Ο ΓΝΩΣΤΟΣ ΜΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ

Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Μάνια Παπαδημητρίου κατεβαίνει με μια ομάδα εκλεκτών συνεργατών της στη Μικρή Επίδαυρο για να μας παρουσιάσει ένα θεατρικό αναλόγιο στη μνήμη του Νίκου Γκάτσου. Μια παρέα ανασύρει μέσα από βιβλία και εικόνες, στίχους, τραγούδια και μουσικές, αναδεικνύοντας τη σκέψη και τον λόγο του σπουδαίου σουρεαλιστή ποιητή της «Αμοργού». Συνοδοιπόρος τους η σύντροφός του Γκάτσου, Αγαθή Δημητρούκα.

Φέτος γιορτάζουμε τα εκατόχρονα διάφορων πνευματικών ανθρώπων.

Ναι. Εκτός απ’ τα εκατό χρόνια απ’ τη γέννηση του Γκάτσου, γιορτάζουμε και τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Ελύτη και του Τσίρκα. Φαίνεται ότι εκείνη η εποχή γέννησε πολλούς μεγάλους συγγραφείς.

Δεν γεννιούνται πια «μεγάλοι» συγγραφείς, λέτε;

Όχι. Φαίνεται, οι καλές εποχές είναι σαν το χώμα.

Μιλήστε μου για την παράσταση που ετοιμάζετε;

Είναι ένα μουσικοθεατρικό αναλόγιο που περνάει από την αφήγηση στο τραγούδι κι απ’ το τραγούδι στην αφήγηση. Ουσιαστικά, είναι μια παράθεση κειμένων που αφορούν τον Νίκο Γκάτσο και που σκοπό έχουν να δώσουν κάποια στοιχεία για την προσωπικότητά του. Ο Γκάτσος δεν έδωσε καμία συνέντευξη ποτέ, αντίθετα από εμάς, που δίνουμε χιλιάδες. Θεωρούσε ότι ο λογοτέχνης κι ο καλλιτέχνης πρέπει να μείνουν στη μνήμη μόνο για το έργο τους, κι έτσι δεν είπε δημόσια τίποτα. Τα έλεγε μόνο σε κλειστές παρέες κι ό,τι υπάρχει είναι απ’ ό,τι έχουν πει οι άλλοι γι’ αυτόν. Έτσι, χρησιμοποιούμε κείμενα του Μάνου Χατζιδάκι, του Ανδρέα Εμπειρίκου, του Γιώργου Σεφέρη και της Αγαθής Δημητρούκα, η οποία υπήρξε η σύντροφός του κι έχει στη διάθεσή της και τη μοναδική συνέντευξη που έδωσε ο Γκάτσος στη μητέρα της.

Με την Αγαθή Δημητρούκα συνυπογράφετε και την επιμέλεια των κειμένων της παράστασης.

Ναι. Έχουμε εντάξει αποσπάσματα απ’ το βιβλίο της για εκείνον, μέσα απ’ το οποίο δίνει μια πλευρά της προσωπικότητάς του που δεν είχαμε γνωρίσει μέχρι τώρα και είναι πολύ ενδιαφέρουσα για το κοινό. Περιγράφει πολλά στιγμιότυπα απ’ τη ζωή του.

Εμείς ξέραμε μόνο τον μύθο.

Ο οποίος δεν τον αδικεί. Ήταν ένας άνθρωπος που είχε την καταπληκτική ικανότητα να ενώνει το λαϊκό με το πνευματικό. Να είναι και υψηλός διανοούμενος και βαθύτατα λαϊκός.

Στην παράσταση θα συνδυάσετε και τα δυο μέσω του τραγουδιού;

Στην παράσταση έχουμε συμπεριλάβει πάρα πολλά απ’ τα γνωστά τραγούδια του…

Αυτά αναπόφευκτα τα ταυτίζουμε με φωνές διάσημων γυναικών. Τα περισσότερα είναι σε μουσική Χατζιδάκι, αν και υπάρχουν και τα τραγούδια απ’ το «Ρεμπέτικο» του Ξαρχάκου. Θα λέγατε ότι υπήρξε ένας στιχουργός του έρωτα και του παιχνιδιού;

Θα ‘λεγα του παιχνιδιού περισσότερο. Ο ερωτισμός κάποιων απ’ τα τραγούδια του έχουν να κάνουν με τη μουσική του Χατζιδάκι. Τα τραγούδια του Γκάτσου είναι βαθύτατα υπαρξιακά. Επικεντρώνονται στη ζωή και στον θάνατο, στα μεγάλα αδιέξοδα του ανθρώπου, αλλά δεν είναι ο έρωτας το κεντρικό τους θέμα. Είναι περισσότερο μπεκετικός.

