Παναγιώτης Τζαννετάτος: «Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα σε αυτό που ονομάζουμε ποίηση»
Ο ποιητής, στην πιο ώριμη φάση του, μιλά για τα παιδικά του χρόνια στην Κεφαλονιά, την τέχνη και όλα αυτά που τον εμπνέουν.
ADVERTORIAL
Ο Παναγιώτης Τζαννετάτος γεννήθηκε στην Κεφαλονιά. Σπούδασε Τουριστικές Επιχειρήσεις και Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και δεν άργησε να ασχοληθεί με την ποίηση.
Παρουσίασε τα πρώτα του έργα τον Δεκέμβριο του 2011, σε μία ιδιωτική έκδοση ελάχιστων αντιτύπων με τίτλο «Ποιήματα». Τέσσερα χρόνια μετά, το 2015, ακολούθησε (ουσιαστικά) η πρώτη ποιητική συλλογή του «Η εποχή των ανθρώπων» από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης», το 2018 κυκλοφόρησε η συλλογή «Μικροί εσπερινοί» από τις εκδόσεις «Οδός Πανός» και, το 2021, η τελευταία συλλογή του «Πλησιέστερος σταθμός» από τις ίδιες εκδόσεις «Οδός Πανός». Οι δυο τελευταίες συλλογές ήταν σε επιμέλεια του διακεκριμένου ποιητή Γιώργου Χρονά.
Άρθρα του, καθώς και ποιήματά του, φιλοξενούνται σε έντυπες και ηλεκτρονικές λογοτεχνικές σελίδες σε παγκόσμιο επίπεδο, με έργα του να έχουν μεταφραστεί, μεταξύ άλλων, στα αγγλικά, τα ισπανικά και τα ινδικά (Bengali). Ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί κι ερμηνευθεί από εύρος καλλιτεχνών, ανάμεσά τους η Ανδριάνα Μπάμπαλη.
Παρακάτω, ο Παναγιώτης Τζαννετάτος μιλά για τα παιδικά του χρόνια στην Κεφαλονιά, την τέχνη και όλα αυτά που τον εμπνέουν.
—Πού μεγαλώσατε, τι θυμάστε από τα παιδικά και εφηβικά σας χρόνια;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κεφαλονιά. Εκεί στις ακρογιαλιές του Ομήρου. Σε ένα χωριό λίγο έξω από την πρωτεύουσα του νησιού, κοντά στη θάλασσα. Θυμάμαι τους ανθρώπους που ήρθαν στη ζωή μου και από αυτούς κάποιοι έφυγαν για μια άλλη Ανατολή, μα άφησαν ενέχυρο τη μνήμη και ζουν μέσα από αυτή. Κάθε τόπος καθρεφτίζει την ψυχή των ανθρώπων που τον κατοικούν. Όσο και νέος να θεωρούμε στην ηλικία των τριάντα τριών χρονών μου, ήταν μια άλλη εποχή που ακόμα δεν είχαν εισβάλει η τεχνολογία στην ζωή μας. Οι άνθρωποι δεν σε κοιτούσαν καχύποπτα. Γνώριζες τον δίπλα άνθρωπο και ας έμενε άγνωστος ο δικός σου μέσα άνθρωπος.
Όχι πως τότε ήταν όλα καλά. Κάθε άλλο. Ούτε όμως από πείρα νοσταλγώ τα περασμένα συγκρίνοντας το τώρα. Απλός ήταν μια άλλη εποχή που επιλέγω να θυμάμαι την καλή της όψη. Χρόνια που παρασέρνει ο χρόνος σκεπάζοντας τα με τα μεγάλα κύματα της μνήμης. Ο κόσμος αλλάζει και μαζί του οφείλουμε να αλλάξουμε και εμείς. Όμως στον νέο αυτό κόσμο που θέλω να ζήσω αρνούμαι να κάνω έκπτωση σε όνειρο και θέλω.
Όσον αφορά στην οικογένεια μου μητριαρχική εξ ανάγκης θα την χαρακτήριζα. Έτσι είναι όλες οι οικογένειες των ναυτικών. Θυμάμαι μια μάνα να με κυνηγάει με τις γνωστές ατάκες, που λίγο διαφέρουν ακόμα και σήμερα. Έναν πατέρα που τον είχα κοντά μου λίγους μήνες το χρόνο γιατί η δουλειά του δεν το επιτρέπεται. Τα ταξίδια του μακρινά και χρονοβόρα, από την μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Μήνες ολόκληρα ταξίδια μέχρι τη στεριά. Τότε μόνο έπαιρνε κάποιο τηλέφωνο ή έστελνε κάποιο γράμμα. Εγώ τον γνώρισα ουσιαστικά όταν πήρε την σύνταξη του και ήρθε κοντά μας, θα ήμουν πια δεκατεσσάρων δεκαπέντε χρονών.
