140 χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη

Το 2023 συμπληρώνονται 140 χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, του «γίγαντα», όπως τον είχαν αποκαλέσει οι New York Times. 140 χρόνια από τότε που ήρθε στον κόσμο ένας άνθρωπος που η σκέψη του διαπερνά τον χρόνο και φεύγει ακόμα και από τις στοχεύσεις του ίδιου του δημιουργού της.

Ο σπουδαίος Κρητικός αναμετρήθηκε με όλα τα μεγάλα προβλήματα της εποχής του, έζησε με ένταση και αντιμετώπισε με βαθύ εσωτερικό διάλογο όλες τις αλλαγές που συντελούνταν γύρω του – σε πολιτικό, σε κοινωνικό, σε εθνικό και τελικά σε ατομικό επίπεδο.

Μέσα σε αυτό τον ανεμοστρόβιλο ο συγγραφέας μελέτησε τους πολιτικούς και φιλοσοφικούς προβληματισμούς που προσπαθούσαν να δώσουν μια ερμηνεία στο χάος του κόσμου και στο προαιώνιο ερώτημα της ίδιας της ύπαρξης. Έζησε με πάθος την εποχή του σε όλο της το εύρος. Δεν περιορίστηκε στην Ελλάδα, αναζήτησε απαντήσεις πέρα από σύνορα και θρησκείες, έδωσε στην κοσμοθεωρία του οικουμενική διάσταση.

Μέχρι και το τέλος αμφιταλαντευόταν μεταξύ νόησης και ενστίκτου. Τα έργα του αναδεικνύουν αντιθέσεις και συνθέσεις που μας ορίζουν: ελευθερία-θάνατος, λογική-συναίσθημα, φως-σκοτάδι, γη-σύμπαν.

Όταν ζήτησαν από τον Ray Bradbury, συγγραφέα του Φαρενάιτ 451, να εξηγήσει τι σημαίνουν για την ανθρωπότητα τα ταξίδια στο διάστημα, απάντησε με λόγια του Καζαντζάκη μέσα από την Ασκητική.

Το 2022 οι εκδόσεις Διόπτρα ξεκίνησαν ένα μεγαλεπήβολο εκδοτικό σχέδιο: να επανεκδώσουν σταδιακά όλα τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη με νέα εξώφυλλα, ειδικά σχεδιασμένη γραμματοσειρά από τον Γιάννη Καρλόπουλο, εισαγωγικά κείμενα και επίμετρα με σκοπό να φέρουν τον σπουδαίο αυτό συγγραφέα στον 21ο αιώνα, έτσι ώστε οι νέες γενιές να γνωρίσουν αυτή την πολιτιστική κληρονομιά.

Τι θα μπορούσε όμως να προσφέρει το έργο του σήμερα; Γιατί να τον διαβάσει κάποιος σε έναν κόσμο που εξελίσσεται ταχύτατα, πολλές φορές μάλιστα σε ρυθμούς που ούτε οι ίδιοι δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε; 

Λένε ότι κάθε συγγραφέας πρέπει να διαβάζεται σύμφωνα με την εποχή του. Κι όμως αυτό είναι που ξεχωρίζει στην περίπτωση του Καζαντζάκη. Αν και διώχθηκε στα χρόνια του, θαυμάστηκε ταξιδεύοντας μέσα από τα βιβλία του σε πάρα πολλές χώρες, μεταφρασμένος σε περισσότερες από 40 γλώσσες.

Διαβάζοντας το 2023 μυθιστορήματα όπως τα Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Καπετάν Μιχάλης, Ο φτωχούλης του Θεού, διακρίνουμε ότι τα ερωτήματα που βασάνιζαν τον Νίκο Καζαντζάκη παραμένουν και σήμερα. Πώς να αντιμετωπίσει κάποιος την αποτυχία; Πώς να δώσει αιώνιο νόημα σε μια ζωή που δεν έχει ρεαλιστικά την οποιαδήποτε αιώνια διάσταση;

Τα έργα του διατηρούν την ομορφιά μιας γραφής γεμάτης συναίσθημα. Έφτιαξε υπέροχες σκηνές, γεμάτες από φύση, από ζωή, από έρωτα και από την πάλη της ύλης με το πνεύμα αναζητώντας πάντα τη σύνθεση.

Αυτό είναι λοιπόν αυτή η επέτειος των 140 χρόνων: ένα σημάδι του πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος του, μια αφορμή για έναν συνεχόμενο διάλογο πάνω στο έργο του. Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησε επίσης τον Οκτώβριο του 2022 το ανέκδοτο μέχρι πρότινος μυθιστόρημά του Ο ανήφορος.