«Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον»: Έξι γυναίκες συντελεστές μιλούν για την παράσταση των C. for Circus.

Το «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον» των C. for Circus, ένα ολοκαίνουριο νεοελληνικό θεατρικό έργο σε κείμενο και σκηνοθεσία της Βαλέριας Δημητριάδου (ηθοποιού, μουσικού και ιδρυτικού μέλους), που σημείωσε μεγάλη επιτυχία όταν πρωτοπαρουσιάστηκε την Άνοιξη του ‘23, επιστρέφει για δεύτερη χρονιά -από 20 Σεπτεμβρίου και για λίγες μόνο παραστάσεις- στο Σύγχρονο θέατρο. 

Το έργο -ο τίτλος του είναι εμπνευσμένος από το 2,8 κεφάλαιο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης- πραγματεύεται ένα τραγικά επίκαιρο θέμα, μία από τις ισχυρότερες μορφές έμφυλης βίας, το sex trafficking. Υπερεξουσία ανθρώπων στις ζωές άλλων με μόνο κίνητρο το κέρδος, σωματική και ψυχολογική βία, κυκλώματα, οργανωμένο έγκλημα που επεκτείνει διαρκώς τη δράση του και ζωές που χάνονται, είτε κυριολεκτικά, είτε μεταφορικά - με το να ζουν υπό την σκιά και τον φόβο του θύτη.

Έξι γυναίκες συντελεστές μιλούν για την παράσταση και περιγράφουν πώς ήταν η διαδικασία αυτής της δουλειάς, η συνεργασία μεταξύ τους αλλά και ποια η σχέση τους με το έργο και το επίκαιρο θέμα του sex trafficking που πραγματεύεται.

Βαλέρια Δημητριάδου

Έχουν υπάρξει κάποιες στιγμές στη ζωή μου, οι οποίες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, καθόρισαν πολύ το ποια είμαι και το ποια θα ήθελα να είμαι. Η παράσταση αυτή είναι μια τέτοια στιγμή.  Ίσως ακούγεται υπερβολικό, αλλά δεν είναι. Άλλαξα μέσα απ’ την διαδικασία αυτής της δουλειάς. Για την ακρίβεια, άλλαξε ο τρόπος που θέλω να υπάρχω σ’ αυτό το επάγγελμα και να συνυπάρχω με τους συναδέλφους μου. Και είναι λογικό θαρρώ που συνέβη αυτή η μετατόπιση. Γιατί όταν βλέπεις ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν έτσι -τόσο απλά, με  εμπιστοσύνη και όρεξη για δημιουργία- ο,τιδήποτε άλλο μοιάζει απλώς με έκπτωση. Και κακά τα ψέματα. Μας το έχουν πουλήσει το παραμύθι ότι για να κάνεις τέχνη πρέπει κάπως να βασανίζεσαι. Ότι πρέπει τα πράγματα να είναι δύσκολα, για να μην πω τοξικά. Οπότε, ναι. Το «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον» ήταν για μένα μια αποκάλυψη. Τώρα ξέρω πως άμα θέλεις, μπορείς. Πως αν είσαι με τους κατάλληλους ανθρώπους, γίνεται. Και εδώ ήταν όλοι ένας κι ένας. Και με έναν τρόπο μαγικό, καθένας από το πόστο του, υπηρέτησαν το έργο που έγραψα κι αυτό το τόσο δύσκολο θέμα με τρομερή ευαισθησία και φροντίδα. Όσον αφορά τους συντελεστές της παράστασης που είναι γυναίκες… Δεν μπορώ να πω ότι ήταν συνειδητή η απόφασή μου, ούτε όμως ότι έγινε τυχαία. Είναι όλες τους γυναίκες που θαυμάζω, που εμπιστεύομαι και θέλω να συνεργάζομαι. Και σε καμία περίπτωση δεν είμαι υπέρ των διαχωρισμών. Θεωρώ πως μπορώ να συνεργαστώ εξίσου καλά με όλους. Το έργο όμως πραγματεύεται το ζήτημα του sex trafficking, οπότε προφανώς και με διευκόλυνε να έχω δίπλα μου γυναίκες. Καταλάβαιναν πράγματα χωρίς να πούμε πολλά, η επικοινωνία μας με όλες ανεξαιρέτως ήταν από την πρώτη στιγμή σ’ ένα άλλο επίπεδο. Και αυτό γιατί όπως και να το κάνουμε, θέλοντας και μη, η πατριαρχία είναι εγγεγραμμένη μέσα μας. Γιατί έχουμε μεγαλώσει παλεύοντας να αποποιηθούμε όλους τους ρόλους που προσπαθεί η κοινωνία να μας φορέσει. Γιατί όλες μας, λιγότερο ή περισσότερο, έχουμε αισθανθεί τι σημαίνει να σε βλέπει ο άλλος σαν ένα κομμάτι κρέας, σαν κάτι αναλώσιμο, σαν αντικείμενο. Και γιατί όλες μας θα θέλαμε να ζούμε σε έναν κόσμο διαφορετικό απ’ αυτόν που ζούμε τώρα.  Γι’ αυτό και έγραψα νομίζω αυτό το έργο. Για να ξορκίσω αλήθειες που αδυνατεί να συλλάβει ο νους μου και για να αρθρώσω λόγο απέναντι σε κάτι τόσο αποτρόπαιο, που έχει περάσει κι αυτό, όπως και τόσα άλλα αποτρόπαια, στη σφαίρα του αυτονοήτου.

