ΔΑΙΜΟΝΑΣ, SOSTENUTO ASSAI CANTABILE

H Ρούλα Πατεράκη ερμηνεύει τη συγκλονιστική ιστορία μιας γυναίκας που αναπολεί και θρηνεί τον μεγάλο της έρωτα με τον βιαστή της. Με αφορμή την παράσταση μιλάει στη Lifo και στον Χρήστο Παρίδη.

Τι πραγματεύεται ο «Δαίμονας»;

Υπάρχει μια υποσημείωση στους Δαίμονες, το μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, σύμφωνα με την οποία ο πρωταγωνιστής Νικολάι Σταβρόγκιν βίασε ένα μικρό κοριτσάκι, το οποίο μετά το συμβάν αυτοκτόνησε. Η Ευσταθιάδη το παίρνει αυτό και το αναπτύσσει τελείως διαφορετικά. Το κοριτσάκι, που ονομάζεται Ματριόσα, όχι μόνο δεν αυτοκτόνησε αλλά λάτρεψε τον βιαστή της αργότερα, σε μεγαλύτερη ηλικία, είχε μαζί του σχέση, κι όταν εκείνος αυτοκτόνησε, πήγε σ’ ένα χωριό της Ελβετίας, το Ουρί, κι εκεί πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της. Στο έργο βρίσκεται στο τέλος της ζωής της, λίγο πριν από τον θάνατό της, και αναθυμάται το παρελθόν. Δηλαδή, τον βιασμό, την ταχεία κι επεισοδιακή σχέση της μαζί του στα δεκαοχτώ της και αυτό τον αιώνιο έρωτα που την έχει σημαδέψει. Όλη της η ζωή είναι ο έρωτας αυτός. Όπως και ο θάνατος, η προσωπικότητα, ο πόθος, το πάθος αυτού, όλα είναι αυτός.

Το έργο, λοιπόν, έχει να κάνει με τη μνήμη;

Ναι. Έχει να κάνει με τη μνήμη, αλλά μ’ έναν τρόπο, θα λέγαμε, «ελεύθερου συνειρμού» της μνήμης. Όχι μιας μνήμης οργανωμένης, αλλά σπασμωδικής, που πετιέται από το ένα στο άλλο. Και, κυρίως, ανατρέχει σε τρεις εποχές της μνήμης: στην εποχή της διακόρευσής της, όταν ήταν δώδεκα χρόνων, στα δεκαοχτώ της και στο παρόν, στα πενήντα της, που και αυτό εμφανίζεται ως μνήμη. Βγαίνει και τρέχει σ’ ένα ξέφωτο για να συναντήσει έναν θάμνο που στη φαντασία της είναι αυτός, κι εκεί αυτοχειριάζεται.

Τι κάνει μια τραυματική εμπειρία, όπως ο βιασμός, να εξελίσσεται σε ερωτική εμμονή για τη γυναίκα αυτή;

Φαντάζομαι ότι για ένα κοριτσάκι ο βιασμός είναι μια τραυματική εμπειρία. Αν, όμως, το κοριτσάκι λατρέψει τον βιαστή της και από την πράξη αυτή δημιουργηθεί ένας μεγάλος έρωτας, παύει να είναι πλέον βιασμός και παραμένει ως τέτοιος περισσότερο για τον βιαστή. Εκείνος είναι που νιώθει ότι έχει κάνει κάτι παράλογο ή εγκληματικό ή παιδεραστικό. Το παιδί δεν νιώθει έτσι. Αντιθέτως, νιώθει ότι κάτι πολύ ωραίο τού συνέβη. Επομένως, είναι μια δικαίωση του παιδεραστικού έρωτα και μια εξιλέωση του ίδιου του βιαστή. Παύει κανείς να είναι βιαστής, όταν το αντικείμενο του βιασμού είναι τόσο ερωτευμένο μαζί του.

Λέτε να συμβαίνει συχνά;

Πρέπει να υπάρχουν πολλά τέτοια περιστατικά στη ζωή, όπου αυτό που θεωρείται βιασμός δεν είναι ακριβώς βιασμός, αλλά περισσότερο μια αντίσταση που ευνοεί την ηδονή σε μεγαλύτερο βαθμό. Δεν πρόκειται για θέμα ηθικής, δηλαδή για έναν κακό που βίασε έναν καλό.

