10+1 αναμνήσεις από την Επίδαυρο

Από την Αργυρώ Μποζώνη

«Δεν απέτυχε η παράστασή μου. Απέτυχε το κοινό» 

ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ 

Φέτος στην Επίδαυρο καλεσμένους από το ευρωπαϊκό θέατρο δεν θα έχουμε. Θα περιοριστούμε στην εγχώρια παραγωγή. Ηδη, μας λείπει η αύρα τους και αυτή η ευκαιρία που μας έδιναν να τους αμφισβητήσουμε. Με την γνωστή ευκολία που κρίνουμε ως λαός τα πράγματα. Με την γνωστή λογική που λέει ότι η "Επίδαυρος ανήκει μόνο στους Ελληνες". Γι' αυτό έτσι που καθόμαστε και τους μνημονεύουμε γράψαμε τις δέκα ξένες παραστάσεις της Επιδαύρου που μας ήρθαν πρώτες στο μυαλό. Χωρίς καμιά αξιολόγηση ασφαλώς. Με μόνο γνώμονα τις καλές και κακές μας αναμνήσεις. Σε κάθε περίπτωση τους θυμόμαστε όλους με χαμόγελο. Μόνο για την Πίνα Μπάους συννεφιάζουμε. Γιατί στην Επίδαυρο δε θα την ξαναδούμε ποτέ.

[Πατήστε play και αρχίστε το διάβασμα...]

 __________

«Ευτυχισμένες μέρες», Μπέκετ, Φιόνα Σο (2007)

Την ημέρα της πρώτης παράστασης στην Επίδαυρο, είχαμε συγκλονιστεί. Επιστρέφοντας τη νύχτα στην Αθήνα, παρέα με το Γιώργο Σαρηγιάννη το βλέμμα ήταν καρφωμένο στον κατακόκκινο ουρανό. Ηταν η βραδιά που ξεκίνησαν οι φονικές φωτιές στην Πελοπόννησο. Η παράσταση της επόμενης ημέρας αναβλήθηκε. Η σκηνοθεσία της Ντέμπορα Γουόρνερ καθοδήγησε με ασύλληπτη μαεστρία την Φ.Σο (δεν έχουμε βέβαια προλάβει τη μυθική ερμηνεία της Χριστίνας Τσίγκου). Εν πάση περιπτώσει ήταν μια αλησμόνητη παράσταση που έκαμψε κάθε αντίδραση και αντίσταση για το αν και πως θα ακουστεί ο Μπέκετ στην Επίδαυρο.

_________

«Ηλέκτρα» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Πέτερ Στάιν (2007)

Η παράσταση ανήκει αποκλειστικά στο «αγρίμι» του ελληνικού θεάτρου, την καλύτερη ηθοποιό της γενιάς της, τη Στεφανία Γουλιώτη. Στις κριτικές -που δεν ήταν σπουδαίες- , όλοι την ξεχώρισαν. Δικαιωματικά.

 __________

«Ριχάρδος Γ'», του Σέξπιρ (2011)

Ο Σάμ Μέντες σκηνοθετεί, ο Κέβιν Σπέισι πρωταγωνιστεί ερμηνεύοντας τον ομώνυμο ρόλο. Θρίαμβος. Τρεις sold-out παραστάσεις. Και ένα μάθημα: Οταν ο θίασος και η σκηνοθεσία είναι σπουδαία, όλα μπορεί να παιχτούν στην Επίδαυρο.

_______________

«Πενθεσίλεια» Πέτερ Στάιν, με την Μανταλένα Κρίπα (2002)

Πολύ κακό για το τίποτα. Υπερπαραγωγή, πρόβες στο εξωτερικό, χαμός, ένα σκηνικό του Φωτόπουλου ανοικονόμητο, μια επικλινής εξέδρα, τα κορίτσια του χορού, σε κανονικά ακροβατικά, η Μανταλένα Κρίπα μια σπουδαία ηθοποιός. Πρώτης τάξεως όλα, μια πανάκριβη παραγωγή που όλα ήταν σωστά αλλά δεν κατάφερε να συγκινήσει κανέναν. Δεν πειράζει. Τουλάχιστον τα κορίτσια του χορού, έμαθαν τοξοβολία. (Υποτίθεται αυτό ήταν κάτι σημαντικό και μας είχαν ζαλίσει τότε).

