NIJINSKY: ΕΙΜΑΙ ΜΙΑ ΜΑΡΙΟΝΕΤΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Η ζωή του θρύλου της τέχνης του 20ού αιώνα, Βασλάβ Νιζίνσκυ, δίνει το έναυσμα για μια παράσταση πάνω στη σχέση κοινωνίας και πνεύματος. Ο Χρήστος Παρίδης μίλησε στον σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη.

Το κείμενο της παράστασής σας βασίζεται σε κάποιο θεατρικό έργο;

Όχι, βασίζεται στο αποκατεστημένο ημερολόγιο του Νιζίνσκυ, το οποίο διαφέρει αισθητά από την παλιότερη εκδοχή που ξέραμε και που ήταν λογοκριμένη απ’ τη γυναίκα του Ρομόλα. Παράλληλα, έκανα χρήση του αυτοβιογραφικού της βιβλίου, όπου αναφέρεται στον ρόλο που έπαιξε στη ζωή του. Χρησιμοποίησα, επίσης, την αλληλογραφία της παρτενέρ του Καρσάβινα, τα ημερολόγια της αδελφής του Μπρονισλάβα, τις σημειώσεις της μητέρας του, αλλά και δημοσιεύματα της εποχής.

Τι είναι αυτό που σας ελκύει τόσο πολύ στον Νιζίνσκυ ;

Ο Νιζίνσκυ είναι η κλασική περίπτωση του καλλιτέχνη, ο οποίος είχε μια λαμπρή πορεία που διήρκησε πολύ μικρό διάστημα και δεν ταυτίστηκε με τον βίο του. Έζησε άλλα τριάντα χρόνια αφότου σταμάτησε τον χορό, πολλά εκ των οποίων μέσα σε άσυλο. Κι ενώ ήταν ένας καλλιτέχνης που θαυμάστηκε σαν θεός, απ’ τη στιγμή που σταμάτη- σε, δεν ενδιαφέρθηκε κανείς πια γι’ αυτόν.

Δεν υπήρξε ένας ζωντανός μύθος;

Φυσικά, αλλά μετά τον πόλεμο. Δεν ήταν ένας απλός καλλιτέχνης. Ήταν απόλυτα ταυτισμένος με τη μοντερνιτέ, υπήρξε συνεργάτης του Στραβίνσκι, του Ντεμπισί, του Μπακστ, του Φοκίν, του Κοκτώ, σχετίστηκε με το σύνολο της διανόησης των αρχών του 20ού αιώνα.

Και ουσιαστικά ήταν ο πρώτος που αποδόμησε το κλασικό μπαλέτο, εξελίσσοντας τη χορογραφική ιδιοφυΐα του Φοκίν…

Ναι, με τα Παιχνίδια, όπου δύο γυναίκες κι ένας άντρας παίζουν τένις, υπονοώντας την ερωτική συνεύρεση. Ήταν ο πρώτος που προσπάθησε ν’ αναβιώσει τα ανάγλυφα της Αρχαίας Ελλάδας και της Αιγύπτου, καταργώντας την 3η διάσταση του χορού, ενώ απάλλαξε τις χορογραφίες του από τις πέντε στάσεις του κλασικού μπαλέτου. Λέει στο ημερολόγιό του ότι δεν τον ενδιέφερε το μπαλέτο κι ότι ενώ μέχρι τότε τα θέματα του χορού ήταν παραμυθάκια και αρχαιοελληνικοί μύθοι, εκείνος αντλούσε τα δικά του από την καθημερινή ζωή. Επίσης, θεωρούσε ότι ο χορός μπορεί να γίνεται με πολύ αργές κινήσεις, με μεγάλες παύσεις. Δεν ήθελε σκηνικά κι απέρριψε τον Μπακστ, έναν διόλου τυχαίο σκηνογράφο. Όλα αυτά θυμίζουν τη σημερινή εποχή, κι όμως τα είπε έναν αιώνα πριν.

Τον θεωρούσαν σχεδόν αμόρφωτο, αλλά μάλλον είχε ένα τεράστιο καλλιτεχνικό ένστικτο.

