Λεωνίδας Καβάκος και Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στο κύκνειο άσμα του Β.Α. Μότσαρτ

Από το 2016, οι συναυλίες του προγράμματος Προσφορά Μουσικής & Μουσική Προσφορά, υπό τον παγκοσμίως κορυφαίο βιολονίστα και αρχιμουσικό Λεωνίδα Καβάκο, κατέχουν ξεχωριστή θέση στις μουσικές δράσεις της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Δίνοντας πνοή στο όραμα να έρθει η λόγια μουσική κοντά στους λιγότερο ευνοημένους, στους κατοίκους της περιφέρειας. Επιθυμία του Λεωνίδα Καβάκου, αλλά και σύσσωμηςτης πρώτης Ορχήστρας της χώρας, είναι να εμπνεύσουν. Να δημιουργήσουν αξίες, προσλαμβάνουσες και φιλοδοξίες, μεταδίδοντας το πνεύμα της σοβαρής μουσικής σε όλη την Ελλάδα. Και βέβαια είναι συγκινητική η φιλανθρωπική διάσταση του προγράμματος, καθώς ο Λεωνίδας Καβάκος συμπράττει με την Ορχήστρα αφιλοκερδώς, παραχωρώντας την αμοιβή του υπέρ των μεγάλων αναγκών της, ενώ τα έσοδα των συναυλιών παρουσία κοινού δίνονταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Τη φετινή χρονιά, μάθαμε να μετράμε τις αποστάσεις μεταξύ μας. Και μπορεί η παρούσα συγκυρία να μην επιτρέπει να τις καλύψουμε ταξιδεύοντας, μπορούμε ωστόσο να τις γεφυρώσουμε, απλώνοντας την Προσφορά Μουσικής & Μουσική Προσφορά όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο διεθνούς ακτινοβολίας Λεωνίδας Καβάκος επιστρέφει για πέμπτη χρονιά στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, παρουσιάζοντας το κύκνειο άσμα του Β.Α. Μότσαρτ. Την επιβλητική Συμφωνία αρ.41 σε Ντο μείζονα, K. 551 (γνωστή και ως «Συμφωνία του Διός»). Τη μεγαλύτερη σε διάρκεια δημιουργία- κορωνίδα του συμφωνικού του έργου.

Ο Λεωνίδας Καβάκος για την Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά:
 

Διαδικτυακή Προσφορά Μουσικής & Μουσική Προσφορά

Δυστυχώς, φέτος δεν μπορούμε να παρουσιάσουμε την Προσφορά Μουσικής & Μουσική Προσφορά όπως το κάνουμε κάθε χρόνο. Δηλαδή με την παρουσία του κοινού, με προσφορά φιλανθρωπική μέσω της μουσικής και επίσης, το σημαντικότερο, να πάμε στην επαρχία, να γνωρίσουμε τους ανθρώπους εκεί, να παίξουμε γι’ αυτούς, να μας γνωρίσουν και να κοινωνήσουμε όλοι με τη μουσική. Ευτυχώς όμως χάρη στην τεχνολογία, έχουμε την ευκαιρία να μπούμε σε κάθε σπίτι, σε κάθε γωνιά του κόσμου. 

