Ποιά (καλά) βιβλία ετοιμάζονται
Fall Preview: Βιβλίο / Κλασική λογοτεχνία, δοκίμια,ταξιδιωτικά και νέοι Έλληνες συγγραφείς
Στην περίπτωση του Πάτρικ Λι Φέρμορ η λέξη «φιλέλληνας» δεν ήταν απλώς μια βολική ταμπέλα αλλά η βαθύτατη αλήθεια ενός ανθρώπου που αγάπησε την Ελλάδα στα σπαράγματα και στις πιο δύσκολες ιστορικές στιγμές της. Συνεργάστηκε με τους αντάρτες μεταμφιεσμένος σε βοσκό στα βουνά της Κρήτης την περίοδο της γερμανικής κατοχής, επισκέφθηκε κάθε άγνωστη πτυχή της χώρας μας και άφησε την τελευταία του πνοή πριν από δύο χρόνια, στο σπίτι του στη Μάνη. Πολύτιμη επομένως η βιογραφία που έγραψε η Άρτεμις Κούπερ με τον τίτλο Πάτρικ Λι Φέρμορ: Mια περιπέτεια για έναν άνθρωπο που αγάπησε τις λέξεις όσο και την αλήθεια των γυμνών και απέριττων βράχων της Λακωνίας - θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο (Μεταίχμιο). Εξίσου πολύτιμη, όμως, είναι και η Ανάγκη για Ρίζες, όπως καταθέτει η φιλόσοφος και πολιτική ακτιβίστρια Σιμόν Βέιλ στο ομώνυμο βιβλίο (Κέδρος). Εδώ, η ενδελεχής και σχεδόν μυστικιστική σκέψη της Βέιλ -η οποία διάβαζε σανσκριτικά και ήξερε απέξω σχεδόν όλο τον Πλάτωνα- πάει πολύ πίσω στην ανίχνευση της βαθιάς καταγωγής μας, μια διαδικασία που η ίδια θεωρούσε απαραίτητη και επιβεβλημένη. Τον πρόλογο υπογράφει ο Τ.Σ. Έλιοτ, τον οποίο φαίνεται να επηρέασε βαθιά.
Τον Έλιοτ σκεφτόταν παραδόξως και η Ζέιντι Σμιθ, η οποία γράφει ένα βιβλίο για το λατρεμένο της Λονδίνο, με εσωτερικές αναφορές σε ολόκληρη την παρέα του Bloomsbury, ειδικά στη Βιρτζίνια Γουλφ. Στην Καρδιά της Πόλης επιστρέφει επομένως, με ήρωες τέσσερις Λονδρέζους, η πολυσυζητημένη συγγραφέας (Μεταίχμιο, μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη). Το αστικό περιβάλλον, ειδικά στις Μικρές Ώρες του, εμπνέει αντίστοιχα και τον Χαρούκι Μουρακάμι (Ψυχογιός, μτφρ. Μαρία Αργυράκη), σε ένα υποβλητικό και άκρως ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα. Και κάπου εκεί, στα έγκατα μιας αστικής πολυκατοικίας και στις ψυχές των κατοίκων της εισέβαλε και η διεισδυτική ματιά του Ζοζέ Σαραμάγκου, σε ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε μετά θάνατον και συζητήθηκε πολύ (Καστανιώτης, μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά).
