Μπορεί η τέχνη να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;

Η αίθουσα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης είναι γεμάτη από ανθρώπους της τέχνης που ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη μπορεί να είναι στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Οι άνθρωποι των ελληνικών μουσείων και των γκαλερί, επιμελητές και καλλιτέχνες, είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν την Gallery Climate Coalition – έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που έχει στόχο τη δημιουργία ενός περιβαλλοντικά υπεύθυνου κόσμου της τέχνης, στο πλαίσιο του Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της δράσης με τίτλο «Contemporary Groundbreakers» που επιμελείται η Αφροδίτη Γκόνου.

Η συνομιλήτρια της Αφροδίτης Γκόνου που γνωρίσαμε είναι μια σημαντική προσωπικότητα του χώρου της τέχνης, η Victoria Siddall, επί σειρά ετών γενική διευθύντρια της Frieze, ιδρύτρια της Frieze Masters και στη συνέχεια διευθύντρια των εκθέσεων τέχνης Frieze στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Λος Άντζελες και στη Σεούλ. Σήμερα είναι σύμβουλος στρατηγικής σε μουσεία και επιχειρήσεις και δραστηριοποιείται διεθνώς υποστηρίζοντας τη βιωσιμότητα στον κόσμο της τέχνης.

Η Victoria Siddall, επί σειρά ετών γενική διευθύντρια της Frieze.

Η συζήτηση με θέμα «Πώς ο κόσμος της τέχνης πρωτοπορεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής» κερδίζει διαρκώς έδαφος στον κόσμο της τέχνης και τα στοιχεία που μας παρουσίασε η Victoria Siddall ήταν εξαιρετικά ενημερωτικά και ενδιαφέροντα.

Το 2020, η Siddall ίδρυσε μαζί με άλλους την Gallery Climate Coalition, έναν οργανισμό που σήμερα διαθέτει περισσότερα από 900 μέλη –ανάμεσά τους μεγάλα μουσεία, γκαλερί και οίκοι δημοπρασιών–, σε 42 χώρες, τα οποία έχουν δεσμευτεί να μειώσουν κατά 50% τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως το 2030. Η Siddall είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Gallery Climate Coalition και συνεργάζεται με περιβαλλοντικές οργανώσεις σε θέματα στρατηγικής, προάσπισης δικαιωμάτων και συγκέντρωσης οικονομικών πόρων.

«Η ευαισθητοποίηση για την κλιματική κρίση αυξάνεται, και ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα των τελευταίων μηνών, συμπεριλαμβανομένων των τραγικών πυρκαγιών και πλημμυρών στην Ελλάδα, που στοίχισαν περιουσίες και ζωές. Η Gallery Climate Coalition ιδρύθηκε με τη γνώση ότι η τέχνη και οι καλλιτέχνες έχουν ισχυρές φωνές που διαχέονται πολύ πέρα από τον δικό μας κλάδο, αλλά και ότι πρέπει πρώτα να αναλάβουμε δράση μέσα στις δικές μας επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η GCC υποστηρίζει τον κόσμο της τέχνης βάζοντας αυτό το στέρεο θεμέλιο, ενώ σε συνδυασμό με την έμπνευση της τέχνης και των καλλιτεχνών έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει πραγματική αλλαγή» λέει στη LiFO η Victoria Siddall.

Η δημιουργία ενός πιο βιώσιμου κόσμου της τέχνης απασχολεί όλο και περισσότερο όχι μόνο τα μουσεία και τις γκαλερί αλλά και τους επισκέπτες. Αν αναλογιστούμε τον κόσμο των εκθέσεων, για παράδειγμα, πριν από μια δεκαετία, θα τον συνδέσουμε με τόνους χαρτιού κυρίως μίας χρήσης που παίρνει τον δρόμο της ανακύκλωσης στην καλύτερη περίπτωση. Προσκλήσεις και φάκελοι, μελάνια, εισιτήρια, φυλλάδια οδηγιών. Παράλληλα, τα μουσεία και οι χώροι τέχνης τα τελευταία χρόνια άρχισαν να ηλεκτροδοτούνται διαφορετικά, να εξοικονομούν πόρους και ενέργεια, να συζητούν για το αποτύπωμα που αφήνουν στο περιβάλλον. Καλλιτέχνες συνέδεσαν αυτές τις έννοιες με την καλλιτεχνική τους πρακτική, και ερευνούν την επανάχρηση των υλικών, την ανακύκλωση και την αναδημιουργία τους.