Η Παγκόσμια Μουσική Σκηνή του Διαδικτύου

Η δυνατότητα παρουσίας μέσω του διαδικτύου είναι μια πρόκληση για όλους και πλέον είμαστε υποχρεωμένοι να αξιοποιούμε κάθε δυνατότητα επαφής και επικοινωνίας. Αυτό απαιτεί υπευθυνότητα και εγρήγορση, ένα υψηλότερο επίπεδο, για το οποίο δεν πρέπει να σταματήσουμε να προσπαθούμε, παρότι στην Ελλάδα υστερούμε σε υποδομές και προϋποθέσεις. Όμως πρέπει να είμαστε μέρος του παγκόσμιου μουσικού γίγνεσθαι. Ελπίζω και εύχομαι όλοι να το αναλογίζονται αυτό. Δεν θα το θέσω στο επίπεδο του ανταγωνισμού, διότι η Τέχνη δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστική. Η Τέχνη είναι ανθρώπινη και απευθύνεται σε όλους. Με αυτό το σκεπτικό, είναι καλό να βλέπουμε τι μπορεί να προσφέρει ο καθένας κι όχι αν αυτό που προσφέρει ο ένας, είναι καλύτερο από αυτό που προσφέρει ο άλλος. Πρέπει να εστιάσουμε στο πώς - η σωστή προετοιμασία και διάθεση, η αφοσίωση, η σεμνότητα -  μεταλλάσσει ουσιαστικά τον άνθρωπο επιτρέποντας να εκφραστεί συνολικά. Γιατί αυτή είναι η μεγάλη ομορφιά μιας Ορχήστρας, η δυνατότητα προσωπικής έκφρασης μέσα από ένα σύνολο, που επιτρέπει στον μουσικό να αγγίξει τις ψυχές όλου του κόσμου. Οι διαδικτυακές συναυλίες λοιπόν,  είναι ένα «πλεονέκτημα» το οποίο μας παρέχει η τεχνολογία. Λόγω της πανδημίας που περνά όλος ο κόσμος, για εμάς, στον χώρο της κλασικής μουσικής το διαδίκτυο έγινε ζωτικής σημασίας μέσο διατήρησης της επικοινωνίας με το κοινό. Ελπίζω ότι αυτό δεν θα διακοπεί όταν με το καλό βγούμε από αυτή τη συνθήκη, αλλά ότι θα συνεχιστεί. Η επιδίωξη της φυσικής επαφής με το ακροατήριο δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ. Ωστόσο, για όποιους δεν μπορούν ενώ θέλουν, πρέπει να υπάρχει ένα υλικό, το οποίο θα είναι διαθέσιμο ώστε και αυτοί οι άνθρωποι να απολαύσουν, να έρθουν σε επικοινωνία με αυτό το οποίο κάνουμε.

Για την Συμφωνία αρ.41 σε ντο μείζονα

Η Συμφωνία αρ.41 του Β.Α. Μότσαρτ, επονομαζόμενη του Διός (τίτλος που δεν δόθηκε από τον ίδιο τον συνθέτη αλλά επικράτησε λόγω του αυτοκρατορικού χαρακτήρα της σύνθεσης), είναι ένα αριστούργημα σε όλα τα επίπεδα. Ένα έργο στο οποίο βλέπουμε όλη τη σοφία, την ιδιοφυΐα, αλλά και όλη την εμπειρία της ζωής που έχει αποκτήσει ο Μότσαρτ, ο οποίος έζησε μόλις 36 χρόνια. Όλο του το είναι βρίσκεται σε αυτό το έργο. Έχουμε, όπως πάντα στον Μότσαρτ, ασύλληπτη ροή μουσικής, όμορφες μουσικές ιδέες και πάρα πολύ σύνθετη πλοκή.

Το πρόγραμμα με μια ματιά

Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (1756–1791)

Συμφωνία αρ. 41 σε Ντο μείζονα, Κ. 551
 
Μουσική διεύθυνση: Λεωνίδας Καβάκος

Για να παρακολουθήσετε online τη συναυλία, το Σάββατο 15.05 στις 20:30, επισκεφθείτε τη Σελίδα μας στο Facebook ή το YouTube κανάλι μας.