Δήμητρα Λιάκουρα (σκηνικά - κοστούμια)

Τα περασμένα Χριστούγεννα κάθισα ένα απόγευμα να διαβάσω το κείμενο της Βαλέριας έτσι ώστε να ξεκινήσουμε τις συζητήσεις και την δουλειά. Αυτό που αρχικά έμοιαζε με γλυκό και γνώριμο love story, μετατρέπεται ξαφνικά σε εφιάλτη. Τόσο ρεαλιστικά δοσμένος που ένιωσα σαν να μου άφησαν ένα σφαχτό στο πιάτο μου, με τα αίματα και τα εντόσθια βγαλμένα. Στο τέλος της ανάγνωσης ζορίστηκα πολύ. Δεν ήξερα πως να διαχειριστώ αυτό το βίαιο υλικό. Το trafficking είναι από αυτά τα κοινωνικά ζητήματα που είναι σαν να αρνούμαι να τα αγγίξω/ να τα ψάξω, γιατί δηλώνω εντελώς ανήμπορη μπροστά τους. Η σαρωτική σκληράδα που εμπεριέχουν νιώθω ότι με ξεπερνά κατά πολύ. Το φαινόμενο αυτό έχει πάνω μου την επίδραση που είχε η δολοφονία του Ζακ ή η πρόσφατη δολοφονία του Αντώνη στον Πειραιά. Δηλώνω απόλυτη έλλειψη αντιληπτικής ικανότητας σε αυτή την απόλυτη βιαιότητα ανθρώπου απέναντι σε άνθρωπο-εν καιρώ "ειρήνης".

Η Βαλέρια, μια-φαινομενικά- άπειρη σκηνοθέτης, οργάνωσε και οδήγησε τις πρόβες και τις κουβέντες μας με τέτοια ακρίβεια, μαεστρία και λεπτότητα που συναντάς σε σκηνοθέτη με πολλά χιλιόμετρα πτήσης στην πλάτη του. Κατάφερε με έναν απίστευτα επιδέξιο τρόπο να χωρέσει μέσα σε αυτήν την ιστορία το χιούμορ, την μουσική, κάποιες ποιητικές εικόνες χωρίς να χάνεται στιγμή ο πυρήνας ή η βιαιότητα της πλοκής.

