Επίδαυρος: Τι θυμόμαστε από το πιο ωραίο θέατρο του κόσμο

Έτσι λοιπόν χτύπησε το ξυπνητήρι στις πέντε τα ξημερώματα του Σαββάτου στις 25 Ιουλίου 2015. «Ξύπνα, Χρήστο, προλαβαίνουμε οριακά». Σκουντουφλάμε και νομίζουμε ότι θα είμαστε οι μόνοι θεατές, όμως στο πάρκινγκ του θεάτρου επικρατεί ασυνήθιστη κινητικότητα, ουρές. Ο κόσμος, σχεδόν 2.000 άνθρωποι, είναι εκεί μετά από πρόκληση του Γιώργου Λούκου, τότε διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών: ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθετεί τη Νέκυια (ραψωδία λ) της ομηρικής Οδύσσειας και ο Ροκουρό Γκενσό Ουμεουάκα μεταστοιχειώνει την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη με τον τρόπο του γιαπωνέζικου θεάτρου στη Μεγάλη Επίδαυρο. Ογδόντα λεπτά κράτησε αυτή πρωινή εμπειρία, ένα δρώμενο που δίδαξε ο μεγάλος Γιαπωνέζος δάσκαλος Ουμεουάκα, ακολουθώντας το Όκινα, ένα παλιό τελετουργικό επίκλησης του ήλιου. Ανάσα δεν ακουγόταν· το φως ήταν λιγοστό στις έξι το πρωί κι εμείς αγουροξυπνημένοι, αλλά απόλυτα προσηλωμένοι στο αυστηρό τυπικό και τους αρχαίους μοναστικούς κώδικες.

Ο θίασος του ιαπωνικού Θεάτρου Νο στην αξέχαστη «Νέκυια» που σκηνοθέτησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός το 2015. Φωτ.: Εύη Φυλακτού/Eurokinissi

Πρώτη φορά μάς έβρισκε το ξημέρωμα στο θέατρο του Πολυκλείτου, το γράψαμε στο προσωπικό μας ημερολόγιο, στα «αλησμόνητα». Αφοσιωθήκαμε στη μάχη των δυνάμεων του σκότους ενάντια στο φως και είδαμε το φως να αναδεικνύεται νικητής, καθώς λευκές σερπαντίνες από ελαφρύ χαρτί ταξίδευαν στον αέρα, ενώ τα τζιτζίκια και τα πουλιά κελαηδούσαν στην πρωινή ζέστη. Ήταν ο πρόλογος της Νέκυιας, με τη μεταφυσική ποίηση και την υψηλή αφαίρεση της γιαπωνέζικης θεατρικής γλώσσας να συναντούν τον επικό λόγο του Ομήρου στην από κοινού κατάβαση στον κόσμο των νεκρών, που μετουσιώθηκε σε ένα καθηλωτικό θεατρικό γεγονός. Ο Μαρμαρινός μας χάρισε μία ακόμα θεατρική εμπειρία το 2021, με τους Ιχνευτές του Σοφοκλή, τη μοναδική αφήγηση που διαθέτουμε σε δραματικό έργο για το πώς έφτασε η μουσική στα αυτιά των ανθρώπων με ένα «ασύλληπτο κείμενο-μνημείο», με τον διονυσιακό και τον απολλώνειο κόσμο να δημιουργούν ένα θαύμα μέσα στη φύση της Επιδαύρου και τους θεατές να φαντάζονται τον δικό τους παράδεισο της μυθικής Αρκαδίας.

