Δ. Αγραφιώτης: Ο Άλδος Μανούτιος κατέφυγε στην τυπογραφία και προετοίμασε τον Διαφωτισμό

Έως τις 24 Οκτωβρίου θα λειτουργήσει η έκθεση «Οι ελληνικές εκδόσεις του 'Αλδου Μανούτιου και οι Έλληνες συνεργάτες του (1494-1515)», που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 500 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου Ιταλού ουμανιστή και εκδότη. Με την ίδια ευκαιρία μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κλίναμεν» και το βιβλιοπωλείο «Βακχικόν» (των ομώνυμων εκδόσεων) το βιβλίο του Δημοσθένη Αγραφιώτη με τίτλο «e-Manuzio: Από τα βιβλία του Aldo Pio Manuzio στις ψηφιακές εκδόσεις».

Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, όλα με τον 'Αλδο Μανούτιο (Aldus Pius Μanutius) ξεκίνησαν από μια κρίση. «Όταν ήμουν στη Βενετία το 2012 διάβασα πολλές ιστορικές μελέτες που μιλούσαν για την κρίση την οποία ξεκίνησε να υπομένει η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στο τέλος του 15ου αιώνα» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δ. Αγραφιώτης: «Είναι η εποχή που θα προβάλει στο προσκήνιο η Αμερική, και που η Βενετία θα αρχίσει να χάνει το προνομιακό της μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, για να μην αναφερθούμε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Νιώθοντας ασφυκτικά μέσα σε αυτή τη συγκυρία, ο Μανούτιος συνειδητοποίησε πως έπρεπε οπωσδήποτε να κάνει κάτι. Προκειμένου, λοιπόν, να ανακαλύψει μιαν οδό διεξόδου από την κρίση, αποφασίζει σε ηλικία 42 ετών να στραφεί στην τυπογραφία (προηγουμένως ήταν δάσκαλος στη Φεράρα). Παρακινημένος από την ανάγκη να καθιερώσει ένα ριζικά καινούργιο παράδειγμα, θα ασχοληθεί με την τυπογραφία και τις εκδόσεις, και θα συμβάλει σε μια θεμελιώδη πολιτιστική αλλαγή - μια αλλαγή που μεταμόρφωσε όχι μόνο της Βενετία και την Ευρώπη, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Φυσικά, δεν ανέλαβε μόνος του μια τόσο σημαντική αποστολή. Τον υποστήριξαν, τόσο υλικά όσο και με τις πνευματικές και τις καλλιτεχνικές τους δυνάμεις, ο Πιέτρο Μπέμπο (Pietro Bembo) και ο Τζορτζόνε (Giorgione)».

Παρακινημένος από την ανάγκη να καθιερώσει ένα ριζικά καινούργιο παράδειγμα, θα ασχοληθεί με την τυπογραφία και τις εκδόσεις, και θα συμβάλει σε μια θεμελιώδη πολιτιστική αλλαγή - μια αλλαγή που μεταμόρφωσε όχι μόνο της Βενετία και την Ευρώπη, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Φυσικά, δεν ανέλαβε μόνος του μια τόσο σημαντική αποστολή. Τον υποστήριξαν, τόσο υλικά όσο και με τις πνευματικές και τις καλλιτεχνικές τους δυνάμεις, ο Πιέτρο Μπέμπο (Pietro Bembo) και ο Τζορτζόνε (Giorgione)

Ποιος ακριβώς ήταν ο στόχος του Μανούτιου; «Μα, να επιστρέψει στις ρίζες της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας και να μεταδώσει παντού τη δύναμη των πηγών του. Έχοντας παντρευτεί κόρη τυπογράφου, έριξε όλο το βάρος του στην τυπογραφία και στα ζητήματα των εκδόσεων. Πώς θα αντιγράφονταν τα κείμενα και πώς θα απαλείφονταν τα λάθη της αντιγραφής; Πώς θα συμμετείχαν στη γενική προσπάθεια οι λόγιοι που είχαν καταφύγει στην Ιταλία μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης; Το οικονομικό κόστος ήταν τεράστιο ενώ την ίδια ώρα ο Μανούτιος συνδύαζε την αγάπη του για την τυπογραφική τέχνη (εκείνος συνέλαβε την αισθητική του ελληνικού γράμματος) με τις τεχνικές της δυνατότητες. Κατ' αυτόν τον τρόπο προχώρησε στην τυποποίηση της παραγωγής του βιβλίου, καθώς και στη δημιουργία και την έκδοση των πρώτων βιβλίων τσέπης. Ο Μανούτιος συγκρότησε μιαν ακαδημία αρχαιογνωστών για το τι και πώς θα εξέδιδαν οι εκδόσεις του, οι «Aldine», ορίζοντας, ήδη από το 1495, το επάγγελμα του τυπογράφου με την αλληλόδραση ανάμεσα στο χειρόγραφο, την τυπωμένη σελίδα και την ανάγνωση, που συνιστά τη βάση της παραγωγής νοήματος στις σύγχρονες, τις δικές μας κοινωνίες. Έτσι, μετά από δύο αιώνες, ήρθε το καινούργιο που με τόση επιμονή ζητούσε και το οποίο δεν ήταν άλλο από τον Διαφωτισμό».

Φτάνοντας στις ψηφιακές εκδόσεις των χρόνων μας, τι μπορούμε να πούμε για τον Μανούτιο; «Το βιβλίο ήταν στον κόσμο του αντικείμενο ενώ σήμερα τείνει να γίνει κάτι που δεν πιάνεται, δεν αγγίζεται. Και όπως εκείνος κυοφόρησε με την τυπογραφία τον Διαφωτισμό, έτσι κι η δική μας εποχή είναι πιθανόν να βάλει τις βάσεις για μιαν εξίσου σπουδαία μεταβολή». 

Πηγή: ΑΠΕ