Η κεντρική ιδέα της σκηνογραφίας βρίσκεται στο booth και την οθόνη από πάνω του ως τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το εσωτερικό καταλήγει να είναι δημόσιο και το γυναικείο σώμα βρίσκεται συνέχεια εκτεθειμένο στα μάτια όλων ως προϊόν ή βορά ώστε να μπορεί ο καθένας να το αγοράσει και να το κατασπαράξει . Οι γνωστές δυσκολίες του ελληνικού θεάτρου με τα μικρά budget και των θεάτρων με εναλλασσόμενο ρεπερτόριο μας οδήγησαν στον περιορισμό του αρχικού σχεδιασμού αλλά η συνεργασία μας ήταν από κάθε άποψη υπόδειγμα κατανόησης και στήριξης. Έτσι λοιπόν λειτουργήσαμε αποτελεσματικά έτσι ώστε να βγάλουμε το καλύτερο δυνατό μέσα σε αυτή τη συνθήκη.  

Οφείλω να πω πως στη δουλειά μου όλα αυτά τα χρόνια έχω την τύχη να δημιουργήσω σταθερές συνεργασίες με γυναίκες σκηνοθέτες και νιώθω περήφανη γι' αυτό. Στις πρόβες του Παραδείσου όταν συναντιόμασταν όλες μαζί στην πλατεία (Βαλέρια, Ειρήνη, Χρύσα, Μελίνα, Αντριάνα) ένιωθες μια δύναμη να μας ενώνει, ένα κλείσιμο του ματιού πως είμαστε η μία δίπλα στην άλλη καθώς επίσης και χέρια που απλώνονταν προς τα κορίτσια που βρίσκονταν επί σκηνής. Να τις προφυλάξουμε ώστε να νιώθουν ασφάλεια μέσα σε αυτή τη τόσο δύσκολη συνθήκη που καλούνταν να παίξουν.

Τέλος θα ήθελα να αναφέρω εδώ πως η έναρξη των προβών του Παραδείσου συνέπεσε με την έναρξη της εγκυμοσύνης μου. Αυτά τα δύο γεγονότα κατέληξαν στη ζωή μου να είναι αλληλένδετα πια και τώρα στην επανάληψη του Παραδείσου να οδεύω προς τον τοκετό. Ο λόγος που αναφέρω εδώ κάτι τόσο προσωπικό είναι γιατί πρέπει να αναφέρω πως η Βαλέρια από την αρχή (και αργότερα ολόκληρη η ομάδα ανεξαιρέτως) μου στάθηκε με τρόπο που είναι υποδειγματικός και καθόλου δεδομένος, τόσο σε ότι αφορά τη γυναικεία αλληλεγγύη όσο και τις εργασιακές συνθήκες που αφορούν μια έγκυο, ελεύθερη επαγγελματία. Και εγώ που μέσα μου δημιουργούνταν μια νέα ζωή και όφειλα να είμαι αισιόδοξη για όσα έρχονταν, έπρεπε τον πρώτο καιρό να συνδιαλέγομαι με μια από τις πιο σκληρές απεικονίσεις της κοινωνίας και της ανθρώπινης ψυχής. Κ όμως αυτές οι δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες καταστάσεις συναντήθηκαν, μέσω της Βαλέριας και όλου του θιάσου, στην αλληλεγγύη, τον σεβασμό και την αγάπη για την δουλειά και τους συναδέλφους μας.   
 

Μελίνα Μάσχα (σχεδιασμός φωτισμού)

Κάπως μαγικά, με έναν οργανικό αβίαστο τρόπο που έχουν καμιά φορά οι παραστάσεις να με βρίσκουν στην ζωή μου, βρέθηκα να κάνω τον σχεδιασμό φωτισμού στον Παράδεισο, μια δουλειά που με αφορά ως άνθρωπο, ως καλλιτέχνη, ως γυναίκα και ως μονογονέα δεκαοχτάχρονης.

Ναι, είμαι φεμινίστρια, έχω πολιτική άποψη, το χάρηκα να δουλεύω με γυναίκες συντελεστές, μου ταιριάζει η συνεργατικότητα, το collaborative theater των C for Circus...  Το θέμα μιλάει στην ψυχή μου, η απουσία διδακτισμού της παράστασης με ανακουφίζει, το κλίμα στην δουλειά με απελευθερώνει, οι συνθήκες είναι μοναδικά ασφαλείς για να μπορέσω να αφεθώ και να το κάνω προσωπικό...

