Henri Schoenmakers: Ο Ολλανδός καθηγητής του Roosevelt Academy Universiteit Utrecht μιλά για την «Ορέστεια» και τη σχέση του με την Ελλάδα

ADVERTORIAL

Από την Πέμπτη 20 Ιανουαρίου μέχρι την Κυριακή 23 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης το webinar και το διεθνές forum με τίτλο “Atreides: The Greek and Czech Society Turned Upside Down On Stage, Διερευνώντας την πρόσληψη των Ατρειδών”.

Είναι η συνέχεια του webinar υβριδικού χαρακτήρα που συντελέστηκε τον Νοέμβριο του 2021, στο οποίο συμμετείχαν οι Oliver Taplin (University of Oxford – APGRD), Erika Fischer-Lichte (Freie Universität Berlin), Δημήτρης Δημητριάδης (συγγραφέας – μεταφραστής), Freddy Decreus (Universiteit Gent), Ελένη Παπάζογλου (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Κωνσταντίνα Σταματογιαννάκη (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ), Πλάτωνας Μαυρομούστακος (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), ο σπουδαίος Γερμανός σκηνοθέτης Peter Stein και ο Ελβετός σκηνοθέτης και συγγραφέας Milo Rau. Ανάμεσά τους και ο Ολλανδός καθηγητής του Roosevelt Academy Universiteit Utrecht, Henri Schoenmakers που μας μίλησε για την Ορέστεια, τις δικές του “αγαπημένες” Ορέστειες και τη σχέση του με την Ελλάδα.

Η δράση εντάσσεται στην Πράξη Καθιέρωση και Προβολή Διεθνών Θεσμών Σύγχρονου Πολιτισμού στην Αττική» του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υλοποιείται από το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης σε συνεργασία με το Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος και Θεατρολογικής Έρευνας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του οποίου εντάσσεται το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Έρευνας και Τεκμηρίωσης Παραστάσεων Αρχαίου Ελληνικού Δράματος (ARC NET) και το Τσεχικό Κέντρο Αθήνας.

—Κύριε Schoenmakers πώς προέκυψε το ενδιαφέρον σας για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό;

Ήμουν τυχερός που ο δάσκαλός μου των αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο - διαφέροντας από τους δασκάλους των Λατινικών - όχι μόνο δίδασκε τη γλώσσα, αλλά σε κάθε μάθημα μοιραζόταν με εμάς τους μαθητές του, τη γοητεία που του ασκούσε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Ήταν ένας συναρπαστικός αφηγητής και ήμαστε τυχεροί γιατί το κείμενο που μεταφράζαμε και συζητούσαμε (μεταξύ άλλων και τη Μήδεια) το διάνθιζε με συναρπαστικές ιστορίες. Αυτός ο δάσκαλος μου δημιούργησε τη βαθιά επιθυμία να μάθω όσα περισσότερα μπορώ για την αρχαία Ελλάδα και το θέατρό της, ειδικότερα.

—Τί γνωρίζουν για το αρχαίο ελληνικό δράμα στην Ολλανδία;  

Όπως και σε πολλές άλλες χώρες τον 19ο αιώνα, το αρχαίο ελληνικό δράμα -μέρος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού – αξιολογούνταν ως υψηλής πολιτιστικής σημασίας. Λόγω αυτής της αποτίμησης άρχισαν να γίνονται μεταφράσεις και να ανεβαίνουν παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος. Τότε ο Χορός θεωρείτο παράξενο στοιχείο σε μια παράσταση και συνήθως τα χορικά απαγγέλλονταν ως ποιήματα σε σκηνή παραδοσιακού τύπου, ενώ η πρόσληψη του αρχαίου ελληνικού δράματος ως υψηλή λογοτεχνία, σήμαινε ότι το κείμενο αναδεικνύονταν περισσότερο από τη θεατρική πράξη επί σκηνής. 