Στην «Αμοργό» συνδυάζει τον σουρεαλισμό με το δημοτικό τραγούδι.

Το θέμα είναι ότι ο Γκάτσος, ενώ με την «Αμοργό» πήρε το μεγάλο βραβείο, δεν ξανάγραψε ποίηση. Αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, ο ίδιος δεν είχε προβλήματα τέτοιου είδους. Συνέχισε να γράφει μόνο τραγούδια. Μου αρέσει πολύ αυτό που έχει πει ο Ελύτης για εκείνον, δηλαδή για τον λόγο που ο Γκάτσος δεν ξανάγραψε ποίηση: «καλύτερα τέχνη ταπεινή που λειτουργεί, παρά υψηλή που σκονίζεται στα ράφια». Αλλά σημασία έχει ότι στην εποχή που ζούμε και με τη φτώχια που υπάρχει, ακόμα και οι στίχοι του Γκάτσου είναι υψηλή ποίηση. Φυσικά, δεν αναφέρομαι σε όλα τα τραγούδια, αλλά στην «Τρελή του φεγγαριού», στο «Ένας ευαίσθητος ληστής», σε όλα τα «Παράλογα». Ειπώθηκαν πράγματα μέσα στους στίχους του που επιβεβαιώθηκαν οικτρά τις επόμενες δεκαετίες. Κι αυτό καθιστά την ποίησή του προφητική.

Αυτό δεν κάνουν πάντα η μεγάλη τέχνη κι η μεγάλη λογοτεχνία;

Θέλω να πω ότι σήμερα οι στίχοι του δεν είναι απλά στιχάκια, αλλά υψηλή ποίηση. Ο Γκάτσος, με την στάση που τήρησε και με την έλευσή του στον χώρο του τραγουδιού, απέδειξε ότι η ποίηση κι ο στίχος δεν είναι το ίδιο πράγμα. Ότι η ποίηση είναι για ν’ απαγγέλλεται, ενώ ο στίχος δεν υπάρχει χωρίς μουσική. Ακούσαμε πολλά τραγούδια βασισμένα σε ποιήματα των μεγάλων μας ποιητών, που είναι βεβαίως πολύ ωραία, αλλά ποτέ δεν είναι τόσο ταιριαστά όσο ένα τραγούδι που οι στίχοι του γράφτηκαν επάνω σε συγκεκριμένη μουσική. Το γεγονός ότι ο Γκάτσος από τη μια μεριά έγραψε την «Αμοργό» κι από την άλλη στίχους για τραγούδια αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Μέσα απ’ την παράστασή σας περνάει κι η ιστορία της Ελλάδας;

Δεν έχουμε τέτοιο σκοπό. Απλώς, επειδή αναφερόμαστε σε διάφορα γεγονότα της ζωής του Γκάτσου κι ορισμένα απ’ τα τραγούδια αναφέρονται σε συγκεκριμένες εποχές, υπάρχει ένα οπτικό υλικό που μας δίνει εικόνες είτε απ' την εποχή που γράφτηκε το κάθε τραγούδι, είτε από την εποχή στην οποία παραπέμπει. Καθώς ο Γκάτσος δεν έπαψε να γράφει απ’ το 1942 (οπότε και γράφτηκε η «Αμοργός») μέχρι το 1992 που πέθανε, παρακολουθούμε ολόκληρη την πρόσφατη ιστορία μας.

Χρησιμοποιείτε και πολύ βίντεο;

Υπάρχει αρκετό βίντεο, αλλά πρόκειται για επεξεργασμένο υλικό από φωτογραφίες κυρίως. Μας ενδιέφερε η αφήγηση από σκηνής. Κρατήσαμε, λοιπόν, τον αφηγηματικό χαρακτήρα απ’ την αρχή ως το τέλος και το τραγούδι, το οποίο είναι ένα είδος αφήγησης.

Έχετε κάνει κι άλλες παραστάσεις που φλερτάρανε με την ιδέα του θεάτρου-ντοκουμέντου. Θα λέγατε ότι και τώρα κάνετε κάτι ανάλογο;

Το θέατρο-ντοκουμέντο είναι ένα είδος που μ’ αρέσει και με αφορά, αλλά εδώ δεν έχουμε βάλει τέτοια στοιχεία. Ό,τι ακούγεται ή ό,τι παρουσιάζεται, παράγεται από εμάς, τους ηθοποιούς. Μ’ αυτήν την έννοια, λοιπόν, δεν μπορώ να χαρακτηρίσω την παράσταση ντοκιμαντέρ. Είναι ένα θεατρικό αναλόγιο.