Η πληγή και το δώρο
Στη μνήμη του Judd Ne'eman
Ο Ισραηλινός σκηνοθέτης Judd Ne'eman (Yehuda Ne'eman) πέθανε στο Τελ Αβίβ στις 26 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 84 ετών.
Yair Assulin
Haaretz, 30.09.2021
"Η πληγή: δώρο του πολέμου" (Am Oved στα Εβραϊκά), είναι ο τίτλος που ο κινηματογραφιστής και συγγραφέας Judd Ne'eman, ο οποίος απεβίωσε αυτή την εβδομάδα, διάλεξε να δώσει στο μοναδικό του μη μυθοπλαστικό βιβλίο, μια συλλογή θεωρητικών γραπτών για τον ισραηλινό κινηματογράφο και τον πόλεμο. Ο τίτλος είναι παράφραση μιας ρήσης του Έλληνα φιλοσόφου Ηρόδοτου: "Η Αίγυπτος είναι το δώρο του Νείλου", μου είπε κάποτε, σαν να μοιραζόταν ένα μυστικό, χρόνια πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο. Σε μεγάλο βαθμό, η έλξη της πληγής για τον Ne'eman, όπως και η ικανότητά του να ορίζει την πληγή ως δώρο, είναι ίσως η βαθύτερη ουσία του κινηματογραφικού, ερευνητικού και ακτιβιστικού του έργου.
Ο Judd Ne'eman, ο απόλυτος sabra (Εβραίος γεννημένος στο Ισραήλ), έλαβε ένα μετάλλιο για τις διακεκριμένες υπηρεσίες που προσέφερε στη θεραπεία τραυματισμένων στρατιωτών στον πόλεμο των 'Εξι Ημερών, ενώ ήταν γιατρός και καθηγητής κινηματογραφικών σπουδών. Θα μπορούσε εύκολα να τον είχε περιλάβει η ζεστή αγκαλιά της ισραηλινής συναίνεσης, η οποία είναι τυφλή απέναντι στις πληγές, τα χτυπήματα και τις διαστρεβλώσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι που νοιάζονται κυρίως για τον εαυτό τους θα το είχαν επιλέξει. Ωστόσο, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ο Ne'eman έλκεται από την πληγή, με την ενδόμυχη και βαθύτερη έννοια της λέξης. Και όχι μόνο στους πολέμους.
Συνειδητά ή όχι, ο Ne'eman χρησιμοποίησε την προσωπική του αφετηρία για να φέρει στην ισραηλινή συνείδηση πολλά από τα πράγματα που μόνο ένα άτομο σαν κι αυτόν θα μπορούσε πραγματικά να φέρει. Δεν υπάρχει σχεδόν καμία μεγάλη κοινωνική πληγή στην οποία να μην αφιέρωσε την προσοχή του. Τόσο στη δημιουργία των ταινιών του - ποιος, αν όχι ένας διακεκριμένος παρασημοφορημένος, θα μπορούσε να κάνει την πιο κριτική ταινία για τη στρατιωτική παιδαγωγική; - όσο και στα δοκίμιά του και στο στοχαστικό του γράψιμο. Χρησιμοποιώ σκόπιμα τη λέξη "στοχαστική" εδώ, διότι ακόμη και όταν η γραφή του ήταν αυστηρά θεωρητική, προσπαθούσε πάντα να κοιτάξει πέρα από αυτήν, να δημιουργήσει μια γλώσσα και ένα πλαίσιο για μια πολύ ευρύτερη σκέψη.
