Η συλλογή παιχνιδιών του αρχαιολόγου Χρήστου Μπουλώτη
2 (το πρώτο μέρος εδώ)
'Ενα "φανταστικό Μουσείο" στη Μύρινα της Λήμνου, επισκέψιμο από το 2021
Η ιδέα για την ίδρυση “Μόνιμης Έκθεσης Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου” στη Μύρινα της Λήμνου γεννήθηκε ταυτόχρονα με την έναρξη της σχετικής συλλεκτικής δραστηριότητας του Χρήστου Μπουλώτη το 1978. Αφορμή στάθηκε η επίσκεψή του εκείνη τη χρονιά στο Μουσείο Παιχνιδιών (Spielzeugmuseum) της Νυρεμβέργης, το οποίο τον γοήτευσε βαθιά, αποκαλύπτοντάς του έναν κόσμο μαγικό, κυριολεκτικά παραμυθένιο, έναν κόσμο σαν σε όνειρο.
Όντας ο ίδιος από τη φύση του αθεράπευτα νοσταλγός της παιδικής ηλικίας και για κάθε τι που αυτή αντιπροσωπεύει σε πραγματικό όσο και συμβολικό επίπεδο, δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό την ίδια εκείνη ημέρα να αγοράσει σε παλαιοπωλείο της Νυρεμβέργης με όσες οικονομίες διέθετε μια ατμομηχανή τρένου του Μεσοπολέμου –πάντα τον "στοίχειωναν" γλυκά τα τρένα, όπως συνηθίζει να λέει.
Ο συλλεκτικός σπόρος είχε ήδη πέσει σε γόνιμο έδαφος. Και μαζί του η διακαής επιθυμία του Μπουλώτη να δει μια μέρα στημένο στη γενέτειρά του Μύρινα, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, ένα παρόμοιο μουσείο, στο οποίο όμως, εκτός από παλιά παιχνίδια, θα στεγάζονταν και σπάνια βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, αλλά και ό,τι παρέπεμπε στον κόσμο των χλωρών σχολικών χρόνων. Έκτοτε η συλλεκτική του δραστηριότητα, που πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις, εκδηλωνόταν αλματωδώς, με ολοένα και γοργότερους ρυθμούς, χωρίς φειδώ για τον χρόνο και τα χρήματα που επένδυε. Κάποιοι φίλοι που πίστεψαν κι αυτοί στο όραμά του δώρισαν απλόχερα κάποια παλιά παιχνίδια τους για τον σκοπό της Μόνιμης Έκθεσης –είναι γι’ αυτόν οι "δωρητές ψυχής", όπως τους αποκαλεί χαρακτηριστικά.
Με την προοπτική ίδρυσης της Μόνιμης Έκθεσης στη Μύρινα, έστηνε ο Μπουλώτης νοερά στο μυαλό του εξαρχής ένα "φανταστικό Μουσείο" (Musée imaginaire), με την έννοια ότι ομαδοποιούσε θεματικά τα αποκτήματά του, τα τοποθετούσε υποθετικά σε προθήκες, με έντονη σκηνογραφική διάθεση, τα συνδύαζε με τρόπο ώστε να αναδεικνύονται κάθε φορά οι κοινωνικές, συμβολικές και παιδαγωγικές παράμετροι του παιχνιδιού και του βιβλίου, κρατούσε σημειώσεις για την ταυτότητα των αποκτημάτων του εν είδει αρχειοθέτησης. Με ακονισμένα στην αρχαιολογία τα μεθοδολογικά του εργαλεία γνώριζε καλά ότι η πράξη του συλλέγειν για να είναι αποτελεσματική και να έχει εποπτικό χαρακτήρα, πρέπει να συνδέεται απαραίτητα με συστηματική ταξινόμηση. Παράλληλα με τα παλιά παιχνίδια και τα σπάνια παιδικά βιβλία εμπλούτιζε συνεχώς τη βιβλιοθήκη του με ειδικές εκδόσεις για τη διαχρονική ιστορία του παιχνιδιού και της παιδικής λογοτεχνίας, ενώ ο ίδιος συνέγραφε σειρά σχετικών άρθρων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο αλλά και μονογραφίες.