Για μένα λοιπόν είναι προσωπικό. Ξαναζώντας τα τελευταία χρόνια μέσα από τις εμπειρίες της κόρης μου, το πέρασμα από το φαντασιακό του «έρωτα» όπως μας μαθαίνουν να τον περιμένουμε, στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα της αντικειμενοποίησης του γυναικείου σώματος, της σεξουαλικοποίησης του εφηβικού-νεανικού κορμιού παντού, από το σχολείο ως τα social media, διαπίστωσα με πόνο πόσο λίγο έχουν αλλάξει τα πράγματα τα τελευταία 30 χρόνια... Ίσως γι' αυτό υπάρχει ένα '90s vibe στους φωτισμούς της παράστασης που μάλλον σχετίζεται με τον δικό μου νεανικό κόσμο-το χρώμα είναι έντονο και ωραιοποιεί την σκληρή ωμή βία, η τρυφερότητα, η οικειότητα και η ελπίδα έχουν μια κανονικότητα, όπως και στην ζωή νομίζω τελικά...

 Αν κάτι με κάνει αισιόδοξη, αυτό είναι πως τέτοια θέματα που αφορούν την βία και την εκμετάλλευση βρίσκονται πια ανοιχτά στην δημόσια σφαίρα, τέτοια έργα γράφονται και παίζονται, αφορούν, συζητιούνται και στέκονται στην σκηνή με επιτυχία!

Ειρήνη Μακρή (επιμέλεια κίνησης)

Το «Και εφύτευσεν ο θεός παράδεισον» για εμένα είναι πρωτίστως μια δουλειά της ομάδας, σε κείμενο και σκηνοθεσία της Βαλέριας Δημητριάδου. Ένα νέο πείραμα, με μια καινούργια σύσταση ομάδας και μια διαδρομή υπό την καθοδήγηση της φίλης και συνεργάτιδας μου, η οποία μου εμπιστεύτηκε την επιμέλεια της κίνησης, μέσα στο πλαίσιο της εναλλαγής ρόλων σε κάθε πρότζεκτ της ομάδας. Αυτό το νέο πόστο ήταν ούτως ή άλλως ένα εντελώς νέο, άγνωστο πεδίο πειραματισμού και δημιουργικότητας, το οποίο ήταν άκρως αποκαλυπτικό για εμένα και ως ηθοποιό. Η εμπιστοσύνη και η διατήρηση της ψυχραιμίας και παράλληλα της δημιουργικότητας κατά τη διάρκεια των δοκιμών ήταν το κυρίαρχο στοιχείο της διαδρομής αυτής. Μια ομάδα ανθρώπων που εμπιστεύτηκε απόλυτα την καθοδηγήτρια του εγχειρήματος και ήμασταν όλοι και όλες ανοιχτοί σε δοκιμές, πράγμα πολύτιμο σε οποιαδήποτε καλλιτεχνική -και όχι μόνο- διαδικασία. Το να πω, παρόλα αυτά, ότι ήταν μια "γυναικεία" διαδικασία, θα μίκραινε την εικόνα. Ήταν η δουλειά μιας ομάδας συνεργατών, που με την καθοδήγηση της Βαλέριας κουρδίστηκε πολύ καλά, αλλά και ομαλά, στο τελικό αποτέλεσμα. Επειδή ο καπετάνιος κάνει το πλήρωμα, εν προκειμένω η καπετάνισσα επέλεξε με φροντίδα, τρομερή ευαισθησία και προσοχή όλα τα συστατικά της παράστασης, με στόχο τη διαφύλαξη της διαδικασίας των προβών και όχι μόνο το αποτέλεσμα, σε ένα θέμα πραγματικά ευαίσθητο. Η μελέτη και η προσωπική απόσταση, που χρειάστηκε να πάρουμε κατά τη διάρκεια της δουλειάς ήταν αναγκαία. Και, πράγματι, σε σχέση με το γυναικείο trafficking, η προσοχή που δόθηκε έχει να κάνει με την ευαισθησία της ίδιας και φυσικά όλων των γυναικών της ομάδας. Προσωπικά αυτό με ώθησε να γίνω πιο "σκληρή" στις εικόνες και την αποτύπωση της φρίκης. Ακριβώς για να αποτυπωθεί χωρίς άμβλυνση. Τώρα αν αυτού του είδους η διαδικασία σχετίζεται με τη γυναικεία σύσταση της ομάδας των συντελεστών, είναι κάτι που ήταν πραγματικά δευτερεύον σε μια ουσιαστική και πολύτιμη διαδικασία για την ίδια την ομάδα και εμένα. Προσωπικά, το πιστώνω στην ίδια τη Βαλέρια και τους ηθοποιούς, που βούτηξαν με κλειστά τα μάτια, αλλά πάντα χέρι-χέρι. Και για μένα αυτό ήταν που έκανε την παράσταση, άλλη μια δουλειά της ομάδας, παρότι οι συντελεστές ήταν κατά το ήμισυ εξωτερικοί. Ανακατανομή της τράπουλας λοιπόν, αναδιαπραγμάτευση των υπαρχόντων ρόλων και ένωση δυνάμεων σε ένα αποτέλεσμα για όλους δημιουργικό και σπάνιο.