Στην Επίδαυρο φτάσαμε άλλη μια φορά ξημερώματα, το 2018, στο Αρχαίο Στάδιο Επιδαύρου ‒με κέρασμα λίγο πριν από τις έξι το πρωί, ζεστό καφέ και κρουασάν‒ για τις Ευμενίδες του Αισχύλου. Η Στεφανία Γουλιώτη και ο Δημήτρης Καμαρωτός συνέπραξαν σε ένα εγχείρημα δύσκολο, που γέμισε το στάδιο με κόσμο. Η ηθοποιός και σκηνοθέτις της παράστασης επιβλήθηκε στο τοπίο, επιβεβαιώνοντας την πνευματική της προσέγγιση τόσο στον μύθο όσο και στον χώρο.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που μίλησαν για μια κομβική και τολμηρή στιγμή στην καριέρα της, κυρίως όσοι την έχουν παρακολουθήσει μέσα στα χρόνια και τη θυμούνται το 2007 να κάνει μια εντυπωσιακή εμφάνιση σε πολύ νεαρή ηλικία, όταν ο Πέτερ Στάιν την επέλεξε να υποδυθεί την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε μια παράσταση που ξεσήκωσε πολλές συζητήσεις για την ψυχαναλυτική της προσέγγιση και την ανέδειξε ομόφωνα σε πρώτης γραμμής πρωταγωνίστρια ‒ σήκωσε το βάρος ενός μεγάλου ρόλου και τον ανύψωσε. Όλοι ξεχώρισαν ένα «αγρίμι» του ελληνικού θεάτρου, μία από τις πιο ταλαντούχες ηθοποιούς της γενιάς της και δικαίως.

Η Ηλέκτρα ήταν το πρώτο έργο που ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου ένα απόγευμα του 1938, με την Κατίνα Παξινού να ερμηνεύει τον ομώνυμο ρόλο σε μια παράσταση του Βασιλικού Θεάτρου που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Ροντήρης. Ωστόσο, αλησμόνητη θα μείνει σε πολλούς από εμάς μια άλλη, πιο σύγχρονη Hλέκτρα, η ενιαία παράσταση του Ίβο βαν Χόβε Ηλέκτρα Ορέστης, ένα από σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα του καλοκαιριού του 2019. Ο σκηνοθέτης, σε έναν σκηνικό χώρο βουτηγμένο στη λάσπη, με μια παράσταση υψηλής αισθητικής και μεγάλων υποκριτικών επιδόσεων, έκανε ένα κρίσιμο σχόλιο για τη βία στον σύγχρονο κόσμο, κρίνοντας το ασήκωτο βάρος του παρελθόντος και τον ζόφο του μέλλοντος που κληροδοτούμε στους επόμενους. Αυτή ήταν η πρώτη κάθοδος στην Επίδαυρο της Comedie Française· οι παραστάσεις συνεχίστηκαν τον ίδιο χειμώνα στην αίθουσα Ρισελιέ του ιστορικού θιάσου, ήταν όλες sold out.

Ανατρέχοντας στην Ηλέκτρα, αξίζει κάποιος να σταθεί στον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου που παρουσίασε στην Επίδαυρο το 1983 την τραγωδία σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, με τα ονόματα των συντελεστών να προκαλούν θαυμασμό και την παράσταση να γίνεται ένα κοσμικο-καλλιτεχνικό γεγονός που ήθελαν να δουν όλοι. Η Ειρήνη Παππά πρωταγωνιστούσε σε έναν ρόλο που είχε υποδυθεί είκοσι χρόνια νωρίτερα στην κινηματογραφική εκδοχή του Κακογιάννη, ο Γιώργος Χειμωνάς έκανε τη μετάφραση, ο Takis τα σκηνικά και τους ήχους της έναρξης, η Μαρίνα Καρέλλα τα κοστούμια και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου τη μουσική.

