Προς όσους έλκονται από την κατάσταση στην Ουκρανία
Στα παρασκήνια του πολεμικού ρεπορτάζ...
Paul Dza
lundimatin#333,4 Απριλίου 2022
Ο Paul Dza είναι ένας ανεξάρτητος ρεπόρτερ που μόλις επέστρεψε από την Ουκρανία και μας μετέφερε αυτή την περιγραφή των όσων είδε εκεί. Όχι για τον πόλεμο που βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά για τον τρόπο με τον οποίο καλύπτεται επί τόπου από τους δυτικούς δημοσιογράφους. (lundimatin)
Το κείμενο αυτό είναι μια μαρτυρία εν θερμώ ως αντίδραση στις φαντασιώσεις που προκαλεί σε ορισμένους η ουκρανική σύγκρουση. Μεταξύ πικρίας και αηδίας, ενάντια σε μία νοσηρή έλξη που όλο και εντείνεται.
Πριν απ' όλα πρέπει να διευκρινίσω την ιδιότητά μου: δουλεύοντας περιστασιακά με ένα φωτογραφικό πρακτορείο, δεν αυτοπροσδιορίζομαι ως δημοσιογράφος. Μέσα από τη φωτογραφία, προσεγγίζω τα αγαπημένα μου θέματα που εντοπίζονται στον μετασοβιετικό χώρο. Η δουλειά μου βασίζεται στην παρατήρηση, στην ανάλυση, και όχι στην απεικόνιση "καυτών" ειδήσεων. Όπως και για κάθε ρεπορτάζ μου, πήγα στην Ουκρανία μετά από σχολαστική προετοιμασία πολλών μηνών.
Από τις 24 Φεβρουαρίου και μετά, απ' όταν η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία, η πυκνότητα της ειδησεογραφικής κάλυψης δεν έχει μειωθεί. Η καταστροφική βία εμφανίζεται στις οθόνες μας σε μια συνεχή συσσώρευση εικόνων, με πτώματα, αγνώριστες πόλεις και πλήθη προσφύγων χωρίς τελειωμό. Έχουμε ήδη δει αυτές τις σκηνές δεκάδες φορές στο παρελθόν, θα μπορούσαμε σχεδόν να τις ανταλλάξουμε, μόνο που σ' εκείνες τις περιπτώσεις η αλληλεγγύη ήταν... πιο απόμακρη. Μιλάμε για τον "νόμο της εγγύτητας" όσον αφορά την επιλεκτική μας αγανάκτηση, και δεν είναι μόνο γεωγραφικός: εκφράζεται κι από την ταχύτητα των ροών πληροφοριών που μας κατακλύζουν. Με αυτόν τον τρόπο εμφανίζεται το πιο νοσηρό πρόσωπο της τεχνολογικής προόδου: όλοι μπορούν να βιώσουν ζωντανά και "α λα καρτ" τα δράματα εκείνων των οποίων την ύπαρξη αγνοούσαν μέχρι πρότινος. Και να αλλάζουν σελίδα όταν οι εικόνες μοιάζουν τόσο πολύ που αρχίζουν και κουράζουν. Σε αυτή την αδιάκοπη μιντιακή ροή, που μετατοπίζει την κλίμακα του πόνου, τι περιθώριο υπάρχει για να δούμε τα πράγματα από κάποια απόσταση; Ένας ανενδοίαστος διευθυντής πρακτορείου δήλωσε πρόσφατα στη Le Monde ότι "για έναν νέο φωτογράφο, μια σύγκρουση σε απόσταση μικρότερη των 2.000 χιλιομέτρων από το σπίτι του αποτελεί, όσο νάναι, μία επαγγελματική ευκαιρία". Επομένως, είναι σκόπιμο να υπενθυμίσουμε σε όσους και όσες παρασύρονται από την ηρωοποίηση της σύγκρουσης και ενθαρρύνονται από αφεντικά χωρίς ενσυναίσθηση, ότι ο πόλεμος είναι παλιοσίδερα και πέτρες που εκτοξεύνται, ζωές και σώματα που σημαδεύονται, ένα κομμάτι της ανθρωπότητας που καταστρέφεται.