___________

«Ορέστεια» και «Βάκχες» του Πίτερ Χωλ (1982, 2002).

Την Ορέστεια την είδα φοιτήτρια με το θεατρικό τμήμα του πανεπιστημίου το 1982. Δε θα την ξεχάσω ποτέ. Ποτέ. Μου φάνηκε αριστουργηματική. Επίσης δεν είχε πολύ κόσμο. Το 2002 είδα τις Βάκχες. Σαφώς μικρότερης αξίας παράσταση. Αλλά ήταν η εργασία ενός μεγάλου σκηνοθέτη και σπουδαίου μελετητή του αρχαίου δράματος. Η Ορέστεια θεωρείται μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο έργο του στο αρχαίο δράμα.

Επίσης: Το πώς το ΚΑΣ έχει κατά καιρούς διαλύσει (πριν καν ξεκινήσει) μια παράσταση θα το συζητήσουμε σε άλλο αφιέρωμα. Ωστόσο, αυτή ηταν πραγματικά μια τραγωδία που παίχτηκε μεταξύ υπουργείου Πολιτισμού, Επιδαύρου και Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Ο Πίτερ Χωλ το 1996 φέρνει σε ενιαία παράσταση τα έργα «Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ». Ηταν τότε που κινδύνεψε από τους αρχαιολόγους να αναβληθεί η παράσταση στην Επίδαυρο λόγω της χρήσης φωτιάς από τον Χολ (από ειδικά βαρέλια θα έβγαιναν ελεγχόμενες φλόγες).Επίσης ήταν η αγαπημένη παράσταση των αδέσποτων της περιοχής που έριχναν τρελούς ύπνους στην ορχήστρα.

 ______________

Φαίδρα του Ρακίνα, Helen Mirren (2009)

Ναύπλιο, Λιγουριό και όλοι οι γύρω δρόμοι είχαν απλά συμφορηθεί με την έλευση της «βασίλισσας» Ελεν Μίρεν το 2009. Τρία χρονια μετά το Όσκαρ, στην καλύτερη φάση της εντυπωσιακής της καριέρας, αλλά με μεγάλο άγχος (προφανώς λόγω του αισθήματος ευθύνης απέναντι στον ιστορικό χώρο) ερμήνευσε τη «Φαίδρα» του Ρακίνα με σθένος, αφήνοντάς μας απλά να χαζεύουμε την υπέροχη ομορφιά και εσωτερική της δύναμη. Κατά τα λοιπά, η σκηνοθεσία του Νίκολας Χάιτνερ ήταν τόσο βρετανική όσο για να τη θυμόμαστε και να βρει μια θέση στη λίστα μας.

____________

«Μήδεια», Ανατολι Βασιλιεφ (2008).

Πριν από την παράσταση ο Βασίλιεφ είχε πει πολλά και άστοχα σε διάφορες συνεντεύξεις του. Η Μήδεια, το πρώτο αρχαίο δράμα που σκηνοθέτησε, σε παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας, είχε την ίδια τύχη με τις δηλώσεις του. Ακόμα κι αν παραβλέψουμε την μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν τελικά πρέπει να γιουχάρουμε στην Επίδαυρο, το πιο εκνευριστικό από όλα ότι δεν πρότεινε τίποτα, απολύτως τίποτα καινούργιο. Ούτε προκάλεσε καλλιτεχνικά. Ετσι ο καβγάς έγινε για το πάπλωμα. Και όλα πνίγηκαν στα ρηχά λασπώδη νερά της τρίγλωσσης παράστασης. Λυπήθηκα τη Λυδία Κονιόρδου αληθινά. Οι σωτήρες του έθνους κριτικοί την προσέβαλαν θανάσιμα. Με τον ίδιο τρόπο που έδειξε «ασέβεια» ο Βασίλιεφ και κατηγορήθηκε τόσο πολύ...

