Meeting Point 6

«Απαιτώ να δικαστούν όσοι επιδιώκουν να σκοτώσουν την επανάσταση μέσα κι έξω από την Αίγυπτο». Ήταν τα τελευταία λόγια που ακούστηκαν κι έκλεισαν την Κυριακή 11 Μαρτίου στις 22:40 το φεστιβάλ αραβικής τέχνης Meeting Points 6, από το στόμα ενός νεαρού, τυφλού μουσικού που συμμετείχε στην παράσταση της Λάιλα Σουλεϊμάν No time for art. Λίγο πριν, ολόκληρο το κοινό της Μικρής Σκηνής της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, ως επί το πλείστον ελληνικό, είχαμε διαβάσει καθένας στο μικρόφωνο που περνούσε από χέρι σε χέρι την ίδια ακριβώς φράση, «Απαιτώ να δικαστούν εκείνοι που ευθύνονται για τον θάνατο του/της…», στο διαφορετικό χαρτί που μας είχε διανεμηθεί με άλλο, κάθε φορά, όνομα ενός νέου ή νέας 16, 18, 23, 35 ετών που είχε εκτελεστεί ή δολοφονηθεί από την αστυνομία, τον στρατό ή το παρακράτος πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την Επανάσταση της 25^ης Ιανουαρίου του 2011 στην Αίγυπτο. Δεκάδες ονόματα που θρήνησαν οι οικογένειες και οι φίλοι τους γιατί διεκδίκησαν ελευθερία και δικαιοσύνη, την παύση ενός διεφθαρμένου καθεστώτος. Ξαφνικά, από θεατές γίναμε κοινωνοί μιας τραγωδίας οικουμενικής. Πενθήσαμε κι εμείς σαν να ήταν δικοί μας άνθρωποι και συμπατριώτες. Προσωπικά, ήθελα τόσο πολύ να μην κάνω λάθος το όνομα αυτού που μου έτυχε, ως φόρο τιμής σε κάποιον που πέρασε κι έφυγε αναίτια και παντελώς άδικα. Ήταν του Μπαντρ Σααμπάν Σαγιέντ, 35 χρόνων, που δολοφονήθηκε στο Ελντάμπρ Ελαχμάρ από σφαίρα στο κεφάλι. Τη μία ώρα που διήρκησε η παράσταση είδαμε την «επίσημη» εκδοχή της κρατικής τηλεόρασης για τους «ταραξίες» της Μιντάν Ταχρίρ που καταστρέφουν την ησυχία και την τάξη της πόλης του Καΐρου, ενώ δύο γυναίκες και δύο άντρες μάς μετέφεραν τις φρικαλέες εμπειρίες δύο ανθρώπων που συνελήφθησαν και βασανίστηκαν από την αστυνομία.

Από τη συζήτηση των Ahdaf Soueif, Adania Shibli και Κωστή Παπαϊωάννου. Φωτό: Στέλιος Πετρόπουλος

Πέντε ημέρες πριν, όταν ξεκινούσε το Meeting Points 6, δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι θα γινόμασταν μάρτυρες όχι απλώς μιας στρατευμένης τέχνης αλλά πραγματικών βιωμάτων. Η βία και ο τρόμος έχει διεισδύσει σε ολόκληρο το καλλιτεχνικό έργο των νέων Αράβων. Η ιστορική περφόρμανς-επανάδραση της Μόνα Χατούμ «Το τραπέζι των διαπραγματεύσεων» του 1983, που ήταν η αντίδραση της Λιβανέζας εικαστικού στην εισβολή των Ισραηλινών στην πατρίδα της, ένα τραπέζι στο ημίφως κι ένας άνθρωπος (που στην Αθήνα ερμήνευσε ο ηθοποιός Γιώργος Συμεωνίδης) τυλιγμένος σε πλαστικό διάφανο σάκο, με τα σπλάχνα να κρέμονται έξω από την κοιλιά, την ώρα που ακούγονται ομιλίες πολιτικών περί ειρήνης, έχει πια περισσότερη αισθητική αξία απ’ ό,τι πολιτική. Αλλά αυτό ήταν μόνο η αρχή μιας σειράς δράσεων, που καθεμιά ήταν και μια αποκάλυψη.

