Κώστας Στάθης, Η ανακάλυψη ενός πρωτοπόρου του Ελληνικού και Κυπριακού Μοντερνισμού

Το Σπίτι της Κύπρου σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης παρουσιάζουν την αναδρομική έκθεση Κώστας Στάθης: Η ανακάλυψη ενός πρωτοπόρου του Ελληνικού και Κυπριακού Μοντερνισμού.

Την παρουσίαση του έργου του καλλιτέχνη θα κάνει η Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, Δρ Νίκη Λοϊζίδη, η οποία σε κριτικό σημείωμα της αναφέρει:

Η δραματική ιστορία του εξαιρετικά ταλαντούχου Κύπριου καλλιτέχνη Κώστα Στάθη (1913-1987), συνδέεται αναπόσπαστα με την γενικότερη τύχη των δημιουργών του πρωτοποριακού μοντερνισμού με τη διαφορά ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση, η  καταξίωση της προσφοράς του έρχεται με καθυστέρηση μερικών δεκαετιών. 

Οι λόγοι είναι πολλοί- μερικοί από τους οποίους περίπου προφανείς- ενώ άλλοι συνδέονται στενά με το άνυδρο πολιτισμικό τοπίο του γενέθλιου τόπου του, κατά την περίοδο της βρετανικής αποικιοκρατικής κατοχής. Είναι ωστόσο δύσκολο να δοθούν βιαστικές απαντήσεις για την ιδιόμορφη αν όχι μοναδική πορεία αυτού του ιδιοφυούς ερημίτη της κυπριακής υπαίθρου, το έργο του οποίου τελικά ανατρέπει αρκετά στερεότυπα της μοντέρνας κυπριακής αλλά και νεοελληνικής τέχνης.

Η έκθεση μιας πλειάδας επιλεγμένων συνθέσεων του Κώστα Στάθη στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη τον Ιανουάριο του 1918, κρίθηκε ως  απαραίτητη, για τον ουσιαστικό λόγο ότι ο Κύπριος δημιουργός διαμόρφωσε το βασικό υπόβαθρο της εικαστικής του παιδείας στην Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, παρακολουθώντας, μεταξύ άλλων, το επιτυχημένο εργαστήριο του Γιάννη Κεφαλληνού και συμμετέχοντας στη δράση νεαρών καλλιτεχνικών πυρήνων της ελληνικής πρωτεύουσας.

Δυστυχώς, η πενταετής θητεία του στη Σχολή (1936-1941), εξαιτίας μεγάλων οικονομικών δυσχερειών και κυρίως, εξαιτίας της έκρηξης του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έληξε, χωρίς καν να μπορέσει να πάρει το δίπλωμά του. Με την επιστροφή του στην Κύπρο και μετά από ένα σύντομο διάστημα επιτυχημένης επαγγελματικής ενασχόλησης με την υφαντική, αποσύρθηκε στο χωριό του τον Ασκά όπου έζησε τρεις και πλέον δεκαετίες σε σχεδόν απόλυτη μοναξιά, ζωγραφίζοντας ακατάπαυστα.

Η απομόνωσή του αυτή, μαζί με το γεγονός της υπαρξιακής του αυτοεγκατάλειψης μέσα σε μια κλειστή αγροτική κοινωνία της Κύπρου που δεν του πρόσφερε καμιά δυνατότητα επικοινωνίας πέρα από τα πειράγματα των μικρών παιδιών, δημιούργησε ένα γραφικό μύθο «ιδιοφυίας και τρέλας» γύρω από το όνομά του, ο οποίος τον συνόδευσε σε όλη του τη ζωή.

Ο χρωματικός λυρισμός των αφαιρετικών συνθέσεών του οι οποίες συχνά παραπέμπουν εύστοχα σε πίνακες του Σεζάν, του Ματίς ή του Βαν Γκογκ, η δραματική εξπρεσιονιστική έκφραση μερικών προσωπογραφιών του και η πέραν της συμβατικής λογικής ανατρεπτική οπτική του, δεν στάθηκαν μέχρι τώρα ικανές να πείσουν  ότι ο Κώστας Στάθης δεν είναι ένας ονειροπαρμένος αλλόκοτος αλλά μια καλλιτεχνική ιδιοφυία που δεν ευνοήθηκε από την τύχη.

Μαζί με τον εξίσου ιδιοφυή καλλιτέχνη Χριστόφορο Σάββα (1924-1968) – ο οποίος ωστόσο κατάφερε να θητεύσει για ένα διάστημα (Αγγλία, Γαλλία) σε  εργαστήρια της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας- αποτελούν δυο μέγιστα σημεία αναφοράς του κυπριακού περιφερειακού μοντερνισμού ο οποίος, είναι αλήθεια, δεν διαμορφώθηκε μόνο στο κέντρο της Μητροπολιτικής Αγγλίας αλλά σε μεγάλο βαθμό και στην Ελλάδα.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου του Κώστα Στάθη στην Αθήνα, ευχόμαστε να αποτελέσει και την πρώτη αφορμή για μια επανεξέταση της καθ΄ όλα σημαντικής συμβολής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών στη διαμόρφωση  της μοντέρνας τέχνης στην Κύπρο.