«Πιστεύω ότι η τέχνη σε όλες τις μορφές της –συμπεριλαμβανομένων των εικαστικών, της μουσικής, του γραπτού λόγου– μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο και τελικά να αλλάξει τον κόσμο. Η τέχνη και οι καλλιτέχνες έχουν την ικανότητα να εμπνέουν και να προκαλούν και να επικοινωνούν ιδέες με διαφορετικό τρόπο από ό,τι τα μέσα ενημέρωσης. Οι καλλιτέχνες είναι επίσης εξαιρετικά σεβαστές προσωπικότητες στις κοινωνίες μας, οπότε έχουν πραγματική δύναμη να επηρεάσουν την αλλαγή μέσω του έργου και της φωνής τους» λέει στη συζήτησή μας η Victoria Siddall.

Η Αφροδίτη Γκόνου. Φωτ.: ©️ Elias Cosindas

Σε ένα κείμενό του στην GCC ο εικαστικός καλλιτέχνης Tino Seghal λέει ανάμεσα σε άλλα ότι «ο λόγος για τον οποίο βρισκόμαστε σήμερα σε κλιματική κρίση είναι ότι σχεδόν κάθε πράξη που κάνουμε εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρόκειται για ένα τόσο δύσκολο αλλά και συναρπαστικό πρόβλημα. Όταν μεγάλωσα, τη δεκαετία του '80, η κλιματική κρίση ονομαζόταν φαινόμενο του θερμοκηπίου και μιλούσαν πάντα γι' αυτό μαζί με την τρύπα του όζοντος. Το ενδιαφέρον σε αυτό είναι ότι, αν ρωτούσα τα παιδιά μου, πιθανότατα δεν θα είχαν ακούσει για την τρύπα του όζοντος. Και αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα… Νομίζω ότι η αλλαγή των συνηθειών μας είναι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε, επειδή οι συνήθειες σχετίζονται με τα μονοπάτια των νευρώνων μας που έχουμε συνηθίσει να ακολουθούμε. Θα πρέπει να τα εκπαιδεύσουμε με διαφορετικούς τρόπους. Αυτό είναι δύσκολο, και αυτός είναι ένας άλλος λόγος που κάνει την GCC σημαντική – επειδή αφορά τη μετατόπιση του τρόπου λειτουργίας μας».

«Σε αυτή την πλατφόρμα έχουν γραφτεί οι πιο σημαντικές γκαλερί, τα πιο μεγάλα μουσεία, άρα έχει δημιουργηθεί μια πλατφόρμα έστω για πληροφόρηση σε πρώτη φάση για όσους ανησυχούν ή έχουν τη διάθεση μιας αλλαγής που θα επηρεάσει καταλυτικά το μέλλον. Όταν κάποια στιγμή θα συνυπολογιστεί το κόστος, η ανάπτυξη, τα έσοδα και τα έξοδα, είναι βέβαιο ότι θα παρθούν δύσκολες αποφάσεις και αρκετοί θα βρεθούν μπροστά σε διλήμματα. Το ότι υπάρχει η διάθεση της πληροφόρησης, της ενημέρωσης, είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα. Μαθαίνοντας, δημιουργείται μια παιδεία, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά. Οι άνθρωποι στην GCC κάνουν μεγάλη έρευνα και προασπίζονται το περιβάλλον ακόμα και σε νομικό επίπεδο. Συχνά έχουμε την αίσθηση ότι είμαστε ανήμποροι, ότι δεν μπορούμε να δράσουμε για να σταματήσουμε μια καταστροφική ενέργεια ή ότι δεν θα γίνει στο τέλος τίποτα. Όταν ενώνονται πολλές φωνές για έναν σκοπό, μπορεί και να τα καταφέρουμε. Και ήδη έχουν γίνει σοβαρά βήματα. Νομίζω ότι πρώτα το σκεφτόμαστε, πληροφορούμε όσο περισσότερους μπορούμε, διευρύνουμε την κοινότητα, τολμάμε με πιο έξυπνες λύσεις, που θα αποδειχθούν βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα πιο αποδοτικές και οικονομικές. Αυτή η προσπάθεια αφορά και τον τρόπο που σκεφτόμαστε και την καθημερινότητά μας, τη ζωή μας, τις μετακινήσεις, τις συσκευασίες που πιάνουμε στα χέρια μας. Όταν παίρνουμε –σπανίως πια– μια χάρτινη πρόσκληση, αυτό μας δημιουργεί περισσότερο άγχος από χαρά» λέει η Αφροδίτη Γκόνου.