Για να κατανοήσουμε τη σημαντική θέση του Ne'eman στο πολιτιστικό σύστημα του Ισραήλ, είναι απαραίτητο να θυμηθούμε ότι ως στοχαστής, ως ακτιβιστής, ήταν ένας άνθρωπος της υποδομής, των μέσων παραγωγής, της δημιουργίας πλαισίων μέσα στα οποία άλλοι μπορούσαν να εργαστούν, να δημιουργήσουν και τελικά να αλλάξουν κάτι στον κόσμο. Είτε επρόκειτο για τη συμμετοχή του στους Γιατρούς για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Ισραήλ, είτε για τη σχολή κινηματογράφου του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, είτε για την ίδρυση του πρώτου κινηματογραφικού ιδρύματος του Ισραήλ για τη στήριξη του κινηματογράφου, όπως και στα δοκίμια και στις ταινίες του, η κεντρική αισθητική του ήταν πάντα η δέσμευση σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του. Αυτό μπορεί επίσης να είναι μια από τις εξηγήσεις για την εξαιρετική γενναιοδωρία που τον χαρακτήριζε. Συνάντησα αυτή τη γενναιοδωρία όλα αυτά τα χρόνια, και ήταν πάντα απλή, ευθεία και απαλλαγμένη από επιτήδευση.
Γι' αυτό μπορούσε να αποκαλέσει την πληγή "το δώρο του πολέμου". Ένα άσχημο και επώδυνο δώρο, το οποίο όμως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Αν το ακούσουμε, αν το δούμε όχι μόνο σαν ένα αναγκαίο κακό που πρέπει να καταπιέσουμε- αν αναγνωρίσουμε τα σημάδια που χαράσσονται στην ανθρώπινη ψυχή, το σώμα και την κοινωνία μετά από κάθε πόλεμο - όχι μόνο τον ολοκληρωτικό, πολιτικό πόλεμο αλλά και τον τοπικό, ατομικό πόλεμο - τότε αυτή η πληγή μπορεί να γίνει το πιο σημαντικό εργαλείο για τη θεραπεία. Χωρίς αυτό, υπάρχει μόνο κύλισμα στη λάσπη.
Κάποια στιγμή, μου έδωσε να διαβάσω το σενάριο για μια ταινία που ήθελε να γυρίσει για τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, με τίτλο "Καταρράκτης". Ο πόλεμος του Ne'eman με την παρουσία της πληγής ήταν πάντα ο πόλεμος κατά της τύφλωσης. "Στο στρατό, δεν σε μαθαίνουν πώς να σκοτώνεις- σε μαθαίνουν πώς να σκοτώνεσαι" - έτσι όριζε ο Ne'eman τη στρατιωτική παιδαγωγική. Αν θέλετε άλλο ένα παράδειγμα, για να καταλάβετε το βάθος της σκέψης του και τη σαφήνειά της, ακούστε αυτήν την πρόταση, η οποία χρησιμεύει ως επίγραμμα στο πρώτο μου μυθιστόρημα, The Drive. Αυτή η φαινομενική αντιστροφή της πορείας των πραγμάτων, η βαθιά κατανόηση του συστήματος, η τοποθέτηση του ατόμου στο επίκεντρο, είναι η ουσία της επαναστατικής φιλοσοφίας του Judd Ne'eman. Σχετικά με όλα τα κέντρα εξουσίας. Πάντα. Ας είναι η μνήμη του ευλογημένη. Σε μένα, σε όλους μας, θα μας λείψει.
The Paratroopers (1977), του Judd Ne'eman.
"Μία από τις καλύτερες ισραηλινές ταινίες της δεκαετίας του 1970 (και μια ευκαιρία να θυμηθούμε τους νεαρούς Gidi Gov, Debahla Glickman και Moni Moshonov). Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των αλεξιπτωτιστών, ο νεοσύλλεκτος Weissman σκοτώνεται κατά τη διάρκεια μιας άσκησης, καθώς πήδηξε σε ένα δωμάτιο στο οποίο ρίχτηκε μια χειροβομβίδα. 'Ηταν ατύχημα ή αυτοκτονία; Άλλωστε, ο Weissman υπέφερε από τα καψόνια του διοικητή του Yair και την κακοποίηση των συντρόφων του. Μια ταινία που εξετάζει τον μύθο του ήρωα Sabra - του Ισραηλινού αλεξιπτωτιστή - μπροστά στη ζοφερή πραγματικότητα του στρατού και της εκπαίδευσής του."
Primadona magazine