Από το φασματικό εύρος των πόλεων δεν θα μπορούσε να λείπει μια νουάρ Βοστόνη, όπως αυτή που χωράει στις σελίδες της Διπλής Παγίδας του William Landay, γνωστού και από την Υπόθεση Jacob (Διόπτρα), αλλά και το Τόκυο, το οποίο περιγράφει ανάγλυφα ο Αυστραλός Peter Yeldham στο αστυνομικό Γράμμα από το Τόκυο (Διόπτρα). Μέσα σε μια σουρεαλιστική δίνη που δεν αφήνει ξέμπαρκη καμία πληροφορία, εισέρχεται, με το γνωστό δηκτικό του χιούμορ, ο πολυαγαπημένος Ντέιβιντ Σεντάρις, μιλώντας για παράδοξες καταστάσεις με κουκουβάγιες (Μελάνι). Σίγουρα αυτόν το χειμώνα δεν θα μας λείψουν οι όμορφες ιστορίες, και αυτό φαίνεται από το υπό έκδοση μυθιστόρημα του Δημήτρη Στεφανάκη, που με την Άριά του (Ψυχογιός) –μια ιστορία αγάπης σε πολεμικό φόντο– μαθαίνουμε ότι ετοιμάζει το δικό του συγγραφικό tour de force. Σε ύψιστη συγγραφική φόρμα βρίσκεται και ο Πολ Όστερ, με τους απανταχού κριτικούς να σκίζουν τα ιμάτιά τους ότι με τον Αόρατο καταθέτει το πιο μεστό, ολοκληρωμένο μυθιστόρημά του. Στο επίκεντρο της αφήγησης απαντά ένα παράξενο τρίγωνο σε τρεις διαφορετικές περιοχές του πλανήτη (Μεταίχμιο, μτφρ. Σπύρος Γιανναράς). Ίσως να είχε δίκιο ο Όστερ όταν έλεγε πως στον «κόσμο υπάρχει περισσότερη ποίηση παρά δικαιοσύνη», φράση στην οποία θα είχε πολλά να συμπληρώσει ο Νάνος Βαλαωρίτης με το Πικρό Καρναβάλι του (Ψυχογιός).
Ο θεωρητικός, πάντως, που ανέδειξε τη δεινότητα του ύφους, τη βαθύτητα των γνώσεων και την υπέρτατη αξία της λεπτομέρειας είναι ο Τζορτζ Στάινερ, γνήσιος εκπρόσωπος της παλιάς τάξης των λογίων. Είτε γράφει για τις πολλαπλές εκδοχές της Αντιγόνης, είτε για τους αγαπημένους του, Χάιντεγκερ και Σαίξπηρ, είτε για τον κινηματογράφο, παραμένει εξίσου απαράμιλλος και ακριβής. Από τον Πατάκη θα κυκλοφορήσουν μερικά από τα κείμενα-διαμάντια που είχε γράψει ο γνωστός θεωρητικός και πανεπιστημιακός στο «New Yorker» σε μετάφραση Γιώργου Λαμπράκου.
Έρχεται και ο καινούργιος Κόου. Γνωστός για την ικανότητά του να αφουγκράζεται τα σημεία των καιρών, ο Τζόναθαν Κόου, στο τελευταίο του βιβλίο Expo 58 (Πόλις, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου), μεταθέτει το κέντρο της δράσης από το Λονδίνο στο επίκεντρο των εξελίξεων, τις Βρυξέλλες. Εν έτει 1958, ο κεντρικός του ήρωας μένει ενεός από το ευρωπαϊκό κλέος και το «Ατόμιουμ», το σουρεαλιστικό άγαλμα που στολίζει την καρδιά της Ευρώπης, το οποίο συνοψίζει τη σουρεαλιστική ιστορία μιας αλλόκοτης οικονομικής ανάπτυξης. Αρκετά παράδοξη και άκρως ενδιαφέρουσα ακούγεται η υπόθεση του νέου μυθιστορήματος του Νίκου Μάντη (Καστανιώτης) –ο οποίος είχε αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις όταν πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα–, σε ένα science fiction που χωρίζει τον κόσμο σε Homo sapiens και Neanderthal. Από τους νέους και εκλεκτούς, πάντως, πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει το όνομα του Λευτέρη Καλοσπύρου, με το πρώτο του υπό έκδοση μυθιστόρημα να φέρει τον τίτλο Η μοναδική οικογένεια (Πόλις). Αισιόδοξα, γενικότερα, τα νέα από τους νεοφερμένους της λογοτεχνίας, καθώς ο Γιώργος Μητάς εκδίδει δεύτερο βιβλίο, το Σπίτι (Κίχλη). Παρομοίως και ο Δημήτρης Τανούδης, με τα Χώματα (Νεφέλη).
Επειδή όμως ο παλιός είναι αλλιώς, με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται το νέο βιβλίο του Χρήστου Χωμενίδη, εμπνευσμένο από την ιστορία της μητέρας του, με τον τίτλο Νίκη, ενώ τη μητέρα του έχει στο επίκεντρο το Βιβλίο της Κατερίνας του Αύγουστου Κορτώ (Πατάκης).