Μήπως η βία έλκει κι έτσι ένας βιαστής γίνεται αντικείμενο γοητείας;

Ο ερωτισμός του κάθε ανθρώπου είναι ένα απέραντο πέλαγος. Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν άπειρη ηδονή μέσα στη βία και την επιθετικότητα, και υπάρχουν άλλοι που, αν δεν έχουν μια τεράστια τρυφερή προετοιμασία, δεν μπορούν ποτέ να φτάσουν όχι μόνο σε μια ολοκλήρωση, ούτε καν στην επαφή. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων υπάρχουν όλες οι καταστάσεις όπου, σύμφωνα με τη φαντασία και την ευρηματικότητα των εραστών, το παιχνίδι του έρωτα είναι τόσο πλούσιο, που δεν μπορούμε να το φανταστούμε. Υπάρχουν άπειρες ερωτικές πρακτικές, οι οποίες, φαντάζομαι, είναι όλες πολύ ευχάριστες.

Η Ματριόσα έλκεται από τη βία του Σταβρόγκιν;

Όχι. Η Ματριόσα έλκεται από την ιδιαίτερη προσωπικότητα και τον ιδιαίτερο σωματότυπό του -καθώς το σώμα στον έρωτα είναι το πρώτο και το έσχατο- σε σημείο που είναι ερωτευμένη βαθιά μ’ αυτό τον άνθρωπο, δηλαδή τον βιαστή της.

Υπάρχει κάποια νύξη στο μυθιστόρημα που να δικαιολογεί αυτή την εκδοχή;

Όχι. Νομίζω ότι είναι της συγγραφέως. Είναι ένα βαθιά ψυχαναλυτικό κείμενο. Εγώ, ως ερμηνεύτρια, είχα τη δυσκολία ότι είναι ένας λόγος ποιητικός, λυρικός και συνειρμικός που δυσκολεύομαι να τον μάθω, γιατί δεν είναι λόγος πλοκής, όπου το ένα μπορεί να φέρει το άλλο κι έτσι να μπορώ να τον θυμηθώ εύκολα. Πρέπει να μεταπηδώ από το ένα στο άλλο κι αυτό είναι μια φοβερή δυσκολία για το μυαλό, που πρέπει πρώτα να καθυποτάξει το κείμενο, ώστε να μπορέσω μετά εγώ ν’ αφεθώ μέσα σ’ αυτό, για να γίνει όσο πιο πηγαίο γίνεται. Είναι ένα πολυφωνικό κείμενο, μοιρασμένο σε πολλές φωνές -Ματριόσα, Σταβρόγκιν, αφηγητής-, τις οποίες υποδύομαι όλες εγώ κι αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο.

Χρησιμοποιείτε ηχογραφημένα μέρη και βίντεο.

Διευκολύνει την πολυφωνία. Καταλαβαίνουμε ότι αλλού είναι η μνήμη μέσα από τις εικόνες, αλλού είναι τα πολλά πρόσωπα που ακούγονται από τις πολλές φωνές, που είναι πάντα η δικιά μου.

Ποιος είναι ο «δαίμονας» του τίτλου;

«Δαίμονα» ονομάζει ο Στραβρόγκιν το κορίτσι, διότι δείχνει να τον προκαλεί, να τον βάζει σε πειρασμό. Κι επειδή έχει πυρόξανθα μαλλιά, λέει, αναφερόμενος σ' αυτήν: «Δαίμονας σωστός, κατα- κόκκινα τα μαλλιά της». Βέβαια, μες στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι δαίμονας θεωρείται ο Στραβρόγκιν, μ’ αυτά που έκανε. Όλοι είναι δαίμονες, κι επειδή το έργο της Ευσταθιάδη έχει πολλά λογοτεχνικά παραθέματα περνούν κομμάτια και από τους «Δαίμονες» του Πούσκιν. Οπότε, έχει μια σειρά δαιμόνων το έργο αυτό…