Μέσα απ’ το ημερολόγιό του δείχνει να επικοινωνεί με τον Τολστόι και να κατανοεί τον Ντοστογιέφσκι. Μπορεί να μην ήταν καλλιεργημένος ακαδημαϊκά, αλλά ήταν ένας διορατικός άνθρωπος.

Οπότε, λέτε ότι το περίφημο άλμα του δεν ήταν μόνο χορευτικό, αλλά κι ένα άλμα του πνεύματος; Ήταν ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης που ένιωθε παραγνωρισμένος;

Αυτό ακριβώς σχολιάζει η παράσταση. Ξεκινάει από ένα περιστατικό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, όταν το 1939 τον επισκέφτηκε στο σπίτι του μια ομάδα μαθητών χορού κι επάνω στην κουβέντα τού ζήτησαν να τους δείξει το περίφημο άλμα του. Εκείνος, σε ηλικία σαράντα εννέα χρόνων, σηκώθηκε και το έκανε, και μάλιστα υπάρχει φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό LIFE. Αν δει κανείς τις άκρες των ποδιών του, θα καταλάβει ότι βρίσκονται στο ύψος της μπάρας, δηλαδή στο 1.20. Άρα, ήταν αλήθεια όσα έλεγαν για εκείνο το άλμα που τον έκανε γνωστό, από το Φάντασμα του ρόδου μέχρι τον Μαύρο Σκλάβο. Η παράσταση μιλάει για τη φυσική ικανότητα του Νιζίνσκυ, αλλά τον αναδεικνύει σε πνευματική προσωπικότητα. Και δεν εννοώ ιδεοληπτική, γιατί πολλοί τον θεωρούν θρησκόληπτο. Τον Θεό τον αντιλαμβανόταν ως «καλή πρόθεση». Δεν πίστευε ότι υπάρχουν ηθικές κι ανήθικες πράξεις, αλλά μόνο πράξεις που δείχνουν αγάπη, κι ότι αυτές είναι ο Θεός.

Εξακολουθεί να ισχύει η άποψη ότι ήταν ψυχασθενής ή έχει αποκατασταθεί;

Πέθανε νοητικά υγιής στα 59 του, από νεφρική ανεπάρκεια. Υπάρχει η γνωμάτευση του Άντλερ που λέει ότι έπασχε από σύνδρομο κατωτερότητας. Η αλήθεια είναι ότι στη Σχολή Μαρίνσκι συνέβαιναν διάφορα που οι συμμαθητές του τού τα φόρτωναν, είτε επειδή ήταν Πολωνός είτε γιατί τον θεωρούσαν άσχημο. Παραλίγο να χάσει την υποτροφία του κι έκτοτε αναγκάστηκε να μη μιλάει και να αναλαμβάνει την ευθύνη για ό,τι του έκαναν. Ακόμα και στον σοβαρό τραυματισμό του αδελφού του, εκείνος ανέλαβε την ευθύνη. Πολύ πιθανόν να είχε δίκιο ο Άντλερ ότι θυματοποιούσε τον εαυτό του.

Πού επικεντρώνετε την παράστασή σας;

Η παράσταση δεν είναι μια αναπαράσταση της ζωής του, αλλά μια σύνθεση εμπνευσμένη από αυτόν, μέσω της οποίας θέλω να μιλήσω για τη σημασία της πνευματικότητας σήμερα. Πώς η έλλειψή της μας οδήγησε στα καταστροφικά αποτελέσματα που βιώνουμε. Ένα λοξό ντοκιμαντέρ. Ο Νιζίνσκυ λέει ότι η κοινωνία εξαρτάται από το χρήμα κι ότι οι κριτικοί πληρώνονται. Ότι ο καλλιτέχνης αφοσιώνεται στην τέχνη του και κάποιοι βγάζουν λεφτά από αυτό. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και σήμερα, με τον αριθμό των αφοσιωμένων στην πνευματικότητα να έχει ελαχιστοποιηθεί. Άρα, ο Νιζίνσκυ είναι ακόμα ζωντανός.