Το Ίδρυμα Μποδοσάκη παρουσιάζει το Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών στην Ελλάδα, σε συνέχεια της κατάρτισης των Σχεδίων Δράσης για το Πανεπιστήμιο του 2030, για την αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας, και για το Περιβάλλον και το Κλίμα, τομείς που συμπίπτουν με τους βασικούς πυλώνες δράσης του Ιδρύματος. Το Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών, όπως και τα τρία προηγούμενα Σχέδια Δράσης του Ιδρύματος Μποδοσάκη, τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και θα τεθεί και αυτό στη διάθεση των αρμόδιων υπηρεσιών της πολιτείας προς αξιοποίηση.
Το Σχέδιο αποτυπώνει την τρέχουσα κατάσταση της Κοινωνίας των Πολιτών στην Ελλάδα, συγκεντρώνει καλές πρακτικές από τη διεθνή εμπειρία, εντοπίζει δυνατότητες βελτίωσης και προτείνει αλλαγές που κινούνται σε τρεις άξονες: τη θεσμική λειτουργία, την οικονομική βιωσιμότητα και την κοινωνική διάδραση.
Οι προτάσεις απευθύνονται τόσο προς την Πολιτεία, καθώς ζωτική σημασία για την ορθή και αποτελεσματική δράση της Κοινωνίας των Πολιτών έχει το θεσμικό περιβάλλον, όσο και προς τον χώρο της Κοινωνίας των Πολιτών (συστάσεις αυτορρύθμισης). Το Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών, το οποίο είναι διαθέσιμο εδώ, είναι αποτέλεσμα της συλλογικής εθελοντικής εργασίας 30 μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας, μελών Δ.Σ. και στελεχών φορέων από όλο το φάσμα της Κοινωνίας των Πολιτών.
Για την κατάρτιση του Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών, το Ίδρυμα Μποδοσάκη απευθύνθηκε στον χώρο των οργανώσεων, των κοινωφελών ιδρυμάτων, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τα ερευνητικά ιδρύματα (think tanks). Κατόπιν πρόσκλησης του Ιδρύματος, συστάθηκε η ακόλουθη Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή με στόχο την κατάρτιση οραματικών και πρακτικών προτάσεων για την Κοινωνία των Πολιτών στην Ελλάδα:
• Ξενοφών Κάππας, Γενικός Διευθυντής Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, Συντονιστής
• Φαίη Μακαντάση, Διευθύντρια Ερευνών ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ
• Σταύρος Μπένος, Πρόεδρος ΔΙΑΖΩΜΑ
• Σπύρος Μπλαβούκος, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, ΕΛΙΑΜΕΠ – ΟΠΑ
• Ιωάννης Παπαδάτος, Παιδίατρος, Αντιπρόεδρος «Μαζί για το Παιδί»
• Εύα Πολυζωγοπούλου, Γενική Διευθύντρια Actionaid Hellas
• Δημήτρης Σωτηρόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
• Βάλια Φράγκου, Εκτελεστική Διευθύντρια, Ίδρυμα Αθηνάς Ι. Μαρτίνου
• Svetoslav Danchev, Head of Microeconomic Analysis & Policy Unit, ΙΟΒΕ
Επιπλέον, 21 ειδικοί, επιστήμονες, εκπρόσωποι οργανώσεων, Ιδρυμάτων και φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών, προσέφεραν την ουσιαστική συνεργασία τους ως μέλη της Επιτροπής Στήριξης:
• Χρυσάφω Αρβανίτη, Υπεύθυνη προγραμμάτων καινοτομίας, ΠΜΣ Παγκόσμια Υγεία-Ιατρική Καταστροφών, ΕΚΠΑ
• Νίκος Βέττας, Καθηγητής Οικονομικών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ
• Νίκος Δέδες, Πρόεδρος, Ένωση Ασθενών Ελλάδας
• Λίνα Ζηργάνου-Καζολέα, Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
• Αλεξία Κατσαούνη, Πρόεδρος, Δεσμός
• Δημήτρης Κεραμεύς, Νομικός
• Εύα Λιανού, Γενική Διευθύντρια Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση
• Κωνσταντίνα Ντεμίρη, Διευθύντρια, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
• Μυρτώ Ξανθοπούλου, Ειδική Συνεργάτρια Συνηγορίας , Παιδικά Χωριά SOS
• Δάφνη Οικονόμου, Επίτιμη Πρόεδρος, Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών/Πόρτα Ανοιχτή
• Σάββας Παπαδόπουλος, Project Manager European Institutions & Policies, ΕΛΙΑΜΕΠ
• Φώτης Παπαθανασίου, Πρόεδρος Δ.Σ. Σωματείου «Η ΦΙΛΟΤΗΣ»