Για την ιστορία…

Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (1756- 1791)

Συμφωνία αρ.41 σε ντο μείζονα, Κ.551 «του Διός»

Allegro vivace

Andante cantabile

Menuetto: Allegro

Molto allegro

 
Για πολλούς λόγους οι τρεις τελευταίες συμφωνίες (αρ. 39, 40 και 41) του Μότσαρτ καλύπτονται ως τις μέρες μας από μία αχλή θρύλου. Κατ’ αρχάς διότι και οι τρεις γράφτηκαν σε ένα διάστημα λίγων μόλις εβδομάδων το καλοκαίρι του 1788. Βεβαίως, ο τόσο σύντομος χρόνος γένεσής τους είναι αντιστρόφως ανάλογος του μεγαλείου τους. Δεύτερον, διότι δεν υπάρχει καμία σαφής μαρτυρία εκτέλεσής τους όσο ο Μότσαρτ ήταν εν ζωή. Ασφαλώς, κάθε άλλο παρά σύνηθες ήταν για τον Μότσαρτ να γράφει ένα έργο –πόσο μάλλον τρεις συμφωνίες- χωρίς κάποια παραγγελία ή έστω κάποια ορατή προοπτική δημόσιας παρουσίασης. Εικάζεται πάντως πως ο ίδιος σκόπευε να τις χρησιμοποιήσει σε ένα ενδεχόμενο ταξίδι του στο Λονδίνο, που τελικά δεν υλοποιήθηκε. Ίσως πάλι κάποια ή κάποιες από τις συμφωνίες να παίχτηκαν κατά την περιοδεία του συνθέτη σε γερμανικές πόλεις (Δρέσδη, Λειψία, Βερολίνο) την άνοιξη του 1789 αλλά δυστυχώς τα προγράμματα της εποχής παρέχουν εξαιρετικά ασαφείς και συγκεχυμένες πληροφορίες για τα έργα των συναυλιών.

 
Η ζωή του Μότσαρτ εκείνο τον καιρό κάθε άλλο παρά ομαλά κυλούσε. Δυσβάσταχτα χρέη είχαν συσσωρευτεί, αναγκάζοντάς τον να μετακομίσει εσπευσμένα σε ένα μικρότερο σπίτι εκτός του κέντρου της Βιέννης, η απήχηση της μουσικής του στην αυστριακή πρωτεύουσα είχε σαφώς φθίνουσα πορεία, η πρεμιέρα της όπερας Ντον Τζοβάννι στη Βιέννη δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία, η υγεία της γυναίκας του ήταν κλονισμένη και στις 29 Ιουνίου 1788 το τέταρτο παιδί του, η μοναχοκόρη του Θηρεσία, πέθανε σε ηλικία έξη μηνών. Όλα αυτά μεγιστοποιούν τον εύλογο θαυμασμό, για το πώς ο Μότσαρτ μπόρεσε σε τόσο δεινή κατάσταση να συνθέσει τρεις συμφωνίες, που όχι μόνο συνιστούν την κορωνίδα του συμφωνικού του έργου αλλά και που με το μεγαλείο τους αποτελούν έναν προάγγελο των μεγάλων συμφωνιών του Μπετόβεν.

 
Το προσωνύμιο «του Διός», με το οποίο η τελευταία Συμφωνία αρ.41 είναι γνωστή, δεν ανήκει στον Μότσαρτ. Διάφορες απόψεις έχουν κατά καιρούς εκφραστεί σχετικά με το πώς προέκυψε ο όρος αυτός. Κατ’ άλλους ανήκει στον Γερμανό ιμπρεσάριο και βιολιστή Γιόχαν Σάλομον, γνωστό ως οργανωτή των δύο περιοδειών του Χάυντν στο Λονδίνο στη δεκαετία του 1790, ενώ από άλλους πιθανολογείται πως «πατέρας» του προσωνυμίου ήταν ο Γιόχαν Μπάπτιστ Κράμερ, σημαντικός πιανίστας, εκδότης και συνθέτης της εποχής με έδρα το Λονδίνο, υπεύθυνος πιθανότατα και για το προσωνύμιο «αυτοκρατορικό», που συνοδεύει το Πέμπτο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν.
 