Καθώς τα αποκτήματά του από εκατοντάδες άρχισαν βαθμιαία να ξεπερνούν τις πολλές χιλιάδες, το σπίτι του στη Λήμνο όσο και το διαμέρισμά του στα Εξάρχεια είχαν κυριολεκτικά μετατραπεί σε ασφυκτικά γεμάτες παιχνιδοαποθήκες, αδιάβατες, τίγκα στο όνειρο, στο παραμύθι, στο συναίσθημα.
Ορόσημο στην πορεία προς τη στέγαση της Μόνιμης Έκθεσης στάθηκε η παρουσίαση μέρους της Συλλογής το καλοκαίρι του 1992 στη Μύρινα, παρουσίαση που γνώρισε ενθουσιώδη απήχηση σε όλες τις ηλικίες, γεγονός που έδωσε πρόσθετη ώθηση και πνοή στο όραμα του Μπουλώτη. Ωστόσο, μετά από πολλαπλές αντιξοότητες, η Συλλογή που δωρήθηκε πλέον στον Δήμο Λήμνου, μόλις το 2011 επί δημαρχίας Αντώνη Χατζηδιαμαντή αξιώθηκε να ενταχθεί στα προγράμματά του (ΕΣΠΑ).
Για τη στέγασή της παραχωρήθηκαν από τον Δήμο δύο κτήρια στον γραφικό Γιαλό Νέας Μαδύτου, και τα δύο με αύλειο χώρο κατάλληλο για λογής δραστηριότητες, στην παραθαλάσσια ζώνη του κόλπου με θέα στο Βενετσιάνικο Κάστρο που δεσπόζει εμβληματικά πάνω στη Μύρινα. Το ένα μάλιστα από αυτά, που φιλοξενεί το κύριο σώμα των παλιών παιχνιδιών, είναι κτίσμα καλαίσθητα παραδοσιακό, χτισμένο το 1906, κατά την τελευταία δηλαδή οθωμανική περίοδο της Λήμνου, οπότε και πρωτολειτούργησε ως εκπαιδευτήριο.
Το συγκεκριμένο κτήριο γνώρισε έκτοτε ποικίλες χρήσεις, με τελευταία στην ιστορία του αυτή του νηπιαγωγείου. Έτσι, οι παιδικές φωνές που πρωτοήχησαν μέσα του το 1906 και συνάντησαν τις πρόσφατες φωνές των παιδιών του νηπιαγωγείου, δένουν τώρα όλες μαζί με τις φωνές των μικρών επισκεπτών της Έκθεσης και τις νοσταλγικές αναπολήσεις των ενηλίκων που θα ξαναβρούν κομμάτια της παιδοσύνης τους.
Μόνιμη Έκθεση Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου Χρήστου Μπουλώτη - Δήμος Λήμνου
Ο Χρήστος Μπουλώτης γεννήθηκε το 1952 στη Μύρινα της Λήμνου. Τον Οκτώβριο του 1959 μετοίκησε οικογενειακώς στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία, Αρχαιολογία και Συγκριτική Γλωσσολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Würzburg (Γερμανία), όπου ως υπότροφος εκπόνησε το 1980 τη διδακτορική του διατριβή.
Έχει ειδικευτεί στον Μινωικό πολιτισμό και τον Μυκηναϊκό, με έμφαση στην τέχνη, τη θρησκεία και τη γραφή τους. Δίδαξε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Κέρκυρα) και επί σειρά ετών στα μεταπτυχιακά τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, καθώς επίσης στην Ανωτάτη Σχολής Καλών Τεχνών και, δημιουργική γραφή, στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Από το 1985 είναι αρχαιολόγος-ερευνητής στην Ακαδημία Αθηνών. Μεταξύ άλλων, έχει ανασκάψει σε μινωικές θέσεις της Κρήτης (Αρχάνες, Ζάκρος), στον οικισμό του Ακρωτηρίου Θήρας και στην αρχαία Ήλιδα. Από το 1992 ανασκάπτει στη γενέτειρά του, διευθύνοντας τις συστηματικές ανασκαφές σε έναν πολυσήμαντο, μακραίωνο προϊστορικό οικισμό της νησίδας Κουκονήσι (στον κόλπο του Μούδρου).
Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμες μελέτες (ελληνικές και ξενόγλωσσες) με θέματα της ειδικότητάς του όσο και γενικότερου πολιτισμικού ενδιαφέροντος, ενώ δίνει σχετικές διαλέξεις στη χώρα μας και το εξωτερικό. Διετέλεσε μέλος της UNESCO για ζητήματα διαχείρισης της αρχαιολογικής κληρονομιάς, είναι μέλος της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, του Μουσείου Ακροπόλεως, της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, ενώ από το 2010 συμμετέχει στην ολιγομελή επιστημονική επιτροπή του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
Παράλληλα με τις άλλες δραστηριότητές του, δίνει ενεργά το συγγραφικό "παρών" με ποιητικές συλλογές, διηγήματα, θεατρικά έργα όσο και με δοκίμια στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ενασχόλησή του από το 1987 με την παιδική λογοτεχνία. Έχει εκδώσει μέχρι σήμερα εβδομήντα περίπου βιβλία σε διάφορους εκδοτικούς οίκους, ορισμένα από τα οποία έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και γερμανικά. Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας τιμήθηκε τo 1989 με το μεγάλο ευρωπαϊκό βραβείο Pier Paolo Vergerio. To 2000, με το βιβλίο του Το άγαλμα που κρύωνε, απέσπασε το κρατικό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας, με το οποίο τιμήθηκε ακόμη δύο φορές (2011 και 2012). Από τα άλλα βραβεία του ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το βραβείο "Κώστα και Ελένης Ουράνη" της Ακαδημίας Αθηνών (2006), που του απονεμήθηκε για τη συνολική προσφορά του στην παιδική λογοτεχνία. Το 2012, εκπροσωπώντας τη χώρα μας, ήταν υποψήφιος για το διεθνές βραβείο Hans Christian Andersen.
Ως μανιώδης συλλέκτης παλιών παιχνιδιών και παιδικών βιβλίων από το 1978 οραματίσθηκε, ευθύς εξαρχής, την ίδρυση σχετικού μουσείου στη γενέτειρά του Μύρινα, δωρίζοντας για τον σκοπό αυτό τη συλλογή του στον Δήμο Λήμνου -συλλογή που αριθμεί πολλές χιλιάδες παιχνίδια και σπάνιες εκδόσεις. Η πραγμάτωση του οράματός του, που επί τρεις και πλέον δεκαετίες αποτελούσε σκοπό ζωής, είναι πλέον γεγονός!
Τη σύγκλιση και παραπληρωματική συνάφεια παιχνιδιού και βιβλίου τις υλοποίησε όχι μόνο με τη δίπτυχη συλλεκτική του δραστηριότητα, αλλά πρόσθετα και με τη συγγραφική πράξη. Έτσι, σε πολλά βιβλία του το παιχνίδι αναδεικνύεται σε βασικό μυθοπλαστικό υλικό, διεκδικώντας μάλιστα σε κάποια από αυτά πρωταγωνιστικό ρόλο:
- Το στρατιωτάκι που ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας και ποιητής
- Και να μου πεις για τα παιχνίδια σου
- Στρατιωτάκια στο πηγάδι (διήγημα)
- Παιχνίδι με τα στρατιωτάκια της ειρήνης
- Η επανάσταση των παλιών παιχνιδιών
Κείμενά του παιδικής λογοτεχνίας έχουν επανειλημμένα φιλοξενηθεί στα Ανθολόγια του Δημοτικού, ενώ ο ίδιος επισκέπτεται συχνά σχολεία ανά την Ελλάδα για να μιλήσει στα παιδιά όχι μόνο για δικά του βιβλία, αλλά γενικότερα για τη σημασία της λογοτεχνίας, θέλοντας έτσι να τονώσει τη φιλαγνωσία τους. Το 1997 του ανατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας να συγγράψει τα πρώτα κεφάλαια του εγχειριδίου Η πολιτισμική προσφορά του Ελληνισμού από την Αρχαιότητα ως την Αναγέννηση για τους μαθητές της Α΄ Λυκείου.
Με γνώμονα πάντα την αγάπη του για τα παιδιά και την υπεύθυνη στάση του απέναντί τους, ξεναγεί τα σχολεία του Μούδρου και της γύρω περιοχής στις ανασκαφές που διεξάγει στον προϊστορικό οικισμό Κουκονήσι, γιατί είναι βαθιά πεπεισμένος ότι η γνώση της τοπικής ιστορίας και γενικότερα του παρελθόντος αποτελεί βασικό στοιχείο πολιτισμικής ταυτότητας, κοινωνικής συνοχής και συνέχειας, ιδίως σε ακριτικές περιοχές όπως είναι και η Λήμνος.
Μόνιμη Έκθεση Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου Χρήστου Μπουλώτη - Δήμος Λήμνου