• Νίκος Πέτρου, Πρόεδρος, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης
• Αναστάσιος Σαμουηλίδης, Νομικός Σύμβουλος, Ένωση Ασθενών Ελλάδας
• Βασίλης Σφακιανόπουλος, Ιδρυτής Save your Hood
• Πέτρος Φατούρος, Νομικός
• Σωτήρης Φωτέας, Νομικός
• Αναστασία Χαλκίδου, Accounting Director & Co–founder, Quantum
• Χρήστος Χιώτης, Σχεδιαστής Οπτικής Επικοινωνίας & Σύμβουλος Ψηφιακών Εφαρμογών
• Αστέρης Χουλιάρας, Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
• Paul Kidner, Senior Advisor, TIMA Foundation
Η Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή σε συνεργασία με την Επιστημονική Επιτροπή Στήριξης διαμόρφωσε, μετά από 12 μήνες εθελοντικής εργασίας, συσκέψεων, έρευνας, λαμβάνοντας υπόψιν τις διεθνείς πρακτικές, ένα σχέδιο θέσεων σχετικά με την εξέλιξη της Κοινωνίας των Πολιτών στην Ελλάδα. Το σχέδιο εμπλουτίστηκε και τεκμηριώθηκε περαιτέρω με την εμπειρία 35 μελών της Κοινωνίας των Πολιτών, ενώ το τελικό κείμενο του Σχεδίου Δράσης διαμορφώθηκε με την ενσωμάτωση ευρημάτων από τη δημόσια διαβούλευση, η οποία ολοκληρώθηκε πρόσφατα.
Το Σχέδιο Δράσης του Ιδρύματος Μποδοσάκη για την Κοινωνία των Πολιτών εντάσσεται στο πλαίσιο της συμμετοχής του Ιδρύματος στην Πρωτοβουλία 1821- 2021. Η επίσημη παρουσίασή του θα πραγματοποιηθεί στις 27 Νοεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη - Πειραιώς 138.
Για το Ίδρυμα Μποδοσάκη, η ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών αποτελεί στρατηγικό πυλώνα δράσης. Το Ίδρυμα προωθεί την ανάπτυξη μιας δυνατής και ανεξάρτητης Κοινωνίας των Πολιτών, καθώς και τη δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για τη λειτουργία της. Μια ενεργή, υγιής, δυναμική Κοινωνία των Πολιτών μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε σχέση με το κράτος, προσφέροντας υπηρεσίες σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία και η κοινωνική πρόνοια, να συνδράμει στην αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, και να συνεισφέρει συνολικά στη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών, στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην εμπέδωση των δημοκρατικών αξιών.
Στόχος του Σχεδίου Δράσης είναι να αναδείξει προτάσεις που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της λειτουργίας της Κοινωνίας των Πολιτών και στην ενίσχυση του συνεισφοράς της. Επιθυμία του Ιδρύματος Μποδοσάκη είναι αυτές οι προτάσεις να λειτουργήσουν ως εφαλτήριο για εκτεταμένο διάλογο, ευρεία συναίνεση και πολιτική βούληση για την αναβάθμιση και ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών στη χώρα μας.
Η σημασία της Κοινωνίας των Πολιτών στην Ελλάδα και διεθνώς
Στην Ελλάδα, η δράση της ΚτΠ, παρά τη σημαντική συνεισφορά ιστορικά, είναι σχετικά περιορισμένη σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Ο θεσμικός ρόλος της τυχαίνει σχετικά περιορισμένης αναγνώρισης από την πολιτεία σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Συγχρόνως, καταγράφεται σε έρευνες χαμηλή κοινωνική εμπιστοσύνη στις δράσεις των φορέων της ΚτΠ, ενώ και η συμμετοχή των πολιτών σε εθελοντικές δράσεις και πρωτοβουλίες της ΚτΠ εμφανίζεται περιορισμένη.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας που πραγματοποίησε το IOBE για λογαριασμό του Ιδρύματος Μποδοσάκη, στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, η συνεισφορά της Κοινωνίας των Πολιτών στην ελληνική κοινωνία και οικονομία είναι πολυεπίπεδη και πολύ σημαντική. Οι δραστηριότητες των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟκοιΠ) υποστηρίζουν, άμεσα ή έμμεσα, την παραγωγή του 1,6% του ΑΕΠ της χώρας και την απασχόληση του 1,9% των εργαζομένων στην Ελλάδα.
