάκηδων και, παρότι άθελά της προκάλεσε ένα τραγικό ατύχημα, η Ντόροθι αποθεώνεται. Αποκτά επίσης, ως μπόνους, τα μαγικά ασημένια γοβάκια της θανούσης και, φυσικά, τα θερμά συγχαρητήρια για το ξεπάστρεμά της από την ευγενική Καλή Μάγισσα του Βορρά, που τη συμβουλεύει να απευθυνθεί για βοήθεια σχετικά με το πώς να επιστρέψει στο Κάνσας στον ισχυρότατο Μάγο του Οζ. Θα χρειαστεί, λοιπόν, να πάει ως την Πόλη των Σμαραγδιών, όπου βρίσκεται αυτός, ακολουθώντας έναν δρόμο στρωμένο με κίτρινες πλάκες. Στην πορεία της συναντά ένα σκιάχτρο που παραπονιέται ότι δεν έχει μυαλό, έναν τενεκεδένιο ξυλοκόπο που στενοχωριέται επειδή δεν έχει καρδιά και ένα λιοντάρι που υποφέρει από τη δειλία του. Έτσι δημιουργείται αυτό το απίθανο «παρεάκι» που, με τα πολλά, φτάνει στον Μάγο του Οζ. Εκείνος δέχεται να τους προσφέρει ό,τι λείπει στον καθένα, με αντάλλαγμα να εξολοθρεύσουν την Κακιά Μάγισσα της Δύσης. Η θανατοπολιτική του και η απόδοση του ρόλου μισθοφορικού τάγματος στην παρέα δεν ταράζει κανέναν από τους εμπλεκόμενους και, τελικά, η Ντόροθι καταφέρνει να ξεκάνει και δεύτερη μάγισσα ολκής, περιλούζοντάς την με έναν κουβά νερό. Κι όλα αυτά τα φοβερά, για να ανακαλύψουν στο τέλος ότι ο Μάγος του Οζ είναι ένας τσαρλατάνος.

Καθένας στην παρέα κατέκτησε αυτό που νόμιζε ότι του έλειπε απλώς ανασύροντάς το από μέσα του – αναλαμβάνοντας ήρεμα, ψύχραιμα και σταθερά την ευθύνη του εαυτού του. Κάτι που μάλλον δεν θα συνέβαινε ποτέ αν δεν βρίσκονταν μέσα σε αυτήν την «κάψουλα προστασίας» που συνιστά η μεταξύ τους φιλία.

Κατά τα άλλα, στο μυθιστόρημα του Θαυμάσιου Μάγου του Οζ είναι τόσο έξυπνα μοιρασμένη η πίστη στη μαγεία και στην ανυπαρξία της, που τα παιδιά (κάθε ηλικίας) καταπίνουν εύκολα και αφομοιώνουν αδιαμαρτύρητα την πιθανότητα το σύμπαν μας να καθορίζεται περισσότερο από μια πλήρη (αλά Στίβεν Χόκινγκ) απομάγευσή του παρά από μεταφυσικές και μαγικές δυνάμεις, οι οποίες επιδίδονται αποκλειστικά και μόνο στο να επιφέρουν το καλό και το δίκαιο. Επίσης, το κείμενο πείθει ότι η φιλία που γεννιέται μεταξύ όσων μπλέκονται κατά τυχαίο τρόπο σε μια πιεστική περιπέτεια, η οποία απαιτεί ένωση δυνάμεων και γρήγορη εξοικείωση με τον άλλο, είναι πολύ σταθερή και ποτέ προδοτική. Το μυθιστόρημα του Λ. Φρανκ Μπάουμ συχνά περιγράφεται ως κρυπτογραφημένη αλληγορία σχετικά με πρόσωπα και καταστάσεις που εμπλέκονταν στις πολιτικές εξελίξεις που δρομολόγησαν το τέλος της Χρυσής Εποχής της Αμερικής κατά το πέρασμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα. Ένα τέλος που επέφερε την οικονομική καταστροφή των επιχειρήσεων του ίδιου του Μπάουμ αλλά και την εξανέμιση της τεράστιας περιουσίας που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο εκείθεν του Ατλαντικού ο χαρακτηρισμός «Μάγος του Οζ» αποδίδεται συχνά σε πολιτικούς για τους οποίους κανείς δεν μπορεί να σταθμίσει με τίνος το μέρος συντάσσονται, ενόσω εκείνοι προσπαθούν να υπερασπιστούν τη δόλια επιθυμία τους να επωφελούνται καιροσκοπικά επί όσο το δυνατόν περισσότερο.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ!