Στο Λβιβ, μια μεγάλη δυτική πόλη, τα τρίποδα και οι κάμερες που καταγράφουν σε ζωντανή σύνδεση βρίσκονται παντού, από τα μπαλκόνια των πολυτελών ξενοδοχείων μέχρι τις κατάμεστες αποβάθρες του σιδηροδρομικού σταθμού. Σου προκαλεί δυσφορία όταν, μέσα στο χάος του πλήθους, βλέπεις οικογένειες που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο να τυφλώνονται από το φλας μιας τηλεοπτικής κάμερας. Προτεραιότητα στη ζωντανή μετάδοση. Μεταξύ δύο συναγερμών για αεροπορικές επιδρομές, οι κάτοικοι προσπαθούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή, ενώ οι περιστασιακοί αυτοί θεατές παρακολουθούν, ψάχνουν, γίνονται ανυπόμονοι. Αρνούμενοι μερικοί να δεχτούν ότι είναι άχρηστοι σε αυτή τη σύγκρουση όσοι ρομαντική κι αν φαντάζει στα μάτια τους, πολλοί δημοσιογράφοι κατηγορούν την ίδια την ιστορική πόλη, η οποία είναι πολύ "ήσυχη" για τα γούστα τους, μακριά από τις εικόνες του μετώπου. Ως παρηγοριά, δοκιμάζουν την τύχη τους στη νοσηρή παιδική χαρά που έχουν στη διάθεσή τους, τις κηδείες στρατιωτών, οι οποίες έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο, επιτρέποντας στις κάμερες που εστιάζουν στις οικογένειες να προσπαθούν να καταγράψουν τον πόνο με κάθε τρόπο, πέρα από κάθε αίσθηση αξιοπρέπειας. Έχω δει οικογένειες να σπρώχνονται, λουλούδια να ποδοπατούνται για μια εικόνα που θα καταλήξει σε μια κάρτα μνήμης. Όταν ανοίγουν τα φέρετρα, οι κραυγές των μητέρων που θάβουν τους γιους τους καλύπτονται γρήγορα από τη φασαρία των βιαστικών ρεπόρτερ. Αυτές οι σκηνές συσσωρεύονται, και το όλο κλίμα είναι πολύ δυσάρεστο. Μέσα στο πλήθος των δημοσιογράφων, κάποιοι έκαναν πίσω, ψιθυρίζοντας "I can’t do that" ενώ γύρω τους ακούγονταν σαν πολυβόλα οι φωτογραφικές μηχανές. Τι μένει μετά τη ντροπή; Η δημοσιογραφία είναι ένα επάγγελμα που απαιτεί διαύγεια μυαλού. Σε αυτή τη σύγκρουση, οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι που αφήνονται μόνοι τους στη τύχη τους έχουν ευθύνη να φτάσουν με σημαντικές γνώσεις για να κατανοήσουν τι διακυβεύεται σε μια τέτοια κατάσταση. Είναι σαφές ότι αυτό δεν ισχύει για όλους, οπότε τίθεται το ερώτημα: πώς μπορούμε να διαφωτίσουμε, αν δεν έχουμε διαφωτιστεί εμείς οι ίδιοι; Αν μπορείτε ήδη να λέτε ότι "κάνατε την Ουκρανία" αντί να λέτε ότι ήσασταν απλώς εκεί, μην μπαίνετε στον κόπο. Δεν πρόκειται για ελιτισμό αλλά για ταπεινότητα απέναντι στο αντικείμενό σου.
Οπότε, όσοι από εσάς διαβάζετε αυτές τις γραμμές, ας αναρωτηθείτε απλά: τι είναι αυτό που σας σπρώχνει να "μην θέλετε να χάσετε αυτή τη στιγμή", αν όχι οι νοσηροί λόγοι που προβάλλονται από κάποιους; Τα αφεντικά δεν ενδιαφέρονται για τις ζωές σας, αρκεί να υπάρχει "υλικό". Σε ένα επάγγελμα όπου ορισμένοι όμιλοι μέσων ενημέρωσης και πρακτορεία πιέζουν συνεχώς για περισσότερο ανταγωνισμό, όπου πρέπει να αποδεικνύεις κάτι για λίγες ώρες αναγνώρισης, αξίζει να αναφερθεί η αξιοσημείωτη ενέργεια της δημοσιογράφου Laura-Maï Gaveriaux που μοίρασε επί τόπου εξοπλισμό στους freelance ρεπόρτερ. Μέσα σε αυτό το αρρωστημένο κλίμα, μετράει κυρίως η αλληλοβοήθεια απέναντι στην εκμετάλλευση.
Οπότε, να ενημερώνεστε, να αποφεύγετε τις εικόνες που συσσωρεύονται και καλλιεργούν μόνο τον ευτελισμό της ωμής βίας. Διαβάστε και ακούστε αυτούς που θέτουν τις γνώσεις τους στην υπηρεσία διεξοδικών αναλύσεων. Αντί για τους ειδικούς των τηλεοπτικών πλατό, υπάρχουν συναρπαστικοί ερευνητές και ερευνήτριες για να σας δώσουν τα κλειδιά της κατανόησης σε πραγματικό χρόνο. Μόνο αυτό που δεν γνωρίζουμε μας έλκει με λάθος τρόπο. Μην αφήνετε λοιπόν να σας καταπιεί ο ανθυγιεινός θόρυβος των εικόνων ή η ανταγωνιστική πίεση των πληροφοριών. Αξίζει τον κόπο να επιστρέψετε με τραύματα επειδή "ήσασταν εκεί" ή να τροφοδοτείτε τις τράπεζες φθηνών εικόνων;
Μια σκέψη συγκινημένη για όσους και όσες πλήρωσαν με τη ζωή τους την κάλυψη αυτής της σύγκρουσης. Μια σκέψη και για τους πολλούς Ουκρανούς εθελοντές και δημοσιογράφους, για τους οποίους ο πόλεμος δεν ήταν επιλογή.