Σε απόλυτους όρους, η συνεισφορά στο ΑΕΠ των ΟΚοιΠ για το 2021 υπολογίζεται σε €3,0 δισ., στηρίζοντας 88,4 χιλ. θέσεις εργασίας. Σε αυτά τα μεγέθη δεν περιλαμβάνεται η οικονομική αξία του εθελοντισμού, η οποία ανήλθε στα €357 εκατ. το 2021, το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου το 0,2% του ΑΕΠ της χώρας.
Η Κοινωνία των Πολιτών (ΚτΠ) διαδραματίζει σύνθετο και σοβαρό ρόλο σε κάθε σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Οι φορείς της ΚτΠ αναγνωρίζονται διεθνώς ως βασικό μέσο για την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Έχουν καταλυτική δράση σε μια σειρά από σημαντικούς κοινωνικούς τομείς, όπως η υγεία, η παιδεία, η δικαιοσύνη, το περιβάλλον και ο πολιτισμός.
Αναδεικνύουν συστημικά κενά, βελτιώνουν την πρόσβαση ευάλωτων τμημάτων της κοινωνίας σε κοινωνικά αγαθά, δίνουν φωνή σε όσους δεν έχουν διαπραγματευτική δύναμη, και αναδεικνύουν τη θεμελιώδη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στην Ελλάδα, η δράση της ΚτΠ, παρά τη σημαντική συνεισφορά ιστορικά, είναι σχετικά περιορισμένη σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Ο θεσμικός ρόλος της τυχαίνει σχετικά περιορισμένης αναγνώρισης από την πολιτεία σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Συγχρόνως, καταγράφεται σε έρευνες χαμηλή κοινωνική εμπιστοσύνη στις δράσεις των φορέων της ΚτΠ, ενώ και η συμμετοχή των πολιτών σε εθελοντικές δράσεις και πρωτοβουλίες της ΚτΠ εμφανίζεται περιορισμένη.
Το Ίδρυμα Μποδοσάκη αναγνωρίζει τη σημασία της ΚτΠ για την εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας και της ελληνικής κοινωνίας. Το Σχέδιο Δράσης για την ΚτΠ συμπληρώνει τα Σχέδια Δράσης για το Πανεπιστήμιο του 2030, τη Δημόσια Υγεία και τις Περιβαλλοντικές Προκλήσεις, καλύπτοντας τους βασικούς πυλώνες φιλανθρωπικής δράσης του Ιδρύματος. Ο σκοπός του παρόντος Σχεδίου Δράσης είναι η ουσιαστική βελτίωση της λειτουργίας της ΚτΠ και η ενίσχυση του συνεισφοράς της στην Ελλάδα, μέσω αναβάθμισης του ρυθμιστικού πλαισίου και της αυτορρύθμισης εντός της ΚτΠ.
Το Σχέδιο Δράσης, εκτός από την εισαγωγή και τη σύνοψη των προτάσεων, περιλαμβάνει πέντε κύριες ενότητες:
• Αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα·
• Βέλτιστες και χρήσιμες πρακτικές από ΕΕ και επιλεγμένες χώρες·
• Ρυθμιστικό πλαίσιο·
• Οικονομική διαχείριση·
• Αυτορρύθμιση, όροι και προϋποθέσεις καλής λειτουργίας, προτάσεις.
Ειδικότερα, με βάση υφιστάμενες έρευνες και μελέτες, το Σχέδιο Δράσης αποτυπώνει την κατάσταση της ΚτΠ στην Ελλάδα, αναδεικνύοντας δυσκολίες χαρτογράφησής της, παρουσιάζοντας βασικά στοιχεία για την έκταση της δράσης της και αναλύοντας τα δομικά χαρακτηριστικά και τις βασικές αδυναμίες της, με βασικότερη τη χαμηλή
κοινωνική συμμετοχή και εμπιστοσύνη και τη χαμηλή διάδρασή της με την ευρύτερη κοινωνία. Στα κυριότερα ευρήματα της ανάλυσης περιλαμβάνεται επίσης ότι η χρηματοδότηση από θεσμικούς φορείς και ειδικά από ευρωπαϊκούς πόρους είναι υψηλότερη σε σύγκριση με άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες.