Τα δύο μου αδέλφια, η αδελφή μου και ο αδελφός μου, αρκετά μεγαλύτερα από εμένα, έφτιαξαν νωρίς τις οικογένειες τους και τα δικά τους σπίτια στο νησί.
Όλη η ζωή μας είναι στιγμές και άνθρωποι. Τόποι γνωστοί και ξένοι. Μακρινά πέλαγα και αχαρτογράφητες στεριές.
Κάπως έτσι κύλησαν σχεδόν οι πρώτες δεκαετία της ζωής μου. Τα εφηβικά και παιδικά χρόνο που διαμόρφωσαν αυτό που είμαι σήμερα. Ήσυχα και απλά, χωρίς ιδιαίτερα τραύματα και στερήσεις, όπως θα περίμενε κανείς για κάποιον που γράφει ποίηση.
—Τι είναι αυτό που σας προσέλκυσε στον κόσμο της ποίησης;
Δεν γνωρίζω ποια ανάγκη με έφερε ως εδώ. Ίσως η ανάγκη να μιλήσω για πράγματα δύσκολα που θεωρώ δύσκολα. Ίσως η ανάγκη να ανακαλύψω τα μέσα μου τα ανθρώπινα όρια και να δω που αρχίζει και του τελειώνει ο άνθρωπος. Ίσως η ανάγκη μου να εκφράσω μια δικιά μου οπτική επάνω στα πράγματα που απασχολούν την ύπαρξη του ατόμου στον κόσμο αυτό. Όχι σαν να ξέρω περί ζωής, αλλά προσπαθώντας να εισπράξω πληροφορίες μέσα από μια τέχνη που εφάπτεται της ανθρώπινης ύπαρξης.
Να βρω τα ανθρώπινα μέτρα και να αναμετρηθώ με αυτά. Να δω που βρίσκομαι εγώ σε σχέση με τον άλλο άνθρωπο και αυτόν που κατοικεί στο δικό μου σώμα. Να βρω τα κλειστά παράθυρα ψηλαφίζοντας το χρόνο με γυμνά χέρια. Αγωνιζόμενος να βγω στο φως. Αυτό είναι η ποίηση για μένα. Το φως που έρχεται μέσα από το σκοτάδι. Όμως η ποίηση ήρθε στη ζωή μου ξαφνικά κάπου μέσα στην εφηβεία. Εκεί που συμβαίνουν όλα. Στην εποχή που χάνεται το παιδί και διαμορφώνεται ο άνθρωπος. Ήταν σαν να με διάλεξε αυτή η τέχνη και χωρίς να την γνωρίζω καλά καλά , συγκατοικήσαμε κάτω από την ίδια στέγη, ξεκινώντας να γράφω. Έτσι απλά.
Κανείς, ούτε καν εγώ ήξερα, όπως λέει ο ποιητής μεγάλα και σπουδαία, η ζωή μου είχε γράψει και είμαι ευγνώμων για όλα αυτά. Και ελπίζω και εύχομαι να έχουν μια διάρκεια.
—Ποια είναι η πηγή έμπνευσης των έργων σας;
Η ποίησή μου χαρακτηρίζεται ως ανθρωποκεντρική και υπαρξιακή. Άρα πηγή έμπνευσης μου μπορεί να επιτελέσει οτιδήποτε αφορά τον άνθρωπο. Ποτέ δεν είναι κάτι συγκεκριμένο. Η έμπνευση είναι μια εξίσωση στιγμής, αισθημάτων, ψυχικής και σωματικής κατάστασης, μνήμης, ταλέντου, τύχης, γνώσεις και προσωπικής φθοράς.
Παράδειγμα ένα τοπίο που μπορείς να αντικρίζεις καθημερινά και να αδιαφορείς κοιτάζοντας το, να έρθει μια σπάνια στιγμή που το ίδιο αδιάφορο ως τότε τοπίο, μέσα στη συνθήκη της στιγμή να σου δώσει μια εικόνα τόσο ποιητική που να σου δοθεί ένας στίχος στο νου μια λέξη ή ακόμα και ένα ολόκληρο ποίημα.