Ένα από τα αριστουργήματα του Φίλιπ Ροθ, το Θέατρο του Σάμπαθ, αυτή η ορμητική κατάδυση στη συνείδηση ενός εξηντατετράχρονου πρώην μαριονετίστα, ο οποίος ζει απομονωμένος και αφοσιωμένος στην αχαλίνωτη ερωτική ζωή του και στη διαρκή αναδιαπραγμάτευση του παρελθόντος του, δεν έχει ως άμεσο θέμα τη φιλία. Ωστόσο, η μορφική ιδιοφυΐα του Ροθ είναι αυτή που φέρνει τη φιλία στο επίκεντρο του μυθιστορήματος. Ο θάνατος ενός παλιού φίλου του ήρωα τον οδηγεί σε ένα ταξίδι επιστροφής στην προηγούμενη ζωή του, μέσω του οποίου ο Ροθ μας αφηγείται αναδρομικά τα βασικά περιστατικά του βίου του Σάμπαθ. Έτσι, η παλιά του παρέα καθίσταται κατά κάποιον τρόπο το πρώτο ακροατήριο που προκαλεί και ακούει τον παραληρηματικό, μισανθρωπικό αλλά και σπαρακτικό μονόλογο του Σάμπαθ. Η φιλία αναδεικνύεται συγχρόνως ως πεδίο ανταγωνισμού και ως χώρος εξομολόγησης, ως ένα πραγματικό θέατρο όπου μπορεί να ανέβει το δράμα της αυτοσυνείδησης.

Ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται ο Ροθ τη γλώσσα και τα θέματά του είναι αυτός που έχουμε συνηθίσει από τα υπόλοιπα βιβλία του. Ωστόσο, υπάρχουν δύο στοιχεία που κάνουν το Θέατρο του Σάμπαθ ένα πραγματικά σημαντικό λογοτεχνικό έργο: α) η ειρωνεία και ο αυτοσαρκασμός, ο μηδενισμός και η εσωτερική πάλη υποτάσσονται εδώ στον λόγο ενός ήρωα, που δεν έχει τίποτα το γοητευτικό ή θετικό,· β) η αυτοαναφορική υφή του έργου και τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, που στον Ροθ είναι πάντοτε εμφανή, αποκτούν εδώ μια αφηρημένη και έντονα καλλιτεχνική διάσταση, καθώς ο ήρωας δεν είναι συγγραφέας ούτε διανοούμενος.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ!

Έχοντας την τύχη σχεδόν να συμπέσω ηλικιακά με τον ήρωα της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ και την εξέλιξή του μέσα από τα επτά βιβλία της αρχικής σειράς, έχω να πω με βεβαιότητα ότι δεν μπορώ να φανταστώ παιδί/έφηβο εκείνης της γενιάς που να τα διάβαζε τότε και να μη ζήλεψε το πρόγραμμα σπουδών στο Χόγκουαρτς, την καθημερινότητα των μάγων και φυσικά τη φιλία του Χάρι Πότερ με τον Ρον Ουέσλι και την Ερμιόνη Γκρέιντζερ. Καθώς το χρυσωρυχείο της Ρόουλινγκ αναδείχθηκε στο απόλυτο εφηβικό ανάγνωσμα των millennials, αυτή η τριάδα έγινε το απόλυτο μοντέλο σχολικής παρέας: ο ορφανός και παρά τη θέλησή του διάσημος Χάρι, ο ανασφαλής, κάπως παραμελημένος και μονίμως στη σκιά των συγκρίσεων μικρότερος αδερφός μιας πολύτεκνης οικογένειας, Ρον, και η nerdy, με καταγωγή από οικογένεια κανονικών ανθρώπων, Ερμιόνη έδωσαν ο ένας στον άλλον αυτά που τους έλειπαν: ο πρώτος το θάρρος του, ο δεύτερος τη σταθερότητα και η τρίτη τις γνώσεις και το κοφτερό μυαλό της. Ο συνδυασμός ακαταμάχητος. Από την πρώτη στιγμή που ο Χάρι κάθεται δίπλα στον Ρον, στο τρένο που τους οδηγεί στο σχολείο των μάγων, μπορούμε να αναπολήσουμε την τυχαιότητα των σχολικών χρόνων που μας έφερε στο ίδιο θρανίο, στην ίδια γωνιά του προαύλιου με εκείνους που έμελλε να γίνουν οι καλύτεροί μας φίλοι. Η Ερμιόνη μπορεί να καθυστέρησε λίγο να κερδίσει την εκτίμηση των δύο αγοριών (και να τους εκτιμήσει και η ίδια), αλλά τελικά κατάφερε να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ομάδας – όσο κι αν, εντελώς στερεοτυπικά, boys will be boys.