Οι αντιρρήσεις για την Ηλέκτρα του Πέτερ Στάιν είχαν και έρεισμα και μέτρο σύγκρισης ‒ κάθε δουλειά του γεννούσε μεγάλες προσδοκίες στο κοινό. Ήταν από τους πρώτους μεγάλους ξένους σκηνοθέτες μιας ανεπανάληπτης γενιάς της οποίας δουλειά είδαμε στην Ελλάδα. Ο Γερμανός σκηνοθέτης είχε παρουσιάσει ήδη το 1985 την Ορέστεια στο θέατρο Πέτρας. Το 1994 καταπιάστηκε με την ίδια τραγωδία που παρουσίασε στην Επίδαυρο με ρωσόφωνο θίασο, στην ίδια σκηνοθετική γραμμή της πρώτης γερμανόφωνης παράστασης, παρά τις μορφολογικές της διαφορές. Ήταν μια σπουδαία θεατρική εμπειρία, μια πολύ διαφορετική ανάγνωση από αυτήν της θρυλικής Ορέστειας του 1980 που παίχτηκε σε μια Επίδαυρο όπου ακόμα και οι σκάλες ήταν γεμάτες, σε σκηνοθεσία του Κάρολου Κουν και μετάφραση του Θανάση Βαλτινού, με τα ιστορικά σκηνικά και κοστούμια του Διονύση Φωτόπουλου και, φυσικά, την εμβληματική παρουσία της Μελίνας. Μνημειώδης παράσταση της σύγχρονης ελληνικής θεατρικής ιστορίας και της ιστορίας της Επιδαύρου, διάρκειας σχεδόν τριών ωρών. Είναι από τις λίγες που επαναλήφθηκαν στην Επίδαυρο, το 1982, με τη Μάγια Λυμπεροπούλου στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας ‒ η Μελίνα είχε γίνει υπουργός Πολιτισμού πια. Υπάρχει ακόμα μία Ορέστεια που ανέβηκε το 2008, Αύγουστο μήνα, και όσοι την είδαν ‒όχι πολλοί-‒τη θυμούνται με λεπτομέρειες. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν μίλησα με συναδέλφους, φίλους και ανθρώπους που δουλεύουν εδώ και δεκαετίες στο Φεστιβάλ, ζητώντας τους να θυμηθούν τις παραστάσεις που έχουν μείνει στη μνήμη τους, σε αυτή αναφέρθηκαν σχεδόν όλοι.

Ο Γιώργος Λούκος σύστησε τον Τόμας Όστερμαϊερ στο ελληνικό κοινό. Φωτ.: Εύη Φυλακτού/Eurokinissi

Κοιτώντας τις σημειώσεις μου, αναρωτήθηκα γιατί θυμόμαστε περισσότερο παραστάσεις ξένων σκηνοθετών· ίσως γιατί, απαλλαγμένοι από το βάρος της ελληνικής κριτικής, έφερναν μια ελευθερία και έναν άγνωστο τότε σ’ εμάς κοσμοπολιτισμό, αυτόν που έφερε και ο Γιώργος Λούκος, αλλάζοντας όλη τη φυσιογνωμία και τον τρόπο λειτουργίας του Φεστιβάλ Αθηνών για μια δεκαετία και δίνοντας το παράδειγμα στους επόμενους. Το είχε διατυπώσει πολύ νωρίτερα ο Κουν, γράφοντας ότι «ένας ξένος, ο Γερμανός, ο Γάλλος, ο Αμερικανός, δεν έχει άλλη υποχρέωση παρά να νιώσει και να εμπνευστεί από το αρχαίο κείμενο και να παρουσιάσει τα έργα θεατρικά και ζωντανά, αφού τα προσαρμόσει στις απαιτήσεις του σύγχρονου θεατή. Γιατί όσο κι αν τα μεγάλα συναισθήματα είναι πανανθρώπινα, όσο και αν ο ανθρώπινος οργανισμός αντιδρά όμοια σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, η εξωτερίκευση διαφέρει…».

Ο Γιώργος Λούκος ήταν υπεύθυνος για τη μετάκληση του θεατρικού οργανισμού Schauspiel της Φρανκφούρτης στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, με τη σκηνοθέτιδα Καρίν Νόιχοϊζερ να συνδυάζει την τραγωδία με μνήμες από την πρόσφατη γερμανική ιστορία στη δική της Ορέστεια. Το εικαστικό κομμάτι ήταν συναρπαστικό: ο Χορός στον Αγαμέμνονα, αποτελούμενος από τρεις χοηφόρους και είκοσι παιδιά, το κοστούμι της Κλυταιμνήστρας που άλλαζε χρώμα όταν βρεχόταν σε μια πελώρια πισίνα, τρία ευρηματικά και θεαματικά σκηνικά που άλλαξαν μπροστά στα μάτια μας. Ένας ολιγομελής θίασος –κάθε ηθοποιός έπαιζε πολλούς ρόλους– αναπαριστούσε τη μετάβαση από έναν κόσμο εκδίκησης και αυτοδικίας στην εγκαθίδρυση ενός νομικού και δημοκρατικού συστήματος.

ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας - Ανατόλι Βασίλιεφ, «Μήδεια» του Ευριπίδη με τη Λυδία Κονιόρδου στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Φωτ.: Εύη Φυλακτού/Eurokinissi

Το 2005, η Μήδεια του Πέτερ Στάιν, η πιο αξιοσημείωτη παράσταση εκείνης της χρονιάς, μας άφησε άφωνους, χαρίζοντάς μας μια αλησμόνητη ανάληψη της ηρωίδας (τον ομώνυμο ρόλο είχε αναλάβει η Μανταλένα Κρίπα) προς το φως, στην καρδιά μιας θεϊκής εκτυφλωτικής μηχανής. Είναι το πιο συναρπαστικό εφέ που έχω δει στην Επίδαυρο, μια τεράστια σκηνογραφική κατασκευή με έναν φωτεινό δίσκο διαμέτρου έξι μέτρων αποτελούμενο από 460 λάμπες. Με αυτό το φινάλε έκλεισε το 50ό Φεστιβάλ Επιδαύρου, που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το λιτό, κατά τα άλλα, και μοναδικό σκηνικό της παράστασης, μια καλύβα. Όπως αποκάλυψε στα «ΝΕΑ», στη δημοσιογράφο Έλενα Χατζηιωάννου, ο σκηνογράφος Φέρντιναντ Βογκερμπάουερ, την εμπνεύστηκε από μια ασπρόμαυρη φωτογραφία που έστειλε ο Διονύσης Φωτόπουλος στον Πέτερ Στάιν, στην οποία απεικονίζεται το θέατρο του Διονύσου όπως ήταν το 1850, όταν ένας φύλακας είχε στήσει στο κέντρο της ορχήστρας το ξύλινο σπιτάκι του. Αυτό το «αυθαίρετο» λειτούργησε ως ένα είδος μακέτας για το συγκεκριμένο σκηνικό.

Έναν ιπτάμενο δίσκο για την ανάληψη της Μήδειας στους ουρανούς και την αγκαλιά του Απόλλωνα θέλησε να κατασκευάσει για τη Μήδεια του Θεάτρου Τέχνης το 1995 και ο Νίκος Αλεξίου, όμως το σκηνικό ήταν αδύνατο να κατασκευαστεί και τα σχέδια έμειναν στο συρτάρι.

Η Μήδεια του Ανατόλι Βασίλιεφ το 2008, το πρώτο αρχαίο δράμα του σκηνοθέτη, είχε τη χειρότερη τύχη απ’ όλες όσες παρουσιάστηκαν στο αρχαίο θέατρο. Ήταν μια πανάκριβη παραγωγή που σχεδόν τίναξε στον αέρα τη μπάνκα του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας, καλλιτεχνική διευθύντρια του οποίου ήταν και η πρωταγωνίστρια της παράστασης Λυδία Κονιόρδου. Πριν από την πρεμιέρα ο Βασίλιεφ είχε πει πολλά και άστοχα σε διάφορες συνεντεύξεις του. Τελικά η παράσταση πνίγηκε στα αβαθή νερά μιας ιστορίας που δεν είχε να προτείνει τίποτε απολύτως καινούργιο. Το κοινό ξέσπασε σε απίστευτα γιουχαΐσματα, ο Νίκος Ψαρράς φώναζε από την ορχήστρα «έλεος», πυροδοτώντας άλλον ένα γύρο ύβρεων, γέλιων και κοροϊδιών, μετατρέποντας το θέατρο σε αρένα ‒ μέχρι και κέρματα εκσφενδονίστηκαν κατά των ηθοποιών. Ο σκηνοθέτης απέτυχε να εφαρμόσει όποια μέθοδο είχε κατά νου, το κοινό έπαψε να παρακολουθεί την τρίγλωσση παράσταση και στο τέλος, κουρασμένο και εκνευρισμένο, γιουχάισε την υπόκλιση. Ο σκηνοθέτης δεν βγήκε, αφήνοντας τους ηθοποιούς να φάνε την μπόρα των απίστευτων προσβολών από κριτικούς και κοινό και προσθέτοντας στη μυθολογία των «σκανδάλων» του θεάτρου άλλο ένα κωμικοτραγικό επεισόδιο.