Αντριάνα Ανδρέοβιτς (βοηθός σκηνοθέτριας)

Ας πούμε ότι θα μπορούσε κανείς σε μια παράγραφο, με λίγα λόγια να περιγράψει, να αφηγηθεί την εμπειρία του να είσαι κομμάτι μιας τέτοιας παράστασης.

Ας πούμε λοιπόν ότι αρχικά πιάνεις στα χέρια σου αυτό το έργο, από την θέση που βρέθηκα, της βοηθού σκηνοθέτιδας ή σκηνοθεσίας, όπως θέλετε πείτε το. Συναντήθηκα με αυτό το κείμενο έναν χρόνο πριν αρχίσουμε τις πρόβες μας. Ξεκίνησα να το διαβάζω σαν κάτι γλυκό, με ένα χαμόγελο στα χείλη, που έγραψε μια πολύ καλή φίλη, μέχρι που κατάλαβα ποια ιστορία διάβαζα. Μέσα σε δυο γραμμές, κυριολεκτικά, το χαμόγελο χάθηκε. Το κείμενο το άφησα από τα χέρια μου από το σοκ. Σκέφτηκα ότι δεν είναι  δυνατόν να είναι μια ιστορία trafficking, μια ιστορία βίας και βαρβαρότητας και να με ξεγέλασε έτσι όση ώρα το διαβάζω. Άναψα ένα τσιγάρο και το ξαναέπιασα στα χέρια μου. Δεν θυμάμαι πόσο γρήγορα το τελείωσα, τι γινόταν γύρω μου, δεν είχα αίσθηση αν είναι μεγάλο ή μικρό έργο, όχι. Έβλεπα μόνο εικόνες και ένιωθα παγιδευμένη, αγχωμένη και πολύ θυμωμένη. Όταν έκλεισα τις φωτοτυπίες, ήμουν σίγουρη ότι το έχω ζήσει, ότι ήμουν εκείνο το κορίτσι, αλλά και όλα τα πρόσωπα που διάβασα ήταν ζωντανά, σαν να τα ήξερα. Δεν θα συγχωρήσω εύκολα στην Βαλέρια ότι γράφει τόσο πειστικά, καλά, μεθυστικά σκέφτηκα τότε. Αλλά μετά άλλαξα γνώμη. Αυτό που δεν της συγχωρώ είναι αυτό που ζήσαμε στις πρόβες. Και γι’ αυτό, όχι, δεν αλλάζω γνώμη. 11 ηθοποιοί, η Βαλέρια κι εγώ, συναντιόμασταν κάθε μέρα και καταναλώναμε βία, θάνατο, απανθρωπιά, μέσα στην πιο ζεστή και τρυφερή αγκαλιά  που έχω βιώσει στην δουλειά μου, είτε ως ηθοποιός είτε ως συντελεστής. Με κόμπο στα στομάχια μας, ζωντανεύαμε σελίδα - σελίδα μια ιστορία που για μένα προσωπικά ήταν από παιδί ο πιο φρικτός μου εφιάλτης. Καμιά φορά δεν άντεχα να βλέπω τους ηθοποιούς και φίλους μου να κουβαλάνε ένα τέτοιο φορτίο με τόση γενναιοδωρία, να πρέπει να μιλήσουν αυτά τα λόγια και να σκαλίσουν την ψυχή τους  σε τέτοιες κατευθύνσεις. Τι να κουβεντιάσουμε και να προετοιμάσουμε οι δυο μας, δυο γυναίκες, νέες, την επόμενη πρόβα; Τι να συζητήσουμε; Αφού βιώνουμε όλοι μαζί μια εμπειρία νέα, σαν παιδιά. Και πέφταμε όλοι με τα μούτρα, χωρίς ερωτηματικά, χωρίς αναστολές Πόσα μεσημέρια φεύγαμε κλαίγοντας ή αυτό που συμβαίνει μετά από ώρες, ένας μικρός λυγμός από συγκίνηση εκεί που κάθεσαι μόνη σου. Η συγκίνηση δεν προκύπτει από το θέμα, από μια ιστορία, αλλά από το γεγονός ότι τόσοι άνθρωποι, ηθοποιοι και συντελεστες, είχαμε συνεννοηθεί χωρις να μιλήσουμε. Ο φόβος και η ανατριχίλα είχαν δημιουργήσει συλλογικά το αντίβαρο της τρυφερότητας. Είχαμε γίνει ένα, και ειχαμε παρει την απόφαση ότι θα μιλήσουμε όλες και όλοι μαζί για το trafficking χωρίς στολίδια και συναισθηματικούς εκβιασμούς. Μόνο με την αλήθεια μας. Κανένας μεγεθυντικός φακός. Σαν μια κάμερα κινητού που καταγράφει μια εικόνα αληθινή. Μάλλον κάπως έτσι καταλήξαμε να υπάρχει όντως και μια κάμερα κινητού που καταγράφει στιγμές της παράστασης . Ευτυχώς, ευτυχώς πραγματικά, το χιούμορ είναι πολύ κοινό στοιχείο μας και έτσι είχαμε αυτό το αποκούμπι, να δουλέψουμε εκεί και στο σπίτι και οι δυο μας. Μια ουσιαστική ελευθερία που παρείχε αυτή η πρόβα στην χαζομάρα και στην σοβαρότητα έχτισε αυτό το αποτέλεσμα. Που όσο κι αν είναι δικιά μας δουλειά, κάθε φορά που την παρακολουθώ μου κόβεται η ανάσα από τα γέλια και από το κλάμα.