Ο Χάρι, ο Ρον και η Ερμιόνη είναι όμως, πάνω απ’ όλα, τρεις misfits σε έναν κόσμο που, για διαφορετικούς λόγους τον καθένα, θέλει να τους δυσκολέψει. Πέρα απ’ αυτό, και οι τρεις, όπως συμβαίνει σε κάθε peer group, έχουν ένα κοινό που τους ενώνει στέρεα και σταθερά: την ανάγκη για αποδοχή. Καθώς η ιστορία εξελίσσεται και σκοτεινιάζει, οι καταστάσεις γίνονται πιο επικίνδυνες και οι ήρωες εγκαταλείπουν την παιδική αθωότητα για χάρη της πιο περίπλοκης εφηβείας, η φιλία τους είναι το μόνο πράγμα που μένει όρθιο, παρότι δεν είναι πάντα ανέφελη και χωρίς τριγμούς – και τελικά ο καθένας καλείται να σηκώσει τον δικό του σταυρό και να δώσει τις προσωπικές τους μάχες, ακόμα και αν η στήριξη της παρέας είναι αμέριστη και πάντα ανιδιοτελής. Άλλωστε, μπορεί η παρέα να είναι δύναμη, αλλά, όπως σοφά αναφέρει ο σεβάσμιος Άλμπους Ντάμπλντορ στη Φιλοσοφική Λίθο, «χρειάζεται πολύ κουράγιο για να ορθώσεις ανάστημα στους εχθρούς σου, αλλά και για να σταθείς στους φίλους σου». Διδακτισμός, αλλά με το πιο συναρπαστικό περιτύλιγμα που θα μπορούσε ποτέ να ζητήσει η εφηβική λογοτεχνία.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤA!

Η Τετραλογία της Νάπολης αποτελεί αναμφισβήτητα ένα εκδοτικό φαινόμενο, έχοντας δημιουργήσει ένα πραγματικά φανατικό κοινό που από τόμο σε τόμο όχι μόνο δεν έχανε το ενδιαφέρον του, αλλά περίμενε τη συνέχεια της ιστορίας πριν ακόμα τελειώσει το βιβλίο που είχε ανά χείρας. Περισσότερο και από τον μύθο που έχει δημιουργηθεί γύρω από την πραγματική ταυτότητα της Φεράντε, είναι ενδιαφέρον να βλέπεις από τη μια το ενοχικό ύφος διαφόρων βιβλιόφιλων όταν εκμυστηρεύονταν το «κόλλημά» τους με την Τετραλογία και από την άλλη αρκετούς «διαβασμένους» να παραδέχονται ότι τελικά δεν πρόκειται για μια ελαφριά, πιασάρικη ιστοριούλα, αλλά για ένα μυθιστόρημα με λογοτεχνικές αξιώσεις, που ουδεμία σχέση έχει με «ροζ λογοτεχνία».

Προς τι, λοιπόν, όλο αυτός ο ντόρος; Πρόκειται για την ιστορία της φιλίας δύο κοριτσιών, της Έλενας και της Λίλας, που μεγαλώνουν στην ίδια φτωχική γειτονιά τη δεκαετία του ’50 και η πορεία τους τούς φέρνει μέχρι τις μέρες μας, διατρέχοντας παράλληλα τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που βιώνει η Ιταλία στο πέρασμα αυτών των δεκαετιών. Και ενώ θα μπορούσε να είναι ένα ακόμα βιβλίο με πρωταγωνίστριες δυο φίλες, η συγγραφέας πετυχαίνει να φέρει στο επίκεντρο το γενικότερα παραγνωρισμένο στη λογοτεχνία θέμα της γυναικείας φιλίας, μιλώντας για τον τρόπο που σχετίζονται οι γυναίκες, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την πολυπλοκότητά της ψυχοσύνθεσής τους μέσα από τη δυναμική της σχέσης των δύο ηρωίδων και το πώς αυτή επηρεάζει τη συμπεριφορά τους όχι μόνο στον ιδιωτικό αλλά και στον δημόσιο βίο.

Σίγουρα η σχέση τους είναι πολυκύμαντη, μεγαλώνουν, στην προσπάθειά τους να ανεξαρτητοποιηθούν και να αποκτήσουν δική τους φωνή ακολουθούν διαφορετικές πορείες, ξαναβρίσκονται, τα συναισθήματα τις ενώνουν και τις χωρίζουν, τα θεμέλια της σχέσης τους όμως είναι γερά. Η ίδια η Φεράντε είχε εξηγήσει σε συνέντευξή της: «Ο γυναικείος ανταγωνισμός είναι χρήσιμος μόνο όταν δεν επικρατεί∙ δηλαδή αν συνυπάρχει με την εγγύτητα, την οικειότητα, την επίγνωση του πόσο απαραίτητη είναι η μία στην άλλη, με ξαφνικές εξάρσεις αλληλεγγύης, παρά τη ζήλια, τον φθόνο και όλη την κακοδαιμονία που μπορεί να προκύψει».