Η διεθνής εμπειρία προσφέρει πολλά χρήσιμα παραδείγματα πρακτικών καλής λειτουργίας της ΚτΠ, σε πεδία όπως η θεσμική λειτουργία, η οικονομική διαχείριση και η κοινωνική επίδραση. Όπως αναδεικνύει το Σχέδιο Δράσης, αυτά τα παραδείγματα περιλαμβάνουν υποχρεωτικότητα της ουσιαστικής διαβούλευσης με την ΚτΠ, λειτουργία
ενός κεντρικού φορέα εκπροσώπησης της ΚτΠ, στενή διάδραση μεταξύ εργαζομένων κρατικών αρχών και οργανώσεων της ΚτΠ, θέσπιση ισχυρών φορολογικών κινήτρων για τη στήριξη οργανώσεων, δημιουργία ειδικού ταμείου χρηματοδοτήσεων της ΚτΠ με μακροπρόθεσμο ορίζοντα δράσεων, εκπαίδευση για την ΚτΠ και τη συμμετοχή στα
κοινά, καθώς και μηχανισμούς αξιολόγησης του έργου των οργανώσεων.
Το Σχέδιο Δράσης εξετάζει ελλείψεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο που αφορούν τον εθελοντισμό, τις αρμοδιότητες, την ανεξαρτησία και τη λογοδοσία της εποπτικής αρχής, τον θεσμικό ρόλο της ΚτΠ, τη λειτουργία των μητρώων στα οποία καταγράφονται οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚοιΠ), καθώς και τις ευθύνες και τα κίνητρα των
μελών των διοικητικών οργάνων των οργανώσεων. Εξετάζει επίσης ελλείψεις στο φορολογικό πλαίσιο, με βασικότερες την αποσπασματικότητα, την πολυνομία και την ασάφεια που χαρακτηρίζουν τη σχετική φορολογική νομοθεσία.
Επιπρόσθετα, διατυπώνει προτάσεις πολιτικής για ελάφρυνση του φορολογικού βάρους των οργανώσεων και των δωρεών, βελτίωση της λογιστικής και φορολογικής αντιμετώπισής τους, ενίσχυση της οικονομικής διαφάνειας και διευκόλυνση της παροχής δωρεών από φορολογούμενους πολίτες. Τέλος, το Σχέδιο Δράσης προβαίνει σε συστάσεις αυτορρύθμισης προς την ίδια την ΚτΠ που άπτονται των θεμάτων βιωσιμότητας, συνεργασίας και επικοινωνίας. Οι βασικότερες προτεραιότητες για δράση του Σχεδίου είναι οι εξής:
Προς την πολιτεία: Προτάσεις για ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο για την Κοινωνία των Πολιτών:
• θέσπιση ανεξάρτητου φορέα με ενισχυμένες αρμοδιότητες ως εποπτική αρχή για τα θέματα της ΚτΠ ·
• νομοθετική/συνταγματική αναγνώριση και κατοχύρωση του ρόλου της ΚτΠ και θέσπιση διαδικασιών ουσιαστικής διαβούλευσης της πολιτείας, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, με τους φορείς της ΚτΠ για τη χάραξη και εφαρμογή πολιτικών·
• συγκέντρωση από τα λοιπά υπουργεία και ενίσχυση της Δημόσιας Βάσης Δεδομένων του Υπουργείου Εσωτερικών ως της μοναδικής επίσημης κρατικής βάσης δεδομένων ΟΚοιΠ·
• αυτόματη εγγραφή όλων των ΟΚοιΠ που είναι πιστοποιημένες από το Πρωτοδικείο στη Δημόσια Βάση Δεδομένων
του Υπουργείου Εσωτερικών, με αυξημένη πρόσβαση των πολιτών σε πληροφορίες της βάσης και υποχρεωτική
τακτική αποστολή στοιχείων από τις οργανώσεις·
• απάλειψη της απεριόριστης ευθύνης των μελών του ΔΣ και ειδικότερα του προέδρου, στα πρότυπα των νομικών
εταιρικών μορφών περιορισμένης ευθύνης·
• θέσπιση τακτικών γενικών συνελεύσεων και εκλογή διοικητικού συμβουλίου με ελάχιστο αριθμό μελών για τις