Δύο και πλέον δεκαετίες νωρίτερα, το 1982, ο Ανδρέας Βουτσινάς είχε κατέβει στην Επίδαυρο με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και την Ελένη του Ευριπίδη, την πρώτη παράσταση που άρχισε να ανανεώνει ήδη από εκείνη τη δεκαετία τον τρόπο της σκηνικής μεταφοράς του αρχαίου δράματος, ανεβάζοντάς το ως βαριετέ. Όπως γράφει ο Χρήστος Παρίδης στη LiFO, η παράσταση αυτή «επέβαλε τον Βουτσινά ως έναν τολμηρό και θεαματικό σκηνοθέτη, ενώ τις επόμενες δεκαετίες συχνά τον μιμήθηκαν ακόμα και οι επικριτές του». Κάθε κάθοδος του Βουτσινά στην Επίδαυρο αποτελούσε γεγονός, αλλά σε αυτή την παράσταση είδαμε και το πρώτο γυμνό «με τη Θεονόη-Λυδία Φωτοπούλου να εισβάλει στην ορχήστρα με μακιγιαρισμένα τα γυμνά της στήθη, όπως και η κουστωδία νέων γυναικών που την ακολουθούσαν». Την ίδια δεκαετία τα αντισυμβατικά σκηνοθετικά ευρήματα και οι προσπάθειες εκσυγχρονισμού του αρχαίου δράματος προκάλεσαν μεγάλα δράματα, π.χ. η Άλκηστη του Γιάννη Χουβαρδά το 1984. «Το κοινό χωρίστηκε στα δύο: οι μισοί φώναζαν “ντροπή” και οι άλλοι μισοί “μπράβο”. Η παράσταση σταμάτησε για αρκετή ώρα. Υπήρχαν βίαιες αντιδράσεις από συντηρητικούς παλιούς ηθοποιούς που ήταν στο ακροατήριο. Κατέβηκαν στην ορχήστρα και χειροδίκησαν εναντίον των ηθοποιών μου», έλεγε ο σκηνοθέτης, ενώ η Άννα Συνοδινού, γράφοντας στην εφημερίδα «Ακρόπολις», έκανε λόγο για μια «βελτιωμένη τσόντα αλά Γκουσγούνη», ένα «θέαμα με απροκάλυπτη ερωτική συνουσία ενώπιον έντιμων πολιτών». Προκλήθηκε τέτοιο πανδαιμόνιο που ο διοικητής χωροφυλακής της περιοχής διέταξε την έκτακτη περιφρούρηση του χώρου. «Αίσχος βέβηλοι, αίσχος προδότες, κρυφτείτε γουρούνια, σεβαστείτε την Επίδαυρο, όχι τσόντα στο αρχαίο θέατρο», γράφει η εθνική μας τραγωδός, καταλήγοντας: «Να μην επιτρέψουμε άλλα αίσχη στην Επίδαυρο».

Όμως το ζευγάρι των θιασαρχών Καρέζη - Καζάκου ήταν πολύ αγαπητό και περιζήτητο και το κοινό τους είχε απολαύσει το 1986 στη Μήδεια σε σκηνοθεσία Μίνου Βολανάκη στην Επίδαυρο, μια παράσταση που ανέβασαν και δεύτερη χρονιά, και στην «Ηλέκτρα» σε σκηνοθεσία Στούρουα το 1987. Το 1986, μια άλλη παράσταση που έφερε χιλιάδες θεατές απ’ όλη την Ελλάδα στο αρχαίο θέατρο, πολλοί από τους οποίους έφταναν για πρώτη φορά εκεί, ήταν η «Λυσιστράτη» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική Μάνου Χατζιδάκι, ένα απόλυτο sold-out. Η επόμενη κάθοδός της στην Επίδαυρο με την Αντιγόνη δεν πήγε καλά. Φυσικά το brand name «Βουγιουκλάκη» έκανε ρεκόρ εισιτηρίων, αλλά δεν κατάφερε να παρακάμψει τις κριτικές που δεν της χαρίστηκαν. «Νιάου νιάου η Αντιγονούλα» έγραψε ο Θόδωρος Κρητικός στην «Ελευθεροτυπία» και η Ελένη Βαροπούλου στο «Βήμα», «Το “πακέτο Αλίκη” αποδείχθηκε στην Επίδαυρο ένα τρομερό καλλιτεχνικό φιάσκο, καθώς και η εντυπωσιακή και εισπρακτικά αποδοτική αλχημεία “Βουγιουκλάκη - Βολανάκη - Θεοδωράκη”».