Η εναρκτήρια, επιβλητική και «ολύμπια» χειρονομία της Συμφωνίας δικαιώνει απόλυτα το προσωνύμιο. Ακολουθείται από μία απαλή, ελαφρώς «μετέωρη» φράση στα έγχορδα και ένα πιο πομπώδες σχήμα στα πνευστά. Το πνευματώδες δεύτερο θέμα, που παρουσιάζεται από τα πρώτα βιολιά, έντονα παραπέμπει στην οπερετική γραφή του Μότσαρτ και συμπληρώνεται από μία τρίτη χαριτωμένη μελωδική ιδέα, που αποτελεί και το κυριότερο αντικείμενο της επεξεργασίας. Η ιδέα αυτή προέρχεται από την κωμική άρια για μπάσο «Un bacio di mano» («Ένα φιλί στο χέρι»), που είχε πρόσφατα γραφτεί για να χρησιμοποιηθεί στην κωμική όπερα «Η ευτυχής ζήλεια» του Ιταλού συνθέτη Πασκουάλε Ανφόσι.

 
Κατά παράδοξο τρόπο, το αργό μέρος ακολουθεί τη φόρμα της σονάτας αντί μίας συνηθισμένης τριμερούς δομής. Η αρχική γαλήνη μίας τυπικής μοτσάρτειας μελωδίας διακόπτεται από μία τραγικής απόχρωσης ενότητα με εναγώνιες συγκοπές. Σύντομα η αρχική ατμόσφαιρα αποκαθίσταται με ένα ακόμα λυρικό θέμα, μέχρι η ενότητα της επεξεργασίας να επαναφέρει στο προσκήνιο τα σκούρα χρώματα με ακόμα μεγαλύτερη εκφραστική ένταση. Το σύντομο μενουέτο, λειτουργεί ως μία στιγμή ανάπαυλας από ό, τι έχει προηγηθεί και ταυτόχρονα ως πρελούδιο του τέταρτου μέρους. Έχει όλη την χορευτική χάρη και ευγένεια που θα περίμενε κανείς, αν και ο Μότσαρτ κατορθώνει και εδώ να παρεμβάλει στιγμές πιο δραματικές, όπως μία χαρακτηριστική κατιούσα χρωματική κίνηση στα πνευστά ή ραγδαίες εξάρσεις στο ενδιάμεσο τρίο.
 

Αν κανείς πάντως έπρεπε να ξεχωρίσει κάποιο από τα μέρη της Συμφωνίας, αυτό σίγουρα θα ήταν το φινάλε της. Πρόκειται για έναν απίστευτα οργανικό συνδυασμό της φόρμας της σονάτας με τις πολυφωνικές τεχνικές της αντίστιξης, που αναδεικνύει στο έπακρο την απόλυτη –και ίσως αξεπέραστη- συνθετική τελειότητα του Μότσαρτ. Το πολύπλοκο ηχητικό οικοδόμημα ξεκινά να χτίζεται με ένα μοτίβο τεσσάρων νοτών, που χρησιμοποιεί και ο Χάυντν στο φινάλε της Συμφωνίας του αρ. 13 σε ρε μείζονα. Από εκεί και ύστερα παρουσιάζονται πέντε διαφορετικά θεματικά στοιχεία, που συμπλέκονται με δαιδαλώδη τρόπο μεταξύ τους και ενίοτε μάλιστα συνυπάρχουν ταυτόχρονα, όπως στην καταληκτική ενότητα του μέρους. Ακόμα πιο εντυπωσιακό όμως είναι το πώς η μουσική διατηρεί αμείωτα τη ζωντάνια και την αμεσότητά της, χωρίς ούτε στιγμή η περίτεχνη εγκεφαλικότητα της μικροδομής να εμποδίζει την απλόχερη αίσθηση απόλαυσης και μεγαλείου.

Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά


ΣΑΒΒΑΤΟ 15  ΜΑΪΟΥ, 20.30

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΙΘΟΥΣΑ Χ.ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

Μαγνητοσκοπημένη συναυλία – Η παρακολούθηση είναι δωρεάν.