οργανώσεις που εντάσσονται στο Ειδικό Μητρώο·
• απλοποίηση της καταγραφής εθελοντών στο ΕΡΓΑΝΗ όταν πρόκειται για μονοήμερες δράσεις·
• εκπαιδευτικές δράσεις για την ενίσχυση του εθελοντισμού, την ενεργοποίηση των μαθητών στην αντιμετώπιση
των αναγκών της τοπικής κοινωνίας και τη συμμετοχή τους σε δημοκρατικές διαδικασίες·
Προτάσεις για ένα σαφές και δίκαιο οικονομικό πλαίσιο για την Kοινωνία των Πολιτών:
• κωδικοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας για την ΚτΠ·
• δικαιότερη διαχείριση της φορολόγησης εισοδήματος νομικών προσώπων και περιουσίας για τις ΟΚοιΠ·
• θέσπιση ενός κανονιστικού πλαισίου για τις εμπορικές δραστηριότητες των ΜΚΝΠ και μεταφορά του ελέγχου
σε κεντρικότερη υπηρεσία της δημόσιας διοίκησης·
• κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος για τις ΑΜΚΕ και οριστική κατάργηση της αυτοτελούς φορολόγησης των
χρηματικών δωρεών προς ΜΚΝΠ·
• απαλλαγή του ΦΠΑ στις δωρεές σε είδος και απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών·
• θεσμοθέτηση συγκεκριμένου πρότυπου απολογισμού για τα ΜΚΝΠ·
Προς τους φορείς της ΚτΠ: Προτάσεις αυτορρύθμισης για μια υγιή Κοινωνία των Πολιτών:
• υιοθέτηση εργαλείων στρατηγικού σχεδιασμού και εύρυθμης εσωτερικής λειτουργίας·
• ανάρτηση καταστατικών, οικονομικών και διοικητικών πληροφοριών και ανοιχτών δεδομένων·
• σύνταξη ετήσιου πληροφοριακού δελτίου·
• θέσπιση δομών εσωτερικής διακυβέρνησης (όπως τακτική γενική συνέλευση, διοικητικό συμβούλιο, επιτροπή
εσωτερικού ελέγχου)·
• ανάπτυξη συλλογικών οργάνων εκπροσώπησης σε τομεακό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο·
• ανάπτυξη κοινών αρχών, στόχων και προτύπων·
• ίδρυση παρατηρητηρίου της Κοινωνίας των Πολιτών.
Σχετικά με το Ίδρυμα Μποδοσάκη
Το Ίδρυμα Μποδοσάκη είναι κοινωφελής οργανισμός που ιδρύθηκε το 1972 με σκοπό τη συνέχιση της προσφοράς του ιδρυτή του Πρόδρομου Μποδοσάκη – Αθανασιάδη στην ελληνική κοινωνία. Όραμά του είναι μια κοινωνία ίσων ευκαιριών, με δυνατότητες και προοπτική για όλους.
Προς επίτευξη του οράματός του, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, με διαφάνεια, λογοδοσία και αξιοπιστία, χρηματοδοτεί, σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις και προγράμματα που σχετίζονται με τους τέσσερις στρατηγικούς του πυλώνες: την προαγωγή της παιδείας, την αναβάθμιση της υγείας, την προστασία του περιβάλλοντος και την ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών. Από την ίδρυσή του ως σήμερα έχει διαθέσει περισσότερα από 450 εκ. ευρώ προς επίτευξη των σκοπών του.
Παράλληλα, το Ίδρυμα Μποδοσάκη δρα σήμερα και ως καταλύτης δημιουργίας ενός πλαισίου ευρύτερης προσφοράς στην ελληνική κοινωνία, διαχειριζόμενο πόρους τρίτων – Κληροδοτών, διεθνών φορέων, εταιρειών και άλλων μεγάλων δωρητών- που επιθυμούν να χρηματοδοτήσουν προγράμματα σημαντικού κοινωνικού αντίκτυπου για κρίσιμες ανάγκες εκπαίδευσης, υγείας, προστασίας του περιβάλλοντος και ενδυνάμωσης της Κοινωνίας των Πολιτών.