Οι επιλογές που έκανε αργότερα ο Γιώργος Λούκος τους διέψευσαν. Ανέλαβε το Φεστιβάλ σχεδόν απαξιωμένο από το κοινό, το 2006, και με την παρουσία του σφράγισε μια μεγάλη και επιτυχημένη περίοδο με σημαντικές καινοτομίες. Πέρα από τα επιτεύγματά του, όπως η Πειραιώς 260, που όσα χρόνια κι αν πέρασαν, κάθε φορά που πηγαίνουμε εκεί, τον μνημονεύουμε, έφερε έναν αέρα ανανέωσης σε όλα, έδωσε, όπως πολύ σωστά το έχει διατυπώσει ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, βήμα σε «δύο ολόκληρες γενιές Ελλήνων καλλιτεχνών που είχαν ένα σύγχρονο πρόσωπο, είχαν κάποια στήριξη από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά δεν τους δινόταν χώρος στο Φεστιβάλ Αθηνών». Άνθρωπος μέσα στην πραγματικότητα της τέχνης, άλλαξε ριζικά την οπτική και τον τρόπο αντιμετώπισης της Επιδαύρου. Άφησε απέξω τους ιμπρεσάριους και τους ατζέντηδες και έφερε στο αρχαίο θέατρο μεγάλες προσωπικότητες σε αξέχαστες δημιουργίες και ερμηνείες.

«Ευτυχισμένες Μέρες» του Μπέκετ με τη σπουδαία Φιόνα Σο σε σκηνοθεσία Ντέμπορα Όουνερ το 2007. Φωτ.: Βαγγέλης Μπουγιώτης/Eurokinissi

Το καλοκαίρι του 2007 το Φεστιβάλ Επιδαύρου έριχνε αυλαία στις 24 και 25 Αυγούστου με ένα μεγάλο έργο, τις Ευτυχισμένες Μέρες του Σάμιουελ Μπέκετ σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου Αγγλίας. Μια παράσταση που είχε αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές σε σκηνοθεσία Ντέμπορα Ουόρνερ με τη Φιόνα Σο στο ρόλο της τραγικής, όσο και κωμικής, Γουίνι. Την ημέρα της πρώτης παράστασης, και ενώ η συναρπαστική ηθοποιός έκαμπτε κάθε αντίδραση και ένσταση που είχε διατυπωθεί σχετικά με το αν και το πώς θα ακουγόταν ο Μπέκετ στην Επίδαυρο, ξεκίνησαν οι φονικές πυρκαγιές στην Πελοπόννησο. Όταν τελείωσε η παράσταση, φύγαμε άρον άρον, με το βλέμμα καρφωμένο σε έναν ουρανό κατακόκκινο. Δεν ξέραμε ακόμα τι είχε συμβεί. Η παράσταση της επόμενης ημέρας ματαιώθηκε. Επαναλήφθηκε την επόμενη χρονιά ‒μία από τις σπάνιες επαναλήψεις‒ τον Ιούλιο του 2008, με το κοινό να αποθεώνει την πρωταγωνίστρια.