«Η δημιουργία μιας πλατφόρμας και εκθέσεων είναι φυσικά σημαντική, αλλά η ανταλλαγή πληροφοριών και έμπνευσης με τους καλλιτέχνες είναι επίσης ζωτικής σημασίας. Όσο πιο σίγουροι και ενημερωμένοι αισθάνονται οι καλλιτέχνες για το θέμα αυτό, τόσο πιο πρόθυμοι μπορεί να είναι να μιλήσουν γι' αυτό ή να ανταποκριθούν σ' αυτό μέσω του έργου τους. Πρέπει επίσης να υπάρχει ένα πλήθος φωνών σε όλες τις τέχνες και ένα συνεπές μήνυμα, αντί ένας καλλιτέχνης να στέκεται μόνος του», λέει η Victoria Siddall.

Η Gallery Climate Coalition (GCC) δεν είναι κερδοσκοπικός οργανισμός και όλα τα εργαλεία και οι πόροι που διαθέτει παρέχονται δωρεάν. Βασίζεται σε δωρεές για τη διατήρηση της λειτουργίας της. Πρωταρχικός στόχος της είναι να διευκολύνει τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα του τομέα κατά τουλάχιστον 50% έως το 2030, καθώς και να προωθήσει τη μηδενική παραγωγή αποβλήτων.

Η Siddall πιστεύει ότι ο κάθε καλλιτέχνης έχει ισχυρή φωνή και με αυτή μπορεί να συμβάλει στον προβληματισμό για το πώς θα εφαρμοστούν κατευθυντήριες γραμμές ώστε να βελτιωθούν οι συνήθεις πρακτικές που γνωρίζουμε. Ένας ακόμα στόχος είναι μέσω της συλλογικότητας να επιτευχθούν συστημικές αλλαγές.

Οι προτάσεις της Gallery Climate Coalition (GCC) αναφέρονται σε περισσότερο ή λιγότερο σύνθετα ζητήματα, όπως, αρχικά, οι στρατηγικές μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ο τρόπος διεθνούς μεταφοράς έργων τέχνης και υλικών –ειδικά μέσω αεροπορικών μεταφορών– που είναι ένας από τους μεγαλύτερους συντελεστές των εκπομπών διοξειδίου στον τομέα της τέχνης, τα χιλιάδες αεροπορικά ταξίδια των ανθρώπων της τέχνης, ενώ επανεξετάζει και τη χρήση των υλικών συσκευασίας και την επανάχρησή τους ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα απόβλητα που παράγονται από τη συσκευασία και την έκθεση έργων τέχνης.

«Μόλις αλλάξετε μια συνήθεια, ίσως για λόγους βιωσιμότητας, τότε ανοίγουν νέες πόρτες» γράφει ο Tino Geghal, ένθερμος υποστηρικτής των ταξιδιών με τρένο για όσους βρίσκονται ανάμεσα σε δυο ευρωπαϊκές πόλεις. «Από την άποψη της αποδοτικότητας της εργασίας, συνειδητοποιείτε ότι αυτό είναι στην πραγματικότητα καλύτερο. Το να ταξιδεύεις με τρένο έχει την εικόνα ότι είναι λιγότερο αποδοτικό, αλλά τώρα, με τους φορητούς υπολογιστές και το διαδίκτυο, μπορείς να μετατρέψεις το τρένο σε γραφείο. Δεν είναι τόσο εύκολο να δουλέψεις στο αεροπλάνο».