—Υπάρχουν κάποιοι ποιητές που ξεχωρίζετε;
Δεν υπάρχουν ποιητές που ξεχωρίζω, υπάρχουν ποιητές που επιστρέφω. Σαν μια επανεκκίνηση που χρειάζεται ανά διαστήματα να επαναλαμβάνεις για να βρίσκεις στην θέση σου. Σολωμός, Κάλβος, Καβάφης, Σικελιανός, Σεφέρης, Ελύτης - να μερικά ονόματα που μου δίνουν την πνευματική δύναμη σε στιγμές που την έχω ανάγκη.
—Ποια ήταν η πρώτη ποιητική συλλογή που αγοράσατε;
Όσο συνηθισμένο και αν είναι αυτό που θα πω, δεν παύει να είναι αληθινό. Το πρώτο ποιητικό βιβλίο που αγόρασα ήταν τα άπαντα του Κ. Π. Καβάφη. Νομίζω πως είναι η βάση όλων όσων σήμερα γράφουμε.
—Υπάρχει κάποιος στίχος ή κάποιο ποίημα στο οποίο ανατρέχετε, όταν οι μέρες σας δυσκολεύουν;
Οι μέρες και οι νύχτες είναι πάντα δύσκολες. Ευτυχισμένες μέρες υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο στιγμές ευτυχίας σε έναν κόσμο που όλο απαιτεί. Τότε ναι στο νου μου έρχονται στίχοι, λέξεις, ακόμα και ολόκληρα ποιήματα. Έρχονται να μου δώσουν μια σταγόνα ελπίδας.
Η ποίηση μπορεί να σε ξανά φέρει στα ανθρώπινη διάσταση σου και να σου δείξω το δρόμο. Υπάρχουν όμως και τα αλλά τα καθημερινά στα οποία η ποίηση δεν έχει και τόσο μεγάλη θέση. Για να είμαι ειλικρινής δεν έχει καμία θέση. Ίσως δεν πρέπει και να έχει.
—Ποιο είναι πιο κολακευτικό σχόλιο που έχετε δεχθεί για τη γραφή σας;
Έχουν ειπωθεί αρκετά επάνω στη δουλειά μου - θετικά, αρνητικά, αλλά και κακόβουλα. Τα καλά τα δέχομαι με επιφύλαξη. Τα κακά με σεβασμό, γιατί είναι αυτά που με εξελίσσουν. Αρνούμαι όμως να διαβάσω τα κακόβουλα. Αρνούμαι τώρα πια να βάζω στη ζωή μου με κάθε τρόπο άτομα τοξικά.
Οι καλύτεροι κριτικοί είναι οι απλοί αναγνώστες που έρχονται ανακαλύπτουν την γραφή σου τυχαία, ήσυχα, ταπεινά και ανυποψίαστα. Αυτοί είναι που τις περισσότερες φορές μπορούν να εισπράξουν όσα θες να πεις.
Όμως υπάρχουν και σημαντικοί άνθρωποι του πνεύματος με καθαρή και αντικειμενική μάτια που καμιά φορά εκπλήσσουν ακόμα και εμένα διαβάζοντας τα λόγια τους. Σας παραθέτω την τελευταία κριτική που έγραψε πριν λίγες μέρες ο διακεκριμένος κριτικός λογοτεχνίας, Κωσταντίνος Μπούρας, επάνω στο έργο μου σε ένα μεγάλο λογοτεχνικό site:
«Ο Παναγιώτης Τζαννετάτος είναι σπουδαίος ποιητής, σημαντικός, ζωντανός με όλες τις ψυχοσωματικές ικμάδες τού πνευματικού του κορμού. Συνολικά, θεωρώντας αυτή την ποιητική εξέγερση στην διαχρονική οντότητά της θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για μία έκφραση γνήσια, τίμια και πρωτότυπη (σε κάποιο βαθμό, στο μέτρο τού εφικτού, στα πλαίσια τής ανυποχώρητης διακειμενικότητας).
Ο ποιητής έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμη. Είναι πρόσωπο εν εξελίξει. Το έργο του είναι απλώς "η κορυφή τού παγόβουνου"».