Η «έναστρη φωτεινότητα» της ποίησης του αλησμόνητου Νίκου Καρούζου θα λάμψει και πάλι με μια ποιητική συλλογή με ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο Οιδίπους Τυραννούμενος, σε επιμέλεια Μαρίας Αλμύρα, ενώ στα σκαριά είναι ήδη η έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής της Κικής Δημουλά (Ίκαρος). Η Άγρα θα μας προσφέρει Ένα πάθος στην έρημο, ένα κείμενο-σημείο αναφοράς από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ στην εξαιρετική σειρά του «Άτακτου Λόγου», ενώ οι ίδιες εκδόσεις ετοιμάζουν και νέο, λαχταριστό Σιμενόν: τον Σεληνιασμό (μτφρ. Αργυρώ Μακάρωφ). Από τους φιλοσοφικούς ογκόλιθους ξεχωρίζει ο Τίμαιος του Πλάτωνα (σε μετάφραση και σχόλια του Βασίλη Κάλφα) και από τα ιστορικά συγγράμματα η Ελληνορωμαϊκή Αυτοκρατορία, για την άμεση σχέση των δύο πολιτισμών, σε μετάφραση Ειρήνης Μητούση (και τα δύο από τις εκδόσεις της Εστίας).
Αμέσως μετά το Κραχ του ’29 και την κατάρρευση της πολυαγαπημένης του Ζέλντα, ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ κατέθεσε την πιο μεστή ιστορία του. Η Επιστροφή στη Βαβυλώνα (Άγρα), όπως έλεγε κι ο ίδιος ο εκδότης του Φιτζέραλντ, δείχνει «αξιοπρέπεια απέναντι στο αμείλικτο πρόσωπο του πόνου», αφήνοντας τη δική της ανεξίτηλη σφραγίδα στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Αντίστοιχα γοητευτική, με τη λεπτή ειρωνεία και το φιλοσοφικό εύρος ενός Σοπενχάουερ, είναι η Τέχνη του να μη διαβάζεις (Άγρα). Αλλά το κοφτερό, ανελέητο χιούμορ του Καραγάτση στον Σέργιο και στον Βάκχο δεν έχει σύγκριση και μπορεί να σταθεί επάξια δίπλα στον Ροΐδη, στον τρόπο που αναθεωρεί σκωπτικά την ελληνική ιστορία. Αυτό το βαθιά προκλητικό, ασεβές και αποδομητικό κείμενο είχε υπόψη του και ο Ανδρέας Εμπειρίκος στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του Ο Σέργιος και Βάκχος του Μ. Καραγάτση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε συμπαραγωγή με τις εκδόσεις της Εστίας, σε πρόλογο Λεωνίδα Εμπειρίκου και Μαρίνας Καραγάτση. Αλλά οι εκδόσεις Άγρα περιλαμβάνουν στις εκδόσεις τους κι άλλους ανατροπείς, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο: σε κρίσιμες εποχές ετεροκαθορισμού και φασιστικής βίας εκδίδουν τον Ωραίο Κίνδυνο του Μισέλ Φουκώ. Και εδώ πρέπει απαραίτητα να προστεθεί η Ταπείνωση και Ντροπή - Γυναίκες τοξικομανείς της υπεύθυνης του «18 Άνω» Κατερίνας Μάτσα, σε επίμετρο Σάββα Μιχαήλ. Επειδή, όμως, πάντα υπάρχει αντίστιξη στη σκοτεινή απειλή του κακού, ο Μαύρος Άγγελος του Ταμπούκι που θα κυκλοφορήσει σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη είναι η πιο σεληνιασμένη, αλληγορική πρόταση για τους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε.
Ίσως να μην υπάρχει μεγαλύτερος σταρ αυτή την εποχή στα γράμματα, με εξώφυλλα στο «Time» και με τα περιοδικά να τον αναδεικνύουν σε μεγαλύτερο συγγραφέα όλων των εποχών, από τον Τζόναθαν Φράνζεν. Η Ωκεανίδα εκδίδει μια συλλογή από δοκίμια και ομιλίες του με τον τίτλο Ακόμα πιο μακριά, με γνωστές οικολογικές παρεμβάσεις του και σχόλιά του για τη σχέση τεχνολογίας και λογοτεχνίας.