Σε αυτό το πλαίσιο, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παράσταση του Αισχύλου «Οι Πέρσες» (1963) σε σκηνοθεσία Erik Vos χαρακτηρίστηκε ως εξαιρετικά καινοτόμος. Ανέβηκε στην ορχήστρα του θεάτρου-τσίρκου Carré στο Άμστερνταμ, στην οποία ο Χορός με συγχρονισμένες κινήσεις κινούνταν μέσα στο χώρο, στο ρυθμό της μουσικής που συνέθεσε για την παράσταση ο Rudolf Escher. Η μουσική της χορογραφίας και ο ρυθμός έγιναν έτσι κυρίαρχα θεατρικά μέσα. Ήταν στην πραγματικότητα παράδοξο ότι θεατρικά μέσα, που στο αρχαίο ελληνικό θέατρο αποτελούσαν βασικά στοιχεία όπως η μουσική, ο χορός και οι ενορχηστρωμένες κινήσεις, έγιναν αντιληπτά ως καινοτόμα 24 αιώνες αργότερα. Η παράσταση αυτή άλλαξε θεμελιωδώς την αντίληψη για τα μέσα του θεάτρου, καθώς μέχρι τότε οι παραστάσεις του αρχαίου ελληνικού δράματος ήταν κυρίως στατικές απαγγελίες των ηθοποιών.

—Στο webinar του Νοεμβρίου για την Ορέστεια που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, επιλέξατε να μιλήσετε για τη σκηνή της ψηφοφορίας στην Ορέστεια. Γιατί;

Επέλεξα τη σκηνή της ψηφοφορίας της Ορέστειας, γιατί γίνεται μία σοβαρή επιστημονική συζήτηση για το τι πραγματικά έχει γράψει ο ίδιος ο Αισχύλος. Στις διάφορες εκδόσεις του έργου, οι μελετητές έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το αν ο Αισχύλος θεωρούσε την ψήφο της Αθηνάς απαραίτητη, υποστηρίζοντας έτσι εμμέσως ότι οι θεοί είναι καθοριστικοί για την τελική έκβαση. Στην εκδοχή κατά την οποία  η ψήφος της Αθηνάς δεν ήταν απαραίτητη, η πλειοψηφία των πολιτών γίνεται αποφασιστικός παράγοντας για τη δημοκρατική έκβαση. Είναι ένα ερώτημα που παραμένει ανοιχτό, ποια ήταν δηλαδή η επιδιωκόμενη ερμηνεία τον 5ο αιώνα π.Χ. . Και συνδέεται και με το ερώτημα πώς αντιμετωπίζεται σήμερα στο θέατρο η σκηνή της ψηφοφορίας. Συνδέεται δηλαδή με σημερινά πολιτικά ζητήματα και με ό,τι θέλουν να πουν όσοι επιλέγουν να ανεβάσουν το έργο, όπως παρουσίασα στο διαδικτυακό σεμινάριο του Νοεμβρίου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

—Ποια είναι η δική σας αγαπημένη παράσταση της Ορέστειας;

Οι διάφορες παραστάσεις της Ορέστειας που έχω κατά καιρούς μελετήσει ανήκουν σίγουρα στις αγαπημένες μου και επεδίωκα πάντα αυτές τις παραστάσεις να τις βλέπουν οι φοιτητές μου. Όποτε ήταν δύσκολο, οργάνωνα εκδρομές για να τις παρακολουθήσουμε, όπως έκανα, για παράδειγμα, για να δουν οι φοιτητές μου του Πανεπιστημίου του  Άμστερνταμ το 1980, την Ορέστεια του Peter Stein στο Βερολίνο, ή όπως έκανα με τους φοιτητές μου στο Erlangen, με τους οποίους παρακολουθήσαμε στο Μόναχο την παράσταση του Kriegenburg και στη Δρέσδη, την Ορέστεια του Klaus Lösch, το 2003.

Η δική μου αγαπημένη παράσταση της Ορέστειας είναι πρόσφατη και ανέβηκε με τον τίτλο “Ορέστης στη Μουσούλη” σε σκηνοθεσία Milo Rau, στη Γάνδη, το 2019. Σε αυτή την παράσταση, εφαρμόζονται νέες δραματουργικές αρχές αναμειγνύοντας την ερμηνεία της τραγωδίας του Αισχύλου με τις πραγματικές εμπειρίες ηθοποιών στη Μοσούλη και τη Γάνδη 

Μπορείτε να δείτε τις σκηνές από τα γυρίσματα εδώ

—Η στενή σχέση σας με την Ελλάδα χρονολογείται πια κάποιες δεκαετίες. Πώς προέκυψε;

Ήταν ένα βράδυ Κυριακής -νομίζω ήταν το 1993- όταν έλαβα ένα φαξ του καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, κου Πλάτωνα Μαυρομουστάκου, που ζητούσε πληροφορίες για την οργάνωση των προγραμμάτων Erasmus. Του απάντησα ότι με χαρά θα τον συναντούσα  γιατί ετοίμαζα την τελευταία γενική συνέλευση του Δικτύου Erasmus Theatrical Arts and Media που συντόνιζα από το 1983 και είχα προγραμματίσει να βρεθώ στην Αθήνα, δύο εβδομάδες αφότου έλαβα το φαξ του, για να  συναντήσω τη συντονιστική επιτροπή. Θα άφηνα τη θέση του συντονιστή γιατί θα πήγαινα στο Πανεπιστήμιο του Ερλάνγκεν της Νυρεμβέργης, για να στήσω εκεί ένα ανεξάρτητο τμήμα για σπουδές θεάτρου και ΜΜΕ.

