Το Ημερολόγιο Εξορίας του Τρότσκι εκδίδεται στα Ελληνικά

Τον Νοέμβριο του 1958 το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ παρουσίασε σε πρώτη έκδοση ένα «πολύ συναρπαστικό κομμάτι ιστορίας και ανθρώπινης προσωπικότητας»: το Ημερολόγιο της εξορίας του Λ. Τρότσκι. Ο Ρώσος επαναστάτης, μετά την εξορία του στην Πρίγκηπο της Προποντίδας (1929-1933), βρίσκεται στη Γαλλία. Το ημερολόγιό του απλώνεται από τις 7 Φεβρουαρίου ώς τις 8 Σεπτεμβρίου του 1935, δηλαδή τούς τελευταίους μήνες που έμεινε εκεί (υπό αστυνομική επιτήρηση) και τούς πρώτους τρεις μήνες που βρήκε προσωρινό άσυλο στη Νορβηγία, διωγμένος σαν «ανεπιθύμητος» από την κυβέρνηση Φλαντέν.

Στο Ημερολόγιο ο αναγνώστης θα βρει πλούσιο στοχασμό, συχνά πυκνωμένο, όμως τόσο διεισδυτικό, για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής που οδήγησαν στην τραγωδία του B' Παγκόσμιου πολέμου, την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη, τις πολιτικές αναταράξεις και παλινδρομήσεις της Γαλλίας, σύντομες αλλά ουσιαστικές κρίσεις για διάφορους συγγραφείς και για το έργο τους, σχόλια για τον Φρόυντ, σκιαγραφία των Μαρξ-Ένγκελς στις μεταξύ τους σχέσεις, ιστο­ρικές αναμνήσεις από την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη συνεργασία του με τον Λένιν, καθώς και γενικότερα κρίσεις για τους πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής Επανάστασης που έχουν αρχίσει να δικάζονται στις δίκες της Μόσχας.

Γίνεται όμως ταυτόχρονα και πολύ προσωπικός, γράφει για τη βαθύτερη σχέση του με τη γυναίκα του Νατάλια, για τις μουσικές πού ακούνε, για τις αγωνίες του σχετικά με τα παιδιά τους και ιδιαίτερα για τον μικρότερο γιο τους Σεριόζα, που έχει παραμείνει στη Σοβιετική Ένωση έρμαιο της εκδικητικής και εκβιαστικής μανίας του Στάλιν, καθώς και για την τάση κατάθλιψης που τον κατατρέχει. Καταγράφει επίσης το περίφημο όνειρο του στο οποίο πάνω σε ένα πλοίο συνομιλεί με τον Λέ­νιν, που είναι όμως ήδη νεκρός.

Το Ημερολόγιο συνοδεύεται από τη «Διαθήκη» του, την τόσο λιτή και σημαντι­κή, γραμμένη πέντε χρόνια μετά, και λίγους μόλις μήνες πριν από τη δολοφονία του, τον Αύγουστο του 1940 στο Μεξικό - όπου βρήκε από τις αρχές του 1937 ύστατο κα­ταφύγιο. Η έκδοση συμπληρώνεται από σημαντικό φωτογραφικό υλικό, μια εισαγωγή του πιστού Γαλλοολλανδού φρουρού και γραμματέα του στις εξορίες Ζαν βαν Χάιγενουρτ, μια εισαγωγή του Αλφρέντ Ροσμέρ που σχολιάζει την πολιτική συγκυρία της Γαλλίας κατά την παραμονή του Τρότσκι, καθώς και από ένα δοκίμιο του Σάββα Μιχαήλ για το όνειρο του Τρότσκι και την ψυχαναλυτική του προσέγγιση από τον Ζακ Λακάν και τον Σλαβόι Ζίζεκ.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

[...] Μόνο μετά τις 23 του Μάρτη (που 'γραφα για τη Νατάλια) κατάλαβα πως στις προηγούμενες σελίδες κρατούσα περισσότερο ένα ημερολόγιο πολιτικό και φιλολογικό παρά προσωπικό. Και μπορούσε πραγματικά να ήταν αλλιώς; Η πολιτική και η φιλολογία αποτελούν στην ουσία το περιεχόμενο της προσω­πικής μου ζωής. Φτάνει μόνο να πιάσω στο χέρι μου πένα, και οι σκέψεις μου από μόνες τους απλώνονται σε δημό­σια έκθεση... Δεν μπορείς να το αλλά­ξεις αυτό και μάλιστα στα πενηνταπέντε σου χρόνια.

[...] Πρέπει κανείς να παίρνει τα πράγματα όπως είναι. Για τον ίδιο λό­γο που μου 'λαχε να πάρω μέρος σε μεγάλα γεγονότα, το παρελθόν μου με ξεκόβει τώρα από ευκαιρίες για δράση. Περιορίζομαι να ερμηνεύω τα γεγονό­τα και να προσπαθώ να προβλέψω τη μελλοντική πορεία τους. Τουλάχιστον αυτή η ασχολία είναι πιο ικανοποιητική από το απλό παθητικό διάβασμα. [...] Φυσικά εγώ δεν δεσμεύομαι με κανέ­ναν τρόπο από τα πριν απέναντι σ' αυτό το είδος. Το πλεονέκτημα ενός ημε­ρολογίου – αλίμονο το μοναδικό – βρί­σκεται ίσα ίσα στο γεγονός ότι σ' αφή­νει ελεύθερο από κάθε λογής φιλολο­γικές απαιτήσεις ή συνταγές.

[...] Η ζωή είναι όμορφη. Ας την καθαρί­σουν οι αυριανές γενιές από κάθε ασκή­μια, κάθε καταπίεση και βία, και ας τη χαρούν σ' όλη την πληρότητά της.

[...] Η ζωή μας εδώ πέρα πολύ λίγο διαφέρει από φυλακή. Είμαστε κλει­σμένοι στο σπίτι μας και στην αυλή μας και δεν συναντάμε άνθρωπο συ­χνότερα απ' ό,τι τις ώρες της επίσκεψης στη φυλακή. Είναι αλήθεια, μέσα στους τελευταίους λίγους μήνες απο­χτήσαμε ένα ραδιόφωνο, μα τέτοια πράγματα υπάρχουν ακόμα και σε με­ρικές φυλακές, τουλάχιστον στην Αμε­ρική (όχι στη Γαλλία, φυσικά). Ακούμε σχεδόν αποκλειστικά κοντσέρτα, που τώρα πιάνουν μια μάλλον εξαίρε­τη θέση στην καθημερινή μας ρουτίνα. Τον περισσότερο καιρό ακούω μουσική επιπόλαια καθώς εργάζομαι. Με­ρικές φορές η μουσική με βοηθάει να γράφω, μερικές φορές μ' έμποδίζει. Γενικά μπορώ να πω πως με βοηθάει να καταστρώσω τα πρώτα σχεδιάσματα των ιδεών μου, όμως μ' εμποδίζει να δουλέψω πάνω σ' αυτά. Η Ν., όπως πάντα, ακούει απορροφημένη και συγ­κεντρωμένη. Ακριβώς τώρα ακούμε Ρίμσκυ-Κόρσακοφ.

Το ραδιόφωνο σού θυμίζει πόσο πλατιά και πολύμορφη είναι η ζωή, και συνάμα δίνει έκφραση πραγματικά οικονομική και πυκνή σ' αυτή την ποι­κιλία. Κοντολογίς, είναι ένα όργανο τέ­λεια προσαρμοσμένο για φυλακή.