Amnesia. Φωτό: Στέλιος Πετρόπουλος

Το θεατρικό των Τυνήσιων Φάδελ Ζάιμπι και Ζαλίλα Μπακάρ Amnesia έμελλε να μας αφήσει με ανοιχτό το στόμα! Ήταν μια παράσταση που σπάνια έχεις την τύχη να δεις. Από την πρώτη εικόνα, που ξεκίνησε με τα φώτα της αίθουσας αναμμένα και τους ηθοποιούς να μας κοιτάζουν όρθιοι δίπλα στις θέσεις μας, ασάλευτοι και σιωπηλοί, σχεδόν απειλητικοί, η ενέργεια που διοχέτευαν προς το κοινό ήταν απίστευτης δύναμης. Η ιστορία ενός πρώην αξιωματούχου, ενός διανοούμενου, που μετά την αποκαθήλωσή του δέχεται ταπεινώσεις κι εξευτελισμούς από ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό, από τη νέα πολιτική εξουσία μέχρι το ιατρικό προσωπικό του ψυχιατρείου στο οποίο καταλήγει όταν πιάνει φωτιά η βιβλιοθήκη του σπιτιού του, όπου βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ένα οργουελικό πλέγμα στο οποίο μοιάζει παγιδευμένος, όπως άλλωστε μια ολόκληρη κοινωνία, πολιτικά, οικονομικά και υπαρξιακά. Μια παράσταση τρομερής υπερκινητικότητας εκ μέρους των ηθοποιών, όπου ο λόγος είχε ισότιμα βαρύνουσα σημασία, ενώ το λιτό σκηνικό -είκοσι πλαστικές καρέκλες-, η μουσική κι ο φωτισμός συνέβαλαν σ’ ένα άψογο αποτέλεσμα.

Μόνα Χατούμ, The negotiating table. Φωτό: Στέλιος Πετρόπουλος

Η διάλεξη του καλλιτεχνικού επιμελητή της διοργάνωσης Όκουι Ένβιζορ έδωσε το στίγμα της έκτης διοργάνωσης «Locus Agonistes: Πρακτικές και λογικές της κοινωνίας των πολιτών». Πέρα από τις φιλοσοφικές του αναφορές, η προσέγγισή του συνοψίζεται πρωτίστως στο ότι «ο καλλιτέχνης είναι ο φορέας των ιστορικών αλλαγών». Ήταν το κυρίαρχο θέμα και στη συζήτηση που ακολούθησε με την εικαστικό Μόνα Χατούμ. Όταν, λίγο αργότερα, πήρε τον λόγο η Αχντάφ Σουέιφ, η συζήτηση άναψε και φούντωσε: «Μα, τέλος πάντων, η Δύση δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από μια ισλαμική κυβέρνηση στην Αίγυπτο. Είναι δικό μας πρόβλημα και πρέπει να το λύσουμε», εξεγέρθηκε η συγγραφέας του Κάιρο: Η πόλη μου, η επανάσταση μας, αποσπώντας ενθουσιώδες χειροκρότημα. Όσο για την άποψή της ότι η νέα γενιά θα πρέπει να επανεφεύρει τη δημοκρατία, η Παλαιστίνια νεαρή συγγραφέας Αντάνια Σίμπλι συμπλήρωσε, κλείνοντας τη βραδιά: «Το βρίσκω καταπληκτικό ότι μιλάμε για μια νέα μορφή δημοκρατίας στην Αθήνα, απ’ όπου ξεκίνησε!».

