«Φάκελος Απόδρασης»: Η αμερικανική λίστα του Σίντλερ

ADVERTORIAL

Οι ιστορίες ανθρώπων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ξεπέρασαν τον εαυτό τους και πρόσφεραν έργο κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου είναι πολλές, σίγουρα περισσότερες από αυτές που έχουν έρθει στο φως, είτε μέσω της λογοτεχνίας είτε μέσω του κινηματογράφου. Κάπως έτσι σκέφτηκε η Julie Orringer όταν, ερευνώντας για το προηγούμενο βιβλίο της, έμαθε την ιστορία του Βάριαν Φράι, του Αμερικανού δημοσιογράφου που ανέλαβε προσωπικά τη φυγάδευση Εβραίων που βρίσκονταν στη Γαλλία στις ΗΠΑ. «Κατά τη γνώμη μου, αυτή η ιστορία δεν ήταν δυνατό να μείνει στην αφάνεια. Και όχι μόνο η ιστορία του ηρωισμού του αλλά και εκείνη που δεν έχουν καταγράψει τα βιβλία της επίσημης Ιστορίας, δηλαδή τα γεγονότα που τον κινητοποίησαν ώστε να αφήσει τη Νέα Υόρκη και να κάνει πράξεις που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας».

Ποια είναι όμως η πραγματική ιστορία που έδωσε την αφορμή για τη συγγραφή του «Φακέλου Απόδρασης», τον οποίο φέρνουν στο αναγνωστικό κοινό οι εκδόσεις Gutenberg (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη); Η σύσταση κατά τη διάρκεια του πολέμου στις ΗΠΑ της Επιτροπής Επείγουσας Διάσωσης, που σκοπό είχε να σώσει καλλιτέχνες και συγγραφείς όπως η Χάνα Άρεντ, ο Μαρκ Σαγκάλ, ο Αντρέ Μπρετόν, ο Μαξ Ερνστ κ.ά., οι οποίοι περιλαμβάνονταν στη λίστα των εχθρών του Γ’ Ράιχ, είχαν περάσει στη Γαλλία ως πρόσφυγες και έπρεπε πάση θυσία να βρουν τρόπο να περάσουν στις ΗΠΑ για να σωθούν. Η αποστολή ανατέθηκε στον Βάριαν Φράι, μαχητικό δημοσιογράφο και ευαισθητοποιημένο στη φρίκη του ναζισμού ήδη από το 1935, οπότε είχε βρεθεί στη Γερμανία ως ανταποκριτής του περιοδικού «The Living Age». Στους δεκαπέντε μήνες που έμεινε στη Μασσαλία κατάφερε να σώσει πολύ περισσότερους από αυτούς που προέβλεπε το αρχικό αυστηρό πλάνο της Επιτροπής.

Αυτός είναι ο βασικός κορμός, το ένα κέντρο της πλοκής και το κομμάτι του μυθιστορήματος που ανταποκρίνεται στα γεγονότα. Στην πραγματικότητα ανταποκρίνονται και κάποια πρόσωπα που εμφανίζονται στο μυθιστόρημα, όπως ο Χίραμ Μπίνγκαμ, ο υποπρόξενος που απλόχερα εξέδωσε πολύ περισσότερες βίζες απ’ όσες μπορούσε, ο Χιου Φούλερτον και οι βοηθοί του Φράι. Πέρα όμως από το αξιόπιστο χρονικό της Επιτροπής Επείγουσας Διάσωσης, υπάρχει και ένα δεύτερο κέντρο, ο εσωτερικός, υποκειμενικός κόσμος του Φράι και ο τρόπος που κινητοποιείται μέσα από χαρακτήρες που διαπλέκονται με τέτοιον τρόπο ώστε εισβάλλουν και κυριαρχούν στην ιστορική πλευρά του δημοσιογράφου. Ένας τέτοιος είναι ο Έλιοτ Γκραντ, πρώην εραστής του Φράι, που εμπλέκεται στο έργο του τελευταίου, ζητώντας του να σώσει να σώσει τον γιο ενός φίλου του  ̶  για την ομοφυλοφιλική διάσταση του χαρακτήρα του Φράι, βέβαια, υπάρχουν ενστάσεις. Η Orringer εξηγεί τον τρόπο που δούλεψε αυτή την πλευρά: «Ήξερα πως οι επιλογές του πρέπει να είχαν επηρεαστεί από προσωπικούς παράγοντες που η Ιστορία δεν είχε καταγράψει. Κάπως έτσι εισήγαγα μερικές πιθανές υποπλοκές. Μάλλον ήθελα οι αναγνώστες να καταλάβουν τον ανθρωπισμό του Φράι, να καταλάβουν πως ο έρωτας, η απελπισία και η ελπίδα να τον επηρέασαν εξίσου».

Στον πυρήνα του μυθιστορήματος βρίσκεται ένα ηθικό ζήτημα, το πώς ζυγίζουμε και αξιολογούμε τις ανθρώπινες ζωές και πώς η προσωπική μας πορεία επηρεάζει τη δράση μας και τη μοίρα των άλλων. Ο ίδιος ο Φράι πάλευε με αυτό το άλυτο πρόβλημα όλη του τη ζωή, αφού, φτάνοντας στο πεδίο της δράσης, και βλέποντας την κατάσταση που επικρατούσε στις πόλεις και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατάλαβε ότι δεν ήταν μόνο οι επιφανείς που έπρεπε να σωθούν αλλά και οι απλοί και καθημερινοί άνθρωποι, που έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα. Ταυτόχρονα, η συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να εκθέσει την απροθυμία της Αμερική να δεχτεί, στο απόγειο της πολιτικής της δύναμης, Εβραίους πρόσφυγες.

Μέσω της περίπλοκης και πολυδιάστατης προσωπικότητας του «Αμερικανού Σίντλερ», η Orringer καταφέρνει να οργανώσει το υλικό της με τρόπο ευέλικτο, παραστατικό και διεισδυτικό, ζωντανεύοντας το σκηνικό μιας συγκλονιστικής και ερεβώδους εποχής σχεδόν κινηματογραφικά, προσεγγίζοντας ταυτόχρονα την ψυχή και τη συνείδηση του αναγνώστη.

Ο «Φάκελος Απόδρασης» είναι ένα σημαντικό βιβλίο, γιατί, πέρα από τις λογοτεχνικές του αρετές, αντικατοπτρίζει με τον τρόπο του την εποχή μας, η οποία αντιμετωπίζει τα ίδια, πάνω κάτω, διλήμματα: θα κρατήσουμε ανοιχτά τα σύνορα ώστε να δώσουμε στους πρόσφυγες την ευκαιρία να ζήσουν με τις ελευθερίες που δικαιούνται; Θα επιτρέψουμε στη ρατσιστική αδικία να επιμείνει ή θα εναντιωθούμε στη διαιώνισή της; Θα υποστηρίξουμε τους ανθρώπους ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, φύλου ή φυλής ή θα επιτρέψουμε σε απαρχαιωμένες προκαταλήψεις να επικρατήσουν;