Η Τετραλογία της Νάπολης καταφέρνει να καταρρίψει την άποψη που θέλει τις γυναίκες ανίκανες να δημιουργήσουν μια φιλία βασισμένη στη διαφάνεια, στην πίστη. Ίσως, μάλιστα, να μπορούσαμε να πούμε πως βλέπει πέρα από το στερεότυπο της ατελούς γυναικείας φιλίας, αποδεχόμενη τη μειονεκτική της πλευρά της ως συστατικό και όχι ως καθοριστικό της γνώρισμα. Η λέξη για τη φιλία στα ιταλικά είναι «amicizia» και προέρχεται από το ρήμα «amare», που σημαίνει «αγαπώ». Και η Φεράντε, με τον λιτό και ρεαλιστικό της λόγο, περιγράφει την πορεία των δύο γυναικών προς αυτήν.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΑ!

Η φιλία έχει θέση πρωτίστως ως μοχλός κοινωνικής ανέλιξης στο βραβευμένο με Μπούκερ μυθιστόρημα του Άλαν Χόλινγκχερστ. Τα συναισθήματα του Νικ Γκεστ, του νεαρού γκέι απόφοιτου της Οξφόρδης, που μετακομίζει, στην αρχή προσωρινά, για να εγκατασταθεί στη συνέχεια κανονικά στο σπίτι του συμφοιτητή του Τόμπι Φέντεν, του οποίου ο πατέρας μόλις έχει εκλεγεί βουλευτής των Τόρις στη δεύτερη θητεία της Μάργκαρετ Θάτσερ στο Λονδίνο των mid-’80s, είναι μάλλον τυπικά ενός μεσοαστού 20χρονου που θαμπώνεται από τη μαγεία των επαύλεων του Νότινγκ Χιλ, το υψηλό στάτους των ενοίκων τους, τις ατελείωτες συζητήσεις τους περί τέχνης και πολιτικής. Η αφορμή της εγκατάστασής του είναι η επιρροή του στην Κάθριν, τη διπολική κόρη της οικογένειας, ενώ, βέβαια, ο ίδιος είναι κρυφά ερωτευμένος με τον Τόμπι, που είναι στρέιτ. Ο Χόλινγκχερστ θίγει με αυτόν τον τρόπο το ζήτημα της φιλίας ανάμεσα σε έναν στρέιτ και έναν γκέι άντρα ως προέκταση του αιώνιου ερωτήματος περί φιλίας ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα, χωρίς ωστόσο να εστιάζει τόσο πολύ σε αυτό: ο Νικ γνωρίζει ότι η προσέγγιση του Τόμπι θα είναι πάντα μόνο φιλική, όπως γνωρίζει ότι η ομοφυλοφιλία του είναι αποδεκτή από τους Φέντεν μόνο όσο δεν «προβάλλεται» προς τα έξω. Το βιβλίο ξεκινά το 1983, το «τελευταίο ανέμελο καλοκαίρι» για τη βρετανική γκέι κοινότητα, και λήγει το 1987, όταν πλέον η κρίση του AIDS έχει αρχίσει ήδη να σαρώνει τα πάντα.

Είναι μοναδικός ο τρόπος με τον οποίο ο Χόλινγκχερστ προσεγγίζει, μέσα από τις μακροσκελείς περιγραφές των δείπνων και των πάρτι, του σταδιακού εθισμού του φύσει εστέτ Νικ στην κοκαΐνη και στο γκλαμ και της απότομης, αναπόφευκτης πτώσης του, την υποκρισία της ανώτερης τάξης και της πολιτικής σκηνής, που είναι διατεθειμένες να επιδεικνύουν τη «φιλία» και την κοινωνικότητά τους παντού (και την υποτιθέμενη αγάπη τους για την τέχνη ως ένδειξη καλλιέργειας), μόνο όσο αυτές οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να εξυπηρετούν απόλυτα τα συμφέροντά τους και μόνο μέσα στο εκάστοτε ασφαλές πλαίσιο που οι ίδιοι έχουν θέσει. Καμία απόκλιση, κανένα παραστράτημα δεν είναι ανεκτό και πρέπει να ακρωτηριάζονται.