—Και το πιο αρνητικό;
Το χειρότερο σχόλιο ήρθε από έναν άνθρωπο της τέχνης, που είχε γράψει πως το έργο μου δεν έχει καμία καλλιτεχνική αξία. Προφανώς θεωρώντας το δικό του σημαντικότερο. Ίσως. Μακάρι να έχει δίκιο.
—Πώς γράφει κανείς ποίηση; Είναι μόνο το ταλέντο ή χρειάζεται και μέθοδος και υπομονή;
Είναι όλα μαζί. Το ταλέντο δεν φτάνει. Χρειάζεται μια σχεδόν καθημερινή επαφή. Χρειάζεται δουλειά. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή για να δόσεις με τον καλύτερο τρόπο κάτι που σε εκφράζει τη στιγμή εκείνη. Το ταλέντο είναι η βάση αλλά η γνώση και η δουλειά σου δίνουν την αρτιότητα ενός αξιοπρεπούς αποτελέσματος και τα χρόνια σου δίνουν την εμπειρία να πεις πως αυτό που γράφεις ίσως να είναι αξιόλογο, αλλά αυτό θέλει πολλά χρόνια και χιλιόμετρα να βαδίζεις μαζί με την τέχνη σου, για να μπορέσεις να το πεις.
Η τέχνη είναι τρόπος ζωής. Η ποίηση είναι τρόπος ζωής. Είναι τρόπος να αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο γύρω σου και μέσα σου. Είναι η οπτική σου σε αυτόν τον κόσμο.
—Από την εμπειρία σας, πόσο εξοικειωμένο είναι το ελληνικό κοινό με την ποίηση;
Η ποίηση έχει πάντα ένα μικρό αλλά πιστό σε αυτή κοινό. Δε χρειάζεται το κοινό να είναι εξοικειωμένο. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έχει ανοιχτά τα μάτια τις ψυχής του. Να μπορεί να αισθανθεί την ποίηση και όχι να την καταλάβει. Ο καθένας αντιλαμβάνεται το κάθε ποίημα, τον κάθε στίχο μέσα από τα δικά του βιώματα. Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα σε αυτό που ονομάζουμε ποίηση.
—Πιστεύετε πως η ποίηση έχει θεραπευτικό χαρακτήρα;
Η ποίηση όπως κάθε τέχνη έχει σκοπό μέσα από παθήματα να βρει ο άνθρωπος την κάθαρση, να αναμετρηθεί με τον εαυτό του και να γνωρίσει της πραγματικές του διαστάσεις. Ίσως σε κάποιες στιγμές να συντροφεύει δίνοντας μια εικόνα συμπόρευσης. Η τέχνη δεν είναι όμως γιατρικό για κάθε ανθρώπινη αδυναμία.
Ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ. Στη ζωή υπάρχουν τα πάντα. Το δίκιο πάει χέρι χέρι με το άδικο, ο πόλεμος με την ειρήνη, η ελπίδα με τη συμφορά. Το θέμα είναι να αλλάξουμε εμείς μέσα μας. Αν αναμετρηθούμε με τον μέσα άνθρωπο ίσως υπάρξει μια ελπίδα.
—Ποιες επιθυμίες σας έχουν μέχρι σήμερα ικανοποιηθεί σχετικά με το ποιητικό σας έργο και τι να περιμένουμε στο μέλλον;
Το να μπορώ να μοιράζομαι αυτά που γράφω και να επικοινωνώ τη σκέψη μου είναι ένα κέρδος που το πέτυχα και είμαι ικανοποιημένος. Νομίζω πως ακόμα και αυτό λίγο δεν είναι. Κάποτε έγραψα πως «Κάθε άνθρωπος έχει δυο ζωές, στη μια ζει και στην άλλη ελπίζει».
Πάντα ελπίζω, πάντα ονειρεύομαι, πάντα θέτω στόχους και πασχίζω να τους πραγματοποιήσω, διεκδικώντας τα δεδουλευμένα μου. Το τι θα φέρει το μέλλον για μένα ρωτήστε την τύχη για τους δρόμους που θα μου ανοίξει και για αυτούς που θα πρέπει να πληρώσω ακριβά για να βαδίσω και για στους που δεν θα αφήσω πίσω μου και δεν θα έχουν σημάδια από τα βήματα μου.