Η συνάντηση με τον Πλάτωνα, στην Αθήνα, που τότε σχεδίαζε ένα Δίκτυο για το αρχαίο ελληνικό θέατρο,  ήταν εξαιρετικά παραγωγική. Η εμπειρία μου από το δικό μου δίκτυο, το οποίο εστιαζόταν σε καινοτομίες στο θέατρο, την πολιτική του πολιτισμού, την πρόσληψη και την έρευνα κοινού, ήταν χρήσιμη και οδήγησε σε μία πολύ παραγωγική επιστημονική και διδακτική συνεργασία. Ο Πλάτων έχει το ταλέντο να παρακινεί ικανούς συναδέλφους από διεθνή πανεπιστήμια να συμμετέχουν σε όσα σχεδιάζει. Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του '90 αναπτύχθηκε στην Αθήνα, το πιο ενδιαφέρον μεταπτυχιακό πρόγραμμα που υπήρχε στην Ευρώπη στον τομέα των θεατρικών σπουδών, του Αρχαίου Δράματος και του θεάτρου.  Παράλληλα, θεμελιώνοντας στο πλαίσιο του Arc-Net (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Έρευνας και Τεκμηρίωσης Παραστάσεων Αρχαίου Ελληνικού Δράματος - Arc-Net) μια τεράστια βάση δεδομένων για παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος, προσέφερε τα θεμέλια και τα εργαλεία για τη διεξαγωγή έρευνας που πριν, λόγω έλλειψης πηγών δεν ήταν δυνατή. Αργότερα τα Καλοκαιρινά Μαθήματα του Arc-Net στα οποία για χρόνια συμμετείχα  έγιναν κεντρική δραστηριότητα. Για δύο εβδομάδες μεταπτυχιακοί φοιτητές και ερευνητές  συνεργάζονταν ενεργά με μια επιλεγμένη ομάδα ειδικών μελετητών σε θέματα σχετικά με το αρχαίο ελληνικό θέατρο, στη σκιά του θεάτρου της Επιδαύρου. Όσοι φοιτητές τα έχουν παρακολουθήσει θυμούνται αυτή τη συμμετοχή ως μια εμπειρία που έχει καθορίσει τη ζωή τους.

Για συμμετοχή στο webinar “Atreides: The Greek and Czech Society Turned Upside Down On Stage, Διερευνώντας την πρόσληψη των Ατρειδών”: 210 3418574 & 210 3418579  και [email protected] Πληροφορίες: www.ancientdrama.gr . Το σεμινάριο έχει ταυτόχρονη μετάφραση στα Αγγλικά - Ελληνικά και από και προς τα Τσέχικα.

Όσες και όσοι παρακολούθησαν το σύνολο των εισηγήσεων των webinars θα λάβουν μετά το πέρας πιστοποίηση παρακολούθησης

* Ο Henri Schoenmakers διετέλεσε καθηγητής στις θεατρικές σπουδές (1984-2005) και πρόεδρος του τμήματος θεατρικών, κινηματογραφικών και τηλεοπτικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης ως το 2000, καθηγητής στις σπουδές θεάτρου και Μ.Μ.Ε. και πρόεδρος του τμήματος θεάτρου και Μ.Μ.Ε. του Πανεπιστημίου Friedrich Alexander του Erlangen-Nurnberg (2000-2007). Διετέλεσε αντιπρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού για τη Θεατρική Έρευνα (IFTR) (1995-1999). Από το 2007 διδάσκει θέατρο και μέσα επικοινωνίας στη διεθνή Roosevelt Academy του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη θεωρία της ερμηνείας, στην έρευνα κοινού και πρόσληψης, στην καινοτομία του θεάτρου του 20ού αιώνα και στην ιστορία της ερμηνείας του αρχαίου ελληνικού δράματος.