___________

«Ικέτιδες» (2006)

Συμπαραγωγή του Τheseum Ensemble και του Veenfabriek. Τη δίγλωσση παράσταση σκηνοθετούν ο Ελληνας Μιχαήλ Μαρμαρινός και ο Ολλανδός Πάουλ Κουκ. Στην αρχή χαρήκαμε γιατί το κείμενο αυτό δεν ανεβαίνει και πολύ συχνά. Η σύμπραξη μάλλον αστόχησε κι η χαρά μας κράτησε λίγο. Και οι δύο χάθηκαν στη μετάφραση. Κυρίαρχο στοιχείο της παράστασης η ενδιαφέρουσα νεωτεριστική μουσική που θύμιζε ηλεκτροποπ κοντσέρτο. Ηθελαν με αυτήν να εξουδετερώσουν τα όρια που έβαζε η χρήση διαφορετικών γλωσσών. Και μάλλον τα κατάφεραν. Τι σημασία έχει που από το υπόλοιπο έργο δεν θυμόμαστε τίποτα;

________

«Βάκχες» του Ευριπίδη. Σκηνοθεσία: Ματίας Λάνκχοφ (1997)

Τότε είχε χαρακτηριστεί παράσταση-πρόκληση. Σήμερα δε θα σάλευε φύλλο. Το 1997, η Ελλάδα γνωρίζει έναν σπουδαίο γερμανό σκηνοθέτη με καταγωγή από την Φόλκσμπύνε. Μεγάλος ανανεωτής του γερμανικού θεάτρου ο Λάνκχοφ, κάνει σε παραγωγή ΚΘΒΕ μια παράσταση των «Βακχών» του Ευριπίδη. Τι το θελε; Δεν ήξερε που έμπλεκε. Το σωτήριο έτος 1997, επειδή δεν είχαμε γίνει ακόμα γερμανότεροι των γερμανών στην αποδόμηση. Δεν υπήρχε η Easy jet για Βερολίνο. Οπότε, μείναμε εμβρόντητοι με τα σφάγια που ήταν κρεμασμένα στο σκηνικό, έλα άλογο που έχεζε στο ιερό κοίλον της Επιδαύρου και τον ολοτσίτσιδο Μηνά Χατζησάββα, με αυτή τη σειρά έκπληξης. Αυτή η παράσταση επανέφερε στην επικαιρότητα ένα θέμα που είναι τόσο παλιό όσο και το ίδιο το θέατρο. Την αποδοκιμασία ή αλλιώς γιουχάισμα... Το μισό θέατρο σοκαρισμένο φώναζε τον γνωστή κλασική ρήση- αφορισμό: «Τρίζουν τα κόκκαλα του Μινωτή».

_________

«Πέρσες», Ντμίτρι Γκότσεφ (2009)

Αλλη μία παράσταση στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου είχε επεισοδιακή κατάληξη. Οι «Πέρσες» του Ντμίτρι Γκότσεφ είναι η τρίτη σε σειρά παράσταση με τόσο γιουχάισμα στο τέλος. 
Τα οποία αδυνατώ να κατανοήσω μέχρι και σήμερα. Ηταν ένα κύμα μάλλον που έπαιρνε μπάλα ασεβείς και μη,  απέναντι στα κείμενα. Οχι ότι με κάποιες εγχώριες παραγωγές ο Αισχύλος δε θα βρυκολάκιαζε από φρίκη. Να τα λέμε κι αυτά. Την ώρα που στο μέσο της κεντρικής κλίμακας συναντιόταν η Περσίδα βασίλισσα με τον συντετριμμένο γιο της, έβλεπες μια δεύτερη παράσταση να εκτυλίσσεται στο κοινό: άλλοι αποχωρούσαν ατάραχα, αλλοι φώναζαν «σκάστε», μια κυρία ούρλιαζε «βγες έξω από τη θυμέλη» και η γνωστή και δημοφιλής κωμικός Κατερίνα Γιουλάκη ούρλιαζε «ντροπή». Κοκορόμυαλα πράγματα.

______

Επίλογος: Η αριστουργηματική παράσταση της Πίνα Μπάους «Ερωτευμένος Ορφέας» (2008). Υπόκλιση και αποθέωση. Το τελευταίο χειροκρότημα.