—Σε ποια χώρα θέλετε να μεταφραστούν ποιήματά σας και να σας διαβάζουν;
Είχα την τύχη ποιήματα μου να μεταφραστούν σε αρκετές γλώσσες όπως αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, ακόμα και σε μια διάλεκτο της Ινδίας (Bengali) και να κυκλοφορήσουν σε λογοτεχνικές ιστοσελίδες. Θα ήμουν ευτυχείς αν θα είχα στις ίδιες γλώσσες (και γιατί όχι και σε άλλες) κάτι ποιο ολοκληρωμένο. Ίσως στο μέλλον υπάρξει αυτή η δυνατότητα να επικοινωνήσω το έργο μου χωρίς σύνορα. Θα ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή. Γιατί κάθε τέχνη πρέπει να είναι οικουμενική και να ανήκει σε όλο τον κόσμο.
—Θα επιχειρούσατε να γράψετε θέατρο ή κάποια νουβέλα;
Νομίζω πως είμαι πιο κοντά στο θεατρικό κείμενο, γιατί είναι πιο άμεσο πιο αιχμηρό και περιεκτικό και αφήνει στο κοινό την δυνατότητα να εμβαθύνει μέσα από τη σκέψη και να σηκωθεί λίγο ψηλότερα μέσα από την κάθαρση των χαρακτήρων. Πολλές φορές ένα ποιητικό κείμενο μπορεί να σταθεί ατόφιο σε μια σκηνή και αυτό είναι σπουδαίο. Μην ξεχνάμε πως το θέατρο γεννήθηκε μέσα από την ποίηση.
—Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης σε έναν στίχο λέει σχετικά με το εφήμερο της τέχνης του ποιητή:
«Ήτανε μια φορά... Και τι δεν ήτανε...
Μα τι να πω; Τριγύρω δες τη φύση:
τόσα μεγάλα κι όμορφα, κι εχάθηκαν
και το μικρό τραγούδι μου θα ζήσει;»
Συμφωνείτε;
Δεν το πιστεύω πως η τέχνη είναι εφήμερη. Η ιστορία το επιβεβαιώνει εξάλλου, πως η τέχνη, εν προκειμένω η ποίηση δεν είναι κάτι παροδικό. Εφήμεροι κατά κάποιον τρόπο είναι οι ποιητές ως θνητοί, οι μεσάζοντες της ποίησης. Το έργο τους όμως μπορεί να είναι διαχρονικό. Η ποίηση είναι βασική μορφή έκφρασης των βαθύτερων και ειλικρινέστερων ανθρωπίνων συναισθημάτων (μοναξιάς, αγάπης, θαυμασμού κ.ο.κ) που παραμένουν αναλλοίωτα παρά το πέρασμα των αιώνων και της κοινωνικοπολιτικής ή επιστημονικής εξέλιξης.
—Τα τελευταία χρόνο διατηρείτε ένα ιδιαίτερο κανάλι στο YouTube. Μιλήστε μας για αυτό.
Μέσα στα δύσκολα αυτά χρόνια που ζήσαμε με την έξαρση της πανδημίας η επικοινωνία ήταν δύσκολη και οι περιορισμοί δεν άφηναν περιθώρια για κοινωνικές και πνευματικές συναντήσεις. Έτσι σκέφτηκα πως θα μπορούσα να μοιραστώ τη δουλειά μου με εναλλακτικό τρόπο. Έτσι, δημιουργήσαμε ένα κανάλι στο YouTube στο οποίο γνωστά ονόματα του θεάτρου και όχι μόνο απαγγέλουν αποσπάσματα από το ποιητικό μου έργο. Ηθοποιοί όπως ο Νίκος Ορφανός, Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, Αμαλία Αρσένη, αποδέχθηκαν με μεγάλη χαρά αυτό το κάλεσμα. Το κανάλι, προς μεγάλη μου έκπληξη, γιατί η θεματολογία του είναι ιδιαίτερη, σιγά σιγά αποκτά κοινό και τα βίντεο αρκετές προβολές. Άρα αντιλαμβάνομαι πως υπάρχει ακόμα έδαφος στην εποχή αυτή, για κάτι ουσιαστικό και βαθύτερο.
Πρέπει κάθε τέχνη να συμβαδίζει με την εποχή και να βρίσκει εναλλακτικούς τρόπου προσέγγισης του όποιου κοινού.
Ακούστε στα παρακάτω links τον Παναγιώτη Τζαννετάτο να διαβάζει ποιήματά του:
και εδώ την Ανδριάνα Μπάμπαλη να τραγουδά στίχους του