Μαρία Ελισάβετ Κοτίνη  (στίχοι τραγουδιών)

Το ότι είχα την τιμή να γράψω στίχους για τις μελωδίες της Βαλέριας ήταν κάτι που απόλαυσα πολύ. Καταρχάς γιατί είμαι θαυμάστριά της και θέλω να κάνουμε συγκρότημα απ’ τα 18 μας, αλλά επιπλέον γιατί μ’αυτόν τον τρόπο συμμετείχα κι εγώ σ’ αυτό το εγχείρημα, όπου φαινόταν από την αρχή το πόση αγάπη έχει να πέσει. Πάντα αξίζει να συμμετέχεις σε τέτοιες δουλειές, όπου το κέρδος είναι πλούσιο συναισθηματικά και αυτό είναι νομίζω ένα χαρακτηριστικό που έκανε αυτή τη δουλειά να ξεχωρίζει. Όταν είδα την παράσταση, ακόμα και αποσπάσματα σε πρόβες, πόσω μάλλον στην ολοκληρωμένη της μορφή, σοκαρίστηκα πραγματικά. Ήταν μια δυνατή κλωτσιά στο στομάχι που μου πήρε ώρες να χωνέψω και ακόμα επεξεργάζομαι. Περήφανη λοιπόν, για την ανάμιξη μου σε ένα τέτοιο έργο τέχνης που ανακατεύει στομάχια και μυαλά και μένει αξέχαστο, εξαναγκάζοντας σε ευαισθητοποίηση.