Ο μαραθώνιος αναλογίων μας επιφύλαξε επίσης εξαιρετικές εμπειρίες. Στο Look at the streets… This is how hope looks like… του Ομάρ Αμπού Σάαντα, μια νέα γυναίκα μπροστά από ένα λάπτοπ διαβάζει τα ανησυχητικά μηνύματα μεταξύ φίλων, καθώς οι εξεγέρσεις και η βία απλώνονται στη Συρία και τις συνοικίες της Δαμασκού. Η νεαρή ηθοποιός Ρέεμ Άλι δεν κατάφερε να κρατήσει τα δάκρυά της μέχρι το τέλος της ανάγνωσης. Την επομένη θα επέστρεφε στην κόλαση που περιέγραφε, όπως και οι συντελεστές του επόμενο αναλογίου Can you please look at the camera?, όπου μια νεαρή ντοκιμαντερίστρια υποτίθεται ότι καταγράφει τις μαρτυρίες δύο αντρών και μιας γυναίκας στις φυλακές της χώρας τους.

Στο Aida, Save me των Ιωάννα Χατζηθωμά και Χαλίλ Ζορέζ από τη Βηρυτό, οι δύο δημιουργοί μάς αφηγήθηκαν τις περιπέτειες που αντιμετώπισαν, όταν στην ταινία τους A perfect day χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία ενός πεθαμένου άντρα, ώστε ν’ αναπαραστήσει σε αγγελία θανάτου τον χαρακτήρα της ιστορίας τους. Ο άντρας αναγνωρίστηκε από τη δεύτερή του γυναίκα, η οποία και απαιτούσε ν’ αφαιρεθεί η εικόνα του, εγείροντας θέμα ηθικής τάξης και σεβασμού της μνήμης του νεκρού. Με τις εικόνες στο φόντο της αφήγησής τους να τρέχουν, με τα ερωτήματα δεισιδαιμονίας και υπαρξιακής αγωνίας περί των ορίων μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκουμέντου να αιωρούνται, προσέδωσαν στη διάλεξή τους -που αναπόφευκτα είχε και αρκετό χιούμορ- μια διάσταση κοινωνική, πολιτιστική και μεταφυσική.

Κλείνω με το εικαστικού και τεχνολογικού ενδιαφέροντος Here(s) των αδελφών Σέλμα και Σοφιάν Ουισί που, με τη συμβολή του Γιασίν Σεμπτί στον σχεδιασμό της διαδικτυακής απόδοσης, εκτέλεσαν ένα χορευτικό δρώμενο σε πραγματικό χρόνο. Ο Σοφιάν στην Τύνιδα και η Σέλμα στο Παρίσι μπήκαν και βγήκαν σε όλους τους χώρους των σπιτιών τους που εμείς βλέπαμε στην οθόνη, εκτελώντας μια παράλληλη χορογραφία μέσα στο σαλόνι τους. Ο Σεμπτί με διαβεβαίωσε ότι ολόκληρο είχε όντως λάβει χώρα εκείνη τη στιγμή που ήταν προγραμματισμένο να συντονιστούν με Αθήνα. Αν το facebook, το twitter και το skype ήταν οι καταλύτες της «αραβικής άνοιξης», φαντάσου πόσο σημαντικά εργαλεία θα είναι από εδώ και πέρα για κάθε νέο δημιουργό.

Βγαίνοντας από τη Στέγη, έπεσα σε μια παρέα από σακάτηδες νεαρούς από τους εκατοντάδες τραυματίες πολέμου από τη Λιβύη, που αναρρώνουν στα νοσοκομεία της Αθήνας. Δεν θα ‘πρεπε να τους αφορά αυτό που συμβαίνει εκεί μέσα, σκέφτηκα. Μάλλον για μια ακόμα φορά είχα βγει από ένα εξαιρετικό φεστιβάλ, που όμως είχε αντίκρισμα μόνο σε μια κλειστή κάστα μυημένων…