Την ίδια χρονιά η θρυλική Πίνα Μπάους, έναν χρόνο πριν από το θάνατό της, φτάνει στην Επίδαυρο. Ήταν μία από τις πρώτες επιλογές του Λούκου, προσπάθησε πολύ να την πείσει να βάλει την Ελλάδα στο πρόγραμμά της. Η χορογράφος στην οποία χρωστάμε τη θεαματική αλλαγή και ανανέωση του λεξιλογίου τόσο του χορού όσο και του θεάτρου υποκλίθηκε μετά την παράσταση της όπερας Ορφέας και Ευρυδίκη του Γκλουκ με το Μπαλέτο της Εθνικής Όπερας του Παρισιού μπροστά σε περισσότερους από 7.000 θεατές που την αποθέωσαν όρθιοι ‒μια απίστευτη, συγκινητική εικόνα‒, υποκλινόμενοι κι αυτοί με τη σειρά τους στον μύθο της.

«Ορφέας και Ευριδίκη» (2008): Η παράσταση που παρουσίασε η Πίνα Μπάους έναν χρόνο πριν από τον θάνατό της. Φωτ.: Εύη Φυλακτού/Eurokinissi

Το 2009, το The Bridge Project (BAM -The Old Vic - Neal Street Productions), μια συναρπαστική συνεργασία μεγάλων ταλέντων των θεατρικών σκηνών της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου, έρχεται στην Επίδαυρο με το Χειμωνιάτικο Παραμύθι του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Σάμ Μέντες. Τρεις ώρες παράσταση και ένα κοινό διαφορετικό από το σύνηθες θεατρόφιλο· ήταν κυρίως νεανικό και πιο σινεφίλ, πήγε στο αρχαίο θέατρο για να παρακολουθήσει ένα διεθνούς επιπέδου υπερθέαμα με μεγάλα ονόματα του παγκόσμιου θεάτρου και κινηματογράφου, όπως οι Ίθαν Χοκ, η Ρεμπέκα Χολ και ο Σάιμον Ράσελ Μπιλ ‒ τα πιο ακριβά εισιτήρια εξαντλήθηκαν πρώτα απ’ όλα.

Δύο χρόνια αργότερα, το 2011, η εμφάνιση του Κέβιν Σπέισι, καλλιτεχνικού διευθυντή τότε του Old Vic, στον Ριχάρδο Γ’ του Σαίξπηρ, σε μια παράσταση που σκηνοθέτησε πάλι ο Σαμ Μέντες στo πλαίσιο του Bridge Project, δημιούργησε αμόκ: τα εισιτήρια εξαντλήθηκαν σε χρόνο-ρεκόρ και το Φεστιβάλ για πρώτη φορά στην ιστορία του πρόσθεσε μια τρίτη παράσταση, την Κυριακή, οπότε 27.000 τυχεροί απέκτησαν το πολύτιμο «χαρτάκι». Η πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της τρίωρης παράστασης αποζημίωσε το κοινό κι εμείς, διαβάζοντας τα επόμενα χρόνια τις κατηγορίες περί βιασμών και παρενοχλήσεων εναντίον του Σπέισι, φέρναμε με λίγη λύπη στον νου την εικόνα του, να διασχίζει την ορχήστρα μανιασμένα και κουτσαίνοντας, φορώντας ένα πάλλευκο πουκάμισο και κρατώντας ένα μπαστούνι. Ναι, λοιπόν, έχουν θέση στην Επίδαυρο τέτοιες παραστάσεις, έχει θέση η Φαίδρα του Ρακίνα, αυτή που είδαμε το 2009 και χειροκροτήσαμε χλιαρά, κι ας έπαιζε η Έλεν Μίρεν, και ο Οθέλος του Όστερμαϊερ και της βερολινέζικης Σάουμπινε που το κοινό υποδέχτηκε με ζωηρά χειροκροτήματα ‒μετά τον συναρπαστικό Άμλετ στην Πειραιώς 260 το 2008‒, και η Γκόλφω του Νίκου Καραθάνου που είχαν δει ήδη 5.000 θεατές στην Αθήνα και τον Αύγουστο του 2013 μάγεψε για άλλη μια φορά το κοινό σε ένα περιβάλλον φυσικό, σαν να ήταν προορισμένη να παιχτεί σε αυτόν